Luận A Tỳ Đạt Ma Câu Xá Bổn Tụng

LUẬN A TỲ ĐẠT MA CÂU XÁ BỔN TỤNG
Tác giả: Tôn giả Thế Thân
Hán dịch: Đời Đường, Tam Tạng Pháp sư Huyền Trang
Việt dịch: Linh Sơn Pháp Bảo Đại Tạng Kinh
Hội Văn Hóa Giáo Dục Linh Sơn Đài Bắc Xuất Bản

BẢN TỤNG

Phẩm 1: PHÂN BIỆT GIỚI

(Gồm 44 Tụng)

Đấng đã dứt hết sự mê mờ
Cứu vớt chúng sinh thoát bùn nhơ
Nay con kính lễ bậc tôn quý (như lý)
Xin soạn Luận Đối Pháp Tạng này.
Trí tuệ cùng vật gọi đối pháp
Và hay chứng đắc tuệ luận này.
Thâu nhận nghĩa kia nương vào đó
Nên lập Đối pháp Câu xá này.
Nếu lìa trạch pháp, không pháp khác
Hay diệt các Hoặc tối phương tiện
Thế gian do Hoặc trôi biển “hữu”
Thừa sự chư Phật thuyết Đối pháp.

Pháp hữu lậu vô lậu
Hữu vi trừ đạo đế
Nương kia lậu tăng trưởng
Nên nói là hữu lậu.
Vô lậu là Đạo đế
Và ba loại vô vi
Hư không và hai diệt
Hư không vốn vô ngại
Trạch diệt không hệ thuộc
Tùy đấy trạch diệt khác
Ngăn rốt ráo sẽ sinh
Riêng được phi trạch diệt.
Lại các pháp hữu vi
Chính là năm uẩn sắc
Là ngôn ngữ thời gian
Có sự việc xa lìa.
Hữu lậu gọi thủ uẩn
Cũng nói là hữu tránh
Và khổ, tập thế gian
Kiến xứ và ba hữu v.v…
Sắc uẩn là năm căn
Năm cảnh và vô biểu.
Thức kia nương sắc tịnh
Gọi năm căn như nhãn v.v…
Sắc hai hoặc hai mươi
Thanh chỉ có tám loại
Vị có sáu, hương bốn
Xúc có mười một loại
Loạn tâm hay vô tâm v.v…
Tùy theo tịnh, bất tịnh
Do đại chủng tạo ra
Thế nên gọi vô biểu.
Đại chủng là bốn giới
Tức đất, nước, gió, lửa
Thường tạo và giữ nghiệp v.v
Cứng, ướt, ẩm, chuyển động.
Đất hiển sắc, hình sắc
Dựa vào tưởng lập tên
Nước lửa cũng như vậy
Giới gió lại cũng thế.
Trong đây căn và cảnh
Được thừa nhận xứ, giới.
Tùy theo xúc, thọ nhận
Tưởng giữ hình làm thể
Còn lại là hành uẩn
Ba uẩn thọ như vậy
Và vô biểu, vô vi
Gọi pháp xứ, pháp giới.
Thức là các liễu biệt
Đây gọi là ý xứ
Và bảy giới nên biết
Sáu thức chuyển thành ý.
Do có thân sáu thức
Vô gián diệt là ý.
Do chỗ dựa của ý
Nên biết mười tám giới.
Thâu giữ tất cả pháp
Do một uẩn, xứ, giới
Chỉ thâu giữ tự tánh
Vì xa lìa tánh khác.
Vì thức, cảnh giống nhau
Nên hai giới một thể.
Vì để cho đoan nghiêm
Nên mắt v.v sinh hai chỗ.
Tập hợp môn, chủng tộc
Là nghĩa uẩn, xứ, giới.
Ngu, căn, lạc ba thứ
Nên nói uẩn, xứ, giới.
Nhân sanh tử, tránh căn
Và nguyên nhân thứ tự
Nên nơi các tâm sở
Lập riêng Thọ, Tưởng uẩn.
Uẩn không gồm vô vi
Vì nghĩa không tương ứng.
Tùy thô, nhiễm chứa đựng v.v
Giới riêng, thứ tự lập.
Năm cảnh đầu hiện rõ
Chỉ bốn cảnh được tạo
Nương tác dụng, nhanh, gần
Hoặc tùy nơi thứ đệ.
Vì khác biệt, tối thắng
Nhiếp nhiều, pháp tăng thượng
Nên một xứ gọi sắc
Một xứ gọi pháp xứ.
Đức Phật thuyết pháp uẩn
Tám mươi ngàn loại pháp
Thể ấy danh hoặc ngữ
Đây sắc uẩn hoặc hành.
Có người cho pháp uẩn
Lượng như luận kia nói
Hoặc tùy giải thích uẩn v.v
Như thật hành đối trị.
Như vậy các uẩn khác
Tùy vào chúng tương ứng
Thâu giữ trong thuyết trước
Nên quán xét tự tướng.
Giới Không là lỗ hổng
Truyền thuyết sáng và tối
Giới Thức là hữu lậu
Nơi hữu tình nương tựa.
Sắc giới thuộc “hữu kiến”
Mười giới thuộc hữu đối
Đây trừ tám sắc, thanh v.v
Còn lại ba vô ký.
Mười tám thuộc Dục giới
Mười bốn thuộc Sắc giới
Trừ hương, vị hai thức
Ba thứ sau Vô sắc
Chung ý, pháp, ý thức
Giới khác thuộc hữu lậu.
Năm thức có tầm tứ
Ba sau ba khác không.
Năm thức không phân biệt
Do tính toán tùy niệm
Lấy ý địa tán tuệ
Các niệm ý làm thể.
Bảy tâm, phần pháp giới
Sở duyên, giới khác không
Tám giới, đầu và thanh
Không chấp, giới khác hai.
Xúc giới có hai loại
Chín giới khác tạo sắc
Một phần pháp cũng thế
Mười giới hay tích tập.
Chỉ bốn giới bên ngoài
Năng chặt và bị chặt
Bị đốt có thể đốt
Chưa rõ thiêu, bị thiêu.
Năm giới trong thục, trưởng
Thanh không dị thục sinh
Tám vô ngại (thuộc) đẳng lưu
Cũng tánh dị thục sinh
Pháp khác, chỉ pháp giới
Sát-na, ba giới cuối.
Giới nhãn và nhãn thức
Được một loại, hai loại.
Trong mười hai giới nhãn v.v
Ngoài là sáu giới sắc v.v.
Pháp đồng phần, hai khác
Tùy nghiệp tạo, không tạo.
Tu đoạn mười lăm giới
Ba giới cuối thông ba
Không nhiễm, chẳng ý sinh
Sắc không thuộc kiến đoạn.
Nhãn, một phần pháp giới
Gồm tám loại gọi “kiến”
Năm thức cùng sinh tuệ
Chẳng phải kiến quyết định
Nhãn thấy sắc đồng phần
Chẳng phải kia nương thức
Tương truyền không năng quán
Kia chướng ngại các sắc.
Hai mắt cùng một lúc
Thấy được sắc rõ hơn.
Mắt, tai, ý, căn, cảnh
Không đến ba tương vi.
Nên biết các căn tị v.v…
Chỉ nắm bắt hợp cảnh.
Thức sau nương quá khứ
Năm thức nương cùng thời.
Theo căn thức chuyển biến
Nên nhãn v.v gọi chỗ dựa.
Kia và có tánh riêng
Nên tùy căn nói thức.
Nhãn không ở dưới thân
Sắc, thức không trên nhãn
Với thức, sắc tương ứng
Sắc, thức, thân cũng vậy
Nhãn giới giống nhĩ giới
Ba giới có tự địa
Thân thức có hai địa
Ý thì không nhất định
Năm giới ngoài, thức thân.
Pháp vô vi là thường.
Một phần pháp là căn.
Mười hai giới cũng vậy.

Phẩm 2: PHÂN BIỆT CĂN

(Gồm 4 Tụng)

Năm căn có bốn sự
Bốn căn mỗi hai loại
Năm, tám căn nhiễm tịnh
Mỗi thứ có tăng thượng.
Liễu biệt cảnh tăng thượng
Tổng lập ở sáu căn
Từ thân lập hai căn
Tánh nam, nữ tăng thượng
Với đồng trụ tạp nhiễm
Pháp thanh tịnh tăng thượng
Nên biết mạng, năm thọ
Tín v.v… lập làm nên căn
Vị đương, dĩ tri căn
Cụ tri căn cũng vậy
Vì đắc đạo kế tiếp
Như Niết-bàn v.v… tăng thượng.
Chỗ nương tâm phân biệt
Trụ này tạp nhiễm này
Tư lương này tịnh này
Do vậy nên lập căn.
Hoặc chỗ dựa lưu chuyển,
Giúp sinh, trụ thọ dụng
Trước lập mười bốn căn
Hoàn diệt sau cũng vậy.
Thân không vui gọi “khổ”
Nếu vui thì gọi “lạc”
Ở ba tâm định vui
Xứ khác đây gọi “hỷ”
Tâm không vui gọi “ưu”
“Xả” trong không phân biệt
Đạo kiến, tu vô học
Nương chín lập ba căn.
Ba căn cuối vô lậu
Sắc, mạng, ưu, khổ căn
Nên biết là hữu lậu
Chín căn thông cả hai.
Mạng căn thuộc dị thục
Ưu, tám căn sau không
Sắc, ý căn, bốn thọ
Thông suốt cả hai loại.
Ưu căn thường dị thục
Tám trước, ba sau không
Ý và thọ tín căn v.v
Đều thông cả hai loại.
Tám căn sau thuộc thiện
Ưu căn thiện, bất thiện
Ý, thọ khác thuộc ba
Tám căn trước vô ký.
Cõi Dục, Sắc, Vô sắc
Trừ ra ba căn sau
Căn nữ, nam, ưu, khổ
Và trừ sắc hỷ lạc.
Ý ba thọ thông ba
Ưu thuộc Kiến, Tu đoạn
Chín căn chỉ Tu đoạn
Năm tu, phi, ba phi.
Thai, noãn, thấp Dục giới
Trước được hai dị thục
Hóa được sáu, bảy, tám
Sắc sáu, Vô sắc mạng.
Khi chết các căn diệt
Vô sắc ba, Sắc tám
Dục nhanh: mười, chín, tám
Chậm: bốn. Thiện tăng năm
Chín được hai quả bên
Bảy, tám, chín hai giữa
Mười một được La-hán
Nương chứng quả nói vậy.
Thành tựu mạng, ý, xả,
Nhất định thành tựu ba
Nếu thành tựu thân, lạc
Nhất định thành tựu bốn
Thành tựu nhãn v.v và hỷ
Nhất định thành năm căn
Nếu thành tựu khổ căn
Nhất định thành tựu bảy
Nếu nam, nữ, ưu thành
Tín v.v thành tám
Hai vô lậu, mười một
Vô lậu đầu, mười ba.
Bất thiện có tám căn
Năm thọ thân, mạng, ý
Người ngu ở Vô sắc
Được thiện mạng, ý, xả.
Được nhiều mười chín căn
Hai hình trừ ba tịnh
Bậc Thánh chưa lìa dục
Trừ hai tịnh, một hình.
Vi tụ dục không thanh
Không căn có tám sự
Với thân căn làm chín
Và căn khác mười sự.
Tâm, tâm sở cùng khởi
Các hành tướng hoặc “đắc”.
Tâm sở có năm loại
Pháp đại địa v.v khác nhau.
Thọ, tưởng, tư, xúc, dục
Tuệ, niệm, và tác ý
Thắng giải, tam-ma-địa
Có ở tất cả tâm.
Tín và bất phóng dật
Khinh an, xả, hổ thẹn
Hai căn và bất hại
Cần chỉ ở tâm thiện.
Si, dật, đãi, bất tín
Hôn, trạo thuộc pháp nhiễm.
Luôn ở tâm bất thiện
Không hổ và không thẹn.
Phẫn, phú, não, tật, xan
Hại, hận, siểm, cuống, kiêu
Loại như vậy gọi là
Địa pháp tiểu phiền não.
Dục giới có tầm, tứ
Ở trong phẩm tâm thiện
Hai mươi hai tâm sở
Có khi tăng làm ác
Ở bất thiện, bất cộng
Kiến khởi chỉ hai mươi
Bốn phiền não và phẫn v.v…
Ác tác hai mươi mốt
Tâm hữu phú mười tám
Vô phú có mười hai
Thùy miên khắp, bất vi
Nếu có đều tăng một.
Sơ định trừ bất thiện
Và ác tác, thùy miên.
Trung gian định trừ tầm.
Ở định trên trừ tứ v.v…
Không hổ thẹn không trọng
Với tội không thấy sợ
Ái, kính là tín, hổ
Chỉ ở cõi Dục, Sắc.
Tầm, tứ tâm thô, tế
Mạn đối tâm khác khởi
Kiêu do tánh nhiễm mình
Cao ngạo không kiêng dè.
Tâm, ý, thức một thể
Tâm, tâm sở có nương
Có duyên, có hành tướng
Tương ưng có năm nghĩa.
Tâm không tương ưng hành
Đắc, phi đắc, đồng phần
Hai định: vô tưởng, mạng
Tướng danh thân các loại.
“Đắc” là đạt thành tựu
“Phi đắc” trái với “đắc”
“Đắc”, “phi đắc” chỉ ở
Thân tương tục hai diệt.
Pháp ba đời có ba
Thiện v.v… chỉ có thuộc thiện
Pháp thuộc đắc giới đó
Không hệ có bốn “đắc”
Phi, vô học ba “đắc”
Không chỗ đoạn hai loại.
Vô ký khởi cùng “đắc”
Trừ hai thông biến hóa
Sắc hữu phú cùng khởi
Sắc Dục không khởi trước.
Phi đắc thuộc vô ký
Quá, vị có ba loại
Ba cõi bất hệ ba
Nhận “phi đắc” Thánh đạo
Nói tên tánh dị sinh
Đắc pháp chuyển địa xả.
Đồng phần là hữu tình v.v…
Trong vô tưởng, vô tưởng
Tâm, tâm sở pháp diệt
Dị thục, trời Quảng Quả.
Như vậy định vô tưởng
Sau tĩnh lự cầu thoát
Thiện chỉ thuận sinh thọ
Chẳng Thánh được một thời.
Định diệt tận cũng thế
Hữu đảnh có tĩnh trụ
Thiện hai thọ, bất định
Thánh nhờ gia hạnh được
Thành Phật được, chẳng trước
Ba mươi bốn niệm vậy.
Hai định nương Dục, Sắc
Định diệt khởi trong đời.
Thể mạng căn là thọ
Thường giữ noãn và thức
Tướng các pháp hữu vi
Tánh sinh trụ, dị, diệt.
Tướng này có sinh sinh v.v…
Tác động tám, một pháp.
Sinh sinh pháp sở sinh
Không rời nhân duyên hợp.
Chỗ gọi là danh thân
Hợp tưởng, chương và chữ.
Thuộc chúng sinh Dục, Sắc
Đẳng lưu, tánh vô ký.
Đồng phần cũng như vậy
Thêm Vô sắc, dị thục
Tướng “đắc” thông ba loại
Phi “đắc” định (thuộc) đẳng lưu.
Năng tác và câu hữu
Đồng loại với tương ưng
Biến hành cùng dị thục
Chỉ sáu loại có nhân.
Năng tác, trừ chính nó.
Câu hữu, quả cho nhau
Như đại tướng, sở tướng,
Tâm theo tâm tùy chuyển
Tâm sở hai luật nghi
Và các tướng của tâm
Là pháp theo tâm chuyển
Do thời, quả và thiện….
Đồng loại nhân tương tự
Cùng bộ, địa, tiền sinh
Đạo lần lượt chín địa
Quả bằng hoặc cao hơn
Gia hạnh sinh cũng vậy
Do văn, tư mà thành
Nhân tương ưng quyết định
Tâm, tâm sở cùng y
Biến hành : Biến hành trước
Làm nhân nhiễm cùng địa
Nhân dị thục : Bất thiện
Và chỉ hữu lậu thiện
Biến hành cùng đồng loại :
Hai đời. Ba đời ba
Quả hữu vi ; Ly hệ
Vô vi không nhân quả
Dị thục: Nhân sau cùng
Tăng thượng: nhân đầu tiên
Đẳng lưu: biến đồng loại
Sĩ dụng: câu, tương ưng
Dị thục: pháp vô ký
Hữu tình, hữu ký sinh
Đẳng lưu tựa như nhân
Ly hệ đều do tuệ
Nếu do sức kia sinh
Quả đó là sĩ dụng
Trừ các pháp ở trước
Hữu vi: quả tăng thượng
Năm lấy quả hiện tại
Hai cho quả cũng vậy
Quá, hiện cho hai nhân
Một chỉ cho quá khứ.
Nhiễm ô, dị thục sinh
Thánh pháp theo thứ tự
Trừ dị thục, biến hành.
Và đồng loại, khác sinh
Đây là tâm, tâm sở,
Ngoài ra, trừ tương ưng
Nói có bốn loại duyên:
Nhân duyên tính năm nhân,
Đẳng vô gián chẳng sau
Tâm, tâm sở đã sinh
Sở duyên tất cả pháp,
Tăng thượng tức năng tác.
Hai nhân trong khi diệt,
Ba nhân đúng lúc sinh,
Hai duyên khác ngược lại,
Mà sinh ra tác dụng.
Tâm tâm sở do bốn,
Hai định chỉ do ba,
Ngoài ra hai duyên sinh,
Chẳng do trời. Thứ tự.
Đại, hai nhân cho đại,
Năm nhân cho sở tạo.
Tạo: ba nhân cho tạo
Nhân duy nhất cho đại.
Dục giới có bốn tâm:
Thiện, ác, phú, vô phú.
Sắc, Vô sắc trừ ác
Vô lậu có hai tâm
Dục giới: thiện sinh chín
Đây từ tám sinh ra.
Nhiễm từ mười sinh bốn,
Còn từ năm sinh bảy.
Sắc: thiện sinh mười một
Đây từ chín sinh ra.
Hữu phú từ tám sinh
Đây lại sinh ra sáu.
Vô phú từ ba sinh
Lại có thể sinh sáu
Vô sắc: thiện sinh chín
Đây từ sáu sinh ra
Hữu phú sinh từ bảy
Vô phú giống Sắc giới
Học: từ bốn sinh năm
Còn từ năm sinh bốn.
Mười hai thành hai mươi
Là tâm thiện ba cõi
Chia gia hạnh sinh đắc
Dục: Vô phú chia bốn:
Dị thục, đường oai nghi
Công xảo xứ thông qua.
Sắc giới: trừ công xảo,
Còn lại: như trước nói
Nhiễm tâm thuộc ba cõi
Được sáu, sáu, hai tâm
Sắc: thiện ba, học bốn
Còn lại đều tự được.

Phẩm 3: PHÂN BIỆT THẾ GIỚI

(Gồm 99 Tụng)

Địa ngục, bàng sinh, quỉ,
Người và trời Lục dục;
Hai mươi xứ cõi Dục,
Do địa ngục, các châu
Trên đây người bảy xứ,
Trong đó là cõi Sắc
Ba tĩnh lự đều ba.
Tĩnh lự thứ tư: tám.
Vô sắc không có xứ
Do sinh có bốn loài
Nương đồng phần và mạng
Khiến tâm… được tương tục.
Trong đó có địa ngục…
Tên gọi là năm nẻo.
Chỉ vô phú vô ký.
Hữu tình. Không trung hữu.
Thân khác và tưởng khác,
Thân khác nhưng tưởng đồng.
Đổi lại thân, tưởng một
Và dưới Vô sắc ba
Nên thức trụ có bảy.
Ngoài ra không tổn hoại.
Nên biết cùng Hữu đảnh
Và hữu tình Vô tưởng
Là chín chỗ chúng sinh.
Ngoài ra không thích ở.
Nên biết bốn thức trụ:
Bốn uẩn thuộc tự địa
Chỉ thức là phi trụ
Hữu lậu đều có bốn.
Trong đó có bốn loài
Hữu tình như sinh trứng…
Người, bàng sinh: đủ bốn.
Địa ngục và chư thiên
Trung hữu chỉ hóa sinh.
Quỉ: thai, hóa, cả hai.
Giữa tử, sinh hai hữu,
Năm uẩn là trung hữu.
Chưa đến chỗ nên đến
Nên trung hữu phi sinh.
Như sự sống cây lúa,
Liên tục không gián đoạn.
Nó vô hình không thật
Không thể đem so sánh.
Một chỗ không hai vật
Chẳng tương tục nhị sinh
Kinh nói Kiện-đạt-phược
Có năm kinh bảy Kinh.
Vì do một nghiệp dẫn
Như hình trạng bản hữu.
Bản hữu ở trước tử
Và sau sát-na sinh
Thiên nhãn thấy thanh tịnh.
Nghiệp mau lẹ đủ căn
Vô đối, không thay đổi
Tham hương không trụ lâu,
Tâm điên đảo tìm đến
Thấp, hóa nhiễm hương xứ.
Trời: đầu trên. Ba ngang
Địa ngục: đầu xuống dưới.
Một nhập có chính tri
Hai, ba, gồm trụ xuất,
Bốn có tất cả vị,
Và noãn không chính tri.
Ba loại nhập thai đầu
Là Luân vương, hai Phật,
Vì nghiệp trí thù thắng.
Thứ tự. Bốn: còn lại.
Vô ngã, chỉ có uẩn.
Nghiệp phiền não tạo nên.
Do trung hữu tương tục,
Nhập thai như ngọn đèn.
Theo dẫn khởi tăng trưởng,
Tương tục do hoặc nghiệp.
Rồi đi đến các nẻo
Luân hồi không điểm đầu.
Chuổi nhân duyên sinh khởi:
Mười hai chi ba đoạn
Đầu, cuối đều hai chi,
Đoạn giữa tám là đủ.
Hoặc đời trước: Vô minh.
Nghiệp đời trước là Hành
Kết sinh uẩn là Thức.
Trước sáu xứ: Danh, Sắc.
Từ đó sinh Nhãn căn …
Ba hợp cùng sáu xứ
Khác nhân trong ba thụ
Chưa rõ ràng là xúc
Trước dâm, ái là Thụ.
Tham dâm tức là Ái.
Để được các cảnh giới
Khắp tìm cầu là Thủ.
Hữu chính là tạo tác
Dắt dẫn quả nghiệp Hữu
Vào vị lai là Sinh
Cho đến chịu Lão, Tử.
Truyền nói theo phần vị
Thù thắng được lập tên.
Trước, sau, giữa ba đoạn
Là để trừ ngu mê.
Ba: phiền não. Hai: nghiệp.
Bảy: sự, cũng là quả.
Lược quả và lược nhân
Đoạn giữa so với hai.
Từ hoặc sinh hoặc nghiệp.
Từ nghiệp sinh ra sự.
Từ sự sinh hoặc sự
Lý sinh khởi, hiện hữu.
Ở đây chính muốn nói
Nhân khởi, quả đã sinh.
Minh đối trị vô minh
Như không thân, không thật.
Nói nó tức là kết
Không tuệ ác, không kiến
Vì cùng Kiến tương ưng
Nên nói làm nhiễm tuệ.
Danh: bốn uẩn vô sắc
Xúc: Sáu. Ba hợp sinh
Năm loại thuộc hữu đối
Thứ sáu là tăng ngữ.
Minh, vô minh: Không hai
Thuộc vô lậu, nhiễm ô…
Tương ưng với ái, nhuế.
Thuận với lạc v.v… ba thọ.
Từ đây sinh sáu thọ
Năm thuộc thân, một: tâm.
Đây lại thành mười tám
Do ý cận hành khác
Dục duyên Dục: mười tám.
Sắc: mười hai. trên: ba
Hai duyên Dục; Mười hai.
Tám: Tự. Hai: Vô sắc.
Hai sau duyên Dục: sáu.
Bốn: tự. Một: duyên trên.
Sơ Vô sắc cận phần.
Bốn: duyên Sắc. Một: tự.
Bốn: căn bản, ba: biên
Chỉ một: duyên tự cảnh
Mười tám chỉ hữu lậu
Còn đã nói, sẽ nói:
Trong đây nói phiền não
Như hạt giống, như rồng
Như rễ cỏ cành cây
Như gạo trong vỏ trấu
Nghiệp như gạo còn trấu
Như thảo dược như hoa
Là quả dị thục, sự
Giống như thức ăn uống.
Ở trong bốn loại hữu
Sinh hữu là nhiễm ô.
Do phiền não tự địa
Còn ba. Vô sắc: ba.
Hữu tình nhờ ăn sống
Dục đoạn thực: ba xứ.
Sắc xứ thì không thế
Vì tự căn giải thoát.
Xúc, tư, thức ba thực
Hữu lậu thông ba cõi
Ý thành và cầu sinh
Thực hương, Trung hữu, khởi.
Hai trước tăng đời này
Sở y và năng y
Hai loại sau thứ tự
Dẫn khởi đời vị lai.
Đoạn và tục thiện căn
Lìa nhiễm thoái tử sinh
Đều ở tại ý thức.
Tử sinh chỉ xả thọ
Không định, không vô tưởng.
Hai vô ký, Niết bàn
Chết chậm: chân, rốn, tim.
Sau cùng ý thức diệt
Dưới, người, trời, bất sinh,
Đoạn mạt-na là thủy…
Chính tà, bất định tụ,
Thánh, chúng sinh, vô gián …
Lập thành khí thế gian
Phong luân ở dưới cùng.
Lượng ấy rộng vô số
Dày mười sáu lạc-xoa.
Bên trên là thủy luân,
Mười một ức hai vạn
Dưới nước tám lạc-xoa
Còn lại kết thành kim
Thủy luân và Kim luân
Rộng mười hai lạc-xoa
Ba ngàn bốn trăm rưỡi,
Chu vi gấp ba lần.
Tô-mê-lô ở giữa
Tiếp Du-kiện-đạt-la,
Núi Y-sa-đà-la,
Núi Kiện-địa-lạc-ca,
Tô-đạt-lị-xá-na,
Ách-thấp-phược-yết-nỗ,
Núi Tì-na-đát-ca,
Núi Ni-dân-đạt-la.
Bên ngoài các đại châu
Có núi Thiết luân vi
Bảy núi trước : Kim loại.
Tô-mê-lô : tứ bảo.
Dưới nước đều tám vạn
\Diệu cao cũng như thế.
Tám núi khác thấp dần
Cao rộng đều bằng nhau.
Trong núi có tám biển
Bảy trước gọi là trong
Đầu tiên rộng tám vạn
Bốn bên đều gấp ba.
Còn sáu cứ hẹp dần.
Biển thứ tám là ngoài
Ba lạc-xoa hai vạn
Hai ngàn du-thiện-na.
Trong có các đại châu.
Nam Thiệm-bộ như xe,
Ba mặt rộng hai ngàn,
Mặt Nam: ba ngàn rưỡi
Đông là Tì-đề-ha,
Hình dáng như bán nguyệt
Ba mặt như Thiệm-bộ
Mặt Đông : ba trăm rưỡi.
Tây là Cù-đà-ni
Hình dáng tròn vành vạnh.
Đường kính hai ngàn rưỡi
Chu vi gấp ba lần.
Bắc Câu-lô hình vuông
Mỗi mặt đều hai ngàn.
Giữa lại có tám châu,
Mỗi đại châu có hai.
Phía Bắc chín Hắc sơn
Trong núi Tuyết Hương Túy
Có hồ Vô Nhiệt rộng
Năm mươi du-thiện-na.
Dưới đây quá hai vạn
Vô gián rộng bằng sâu
Trên bảy nại-lạc-ca.
Tám đều thêm mười sáu.
Là tro nóng phân bùn
Thêm dao nhọn sông sôi
Đều ở cả bốn mặt.
Còn tám địa ngục lạnh.
Nhật nguyệt nửa Mê-lô
Năm mươi mốt năm mươi
Nửa đêm mặt trời lặn.
Mọc thì giống bốn châu.
Tháng thứ hai mùa mưa.
Đêm thứ chín tăng dần.
Lạnh tháng tư cũng vậy.
Đêm ngắn đổi lại ngày
Ngày đêm một lạp-phược.
Khi di chuyển Bắc Nam
Gần mặt trời che bóng
Thì thấy mặt trăng khuyết.
Diệu Cao có bốn tầng
Cách nhau mỗi mười ngàn.
Nhô ra mười sáu ngàn
Hoặc tám, bốn, hai ngàn.
Trời Kiến Thủ, Trì Mạn,
Hằng Kiêu cùng Đại vương…
Lần lược ở bốn cấp
Và ở bảy núi kia.
Ngọn Diệu cao tám vạn
Trời ba-mươi-ba ở
Bốn góc bốn chóp núi
Nơi Kim cang thủ ở.
Giữa là cung Thiện Kiến
Rộng vạn du-thiện-na
Cao một nửa Kim thành
Đất mềm trang sức đẹp.
Giữa có điện thù thắng.
Rộng ngàn du-thiện-na
Ngoài có bốn khu vườn:
Chúng xa, Thô, Tạp, Hỷ
Bốn phía có bốn ao
Đều cách nhau hai mươi,
Đông Bắc; cây Viên sinh
Tây-nam: Thiện Pháp Đường
Trên có trời Hữu sắc
Cung điện ở trên không
Ôm nhau thụ dục lạc
Nắm tay, cười nhìn dâm.
Sơ sinh năm, mười tuổi
Đầy đủ cả áo xống.
Dục sinh: ba. Người , trời
Lạc sinh: ba chín chỗ
Xuống cõi dưới bao xa,
Lên cõi trên cũng thế.
Không thần thông trợ giúp,
Có dưới không thấy trên.
Nhật nguyệt bốn đại châu,
Tô-mê-lô, Dục thiên,
Phạm thế đều một ngàn,
Làm tiểu thiên thế giới.
Một ngàn tiểu thiên này
Làm trung thiên thế giới.
Ngàn trung thiên: Đại thiên.
Thành hoại đều như nhau.
Người ở Châu Thiệm-bộ
Ba rưỡi bốn khuỷu tay,
Người Châu Đông, Tây, Bắc,
Cứ dần tăng gấp đôi.
Trời cõi Dục thì tăng
Phần tư Câu-lô-xá
Bốn cõi Sắc đầu tiên
Tăng nửa du-thiện-na
Sau đó tăng gấp đôi.
Trời Vô vân giảm ba.
Châu Bắc một ngàn tuổi
Tây- Đông- Nam nửa nửa
Tuổi thọ không nhất định
Cuối mười đầu khó biết
Cõi người năm mươi năm,
Trời dưới một ngày đêm.
Cõi này thọ năm trăm.
Năm cõi trên gấp đôi
Cõi Sắc không ngày đêm.
Kiếp số bằng thân lượng.
Vô sắc đầu hai vạn,
Sau tăng hai, tăng hai.
Trên, dưới trời Thiểu Quang
Một kiếp: nửa đại kiếp
Sáu Đẳng Hoạt ở trên
Lấy tuổi thọ Dục thiên
Làm một ngày một đêm
Thọ lượng cũng như vậy
Cực Nhiệt nửa trung kiếp
Vô gián một trung kiếp
Bàng sinh một trung kiếp
Quỷ ngày tháng năm trăm.
Thọ lượng Ách-bộ-đà
Bằng một bà-ha-ma.
Cứ trăm năm đến hết.
Sau gấp hai mươi lần.
Các xứ có trung yểu
Trừ Châu Bắc Câu-lô.
Cực vi, chữ, Sát-na
Sắc, danh, thời cực tiểu
Cực vi như Kim, thủy
Thố, dương, ngưu, Khích trần
Rận, chấy, lúa, đốt tay
Dần dần tăng gấp bảy
Hai mươi bốn: Một khuỷu.
Bốn khuỷu là một cung
Năm trăm Câu-lô-xá
Tám: Một du-thiện-na.
Trăm hai mươi sát-na
Là một đát-sát-na
Sáu mươi bằng lạp-phược
Ba mươi bằng tu du
Ba mươi bằng ngày đêm
Ba mươi bằng một tháng
Mười hai tháng : một năm
Trong năm giảm một nửa.
Nên biết có bốn kiếp
Là hoại, thành, trung, đại
Hoại từ địa ngục dứt
Đến khi thế gian hết
Kiếp thành khi gió khởi
Đến khi địa ngục sinh
Trung kiếp từ vô lượng
Sau giảm còn mười năm
Mười tám lần tăng giảm
Rồi tăng đến tám vạn
Sự thành trụ như vậy
Là hai mươi trung kiếp
Thành, hoại, hoại rồi không
Thời gian bằng trụ kiếp
Tám mươi trung: đại kiếp
Đại kiếp ba vô số.
Giảm tám vạn đến trăm
Chư Phật hiện thế gian
Độc giác lúc tăng giảm
Lân giác dụ trăm kiếp
Luân vương trên tám vạn
Kim ngân, đồng, thiết luân
Một, hai, ba, bốn châu
Nghịch thứ riêng như Phật.
Qua lại nghênh đón nhau
Tranh trận thắng không bại
Tướng mạo không đầy đủ
Cho nên không bằng Phật.
Ban đầu như cõi Sắc
Sau dần tham mùi vị
Tích trữ giặc cướp sinh
Nên sắm người giữ mộng
Nghiệp tăng thì thọ giảm
Binh đạo, bệnh tật, đói
Bảy ngày, tháng, năm dứt
Tam tai: Lửa, nước, gió
Trên ba thiền là tột
Tai họa theo thứ tự
Bốn thiền bất động: Không
Nhưng không phải thường hằng
Với chúng sinh cùng diệt
Sau bảy hỏa, thủy tai
Bảy thủy hỏa: phong tai.

Phẩm 4: PHÂN BIỆT NGHIỆP

(Gồm 131 Tụng)

Thế gian do nghiệp khác :
Tư và tư sở tác
Tư tức là ý nghiệp.
Sở tác là thân, ngữ
Hai nghiệp thân, ngữ này
Đều có biểu, vô biểu.
Thân biểu chỉ là hình
Phi hành động là thể
Vì các pháp hữu vi
Đều mỗi sát-na-diệt.
Không pháp nào không nhân.
Sinh nhân cũng diệt nhân.
Hình cũng không thực hữu
Vì có hai căn giữ
Không riêng có cực vi
Ngữ biểu là ngôn thanh.
Nói ba sắc vô lậu
Vì tăng, không tạo tác
Đại chủng năng tạo này
Khác sở y của biểu
Dục hậu niệm vô biểu
Do đại chủng quá khứ.
Hữu lậu do tự địa
Vô lậu tùy xứ sinh.
Vô biểu không chấp thụ,
Đẳng lưu thuộc hữu tình
Khi tán do đẳng lưu
Có thụ có khác biệt.
Định sinh do trưởng dưỡng
Không thụ không khác biệt.
Biểu chỉ có đẳng lưu
Thuộc thân có chấp thụ.
Vô biểu : ký : Còn: ba
Bất thiện chỉ ở Dục.
Vô biểu : khắp Dục, Sắc
Biểu : hai địa. Có bốn.
Dục : không biểu hữu phú
Vì không có đẳng khởi.
Thắng nghĩa thiện : giải thoát
Tự tính : tàm, quý, căn.
Tương ưng kia tương ưng
Do đẳng khởi sắc nghiệp
Ngược lại là bất thiện
Thắng, vô ký, hai thường.
Đẳng khởi có hai loại
Là nhân và sát-na
Nên biết theo thứ tự
Là chuyển và tùy chuyển
Thức kiến đoạn là chuyển
Năm thức là tùy chuyển
Ý, tu đoạn thông hai
Phi vô lậu, dị thục
Chuyển thì thuộc tính thiện
Tùy chuyển thuộc cả ba
Mâu-ni đều thuộc thiện
Vô ký tùy chuyển : thiện.
Vô biểu ba luật nghi :
Bất luật nghi, hai phi.
Luật nghi biệt giải thoát
Tĩnh lự và đạo sinh.
Luật nghi đầu tám loại
Thực thể chỉ có bốn
Hình đổi nên khác tên.
Khác nhưng không trái nhau
Thọ bỏ năm, tám, mười
Tất cả đều phải bỏ.
Thành cận sự, cận trú
Cần sách và Bí-sô.
Đều được gọi Thi-la
Hạnh diệu, nghiệp, luật nghi.
Đầu chỉ biểu, vô biểu
Là biệt giải nghiệp đạo.
Tám thành biệt giải thoát.
Được tĩnh lự, Thánh giả
Thành tĩnh lự đạo sinh.
Hai sau tùy tâm chuyển.
Vị chí chín vô gián
Câu sinh hai tên đoạn
Chính tri cùng chính niệm
Là ý, căn luật nghi.
Trụ, biệt giải vô biểu
Chưa xả thì thường hiện
Sát-na thành quá khứ.
Bất luật nghi cũng vậy.
Được tĩnh lự luật nghi,
Thành quá khứ, vị lai.
Thánh sơ trừ quá khứ
Trụ định đạo thành trung.
Trụ trung có vô biểu
Đầu thành trung, sau hai
Trụ luật, bất luật nghi
Khởi nhiễm tịnh vô biểu.
Đầu thành trung, sau hai
Đến sạch hết nhiễm, tịnh.
Tạo hiểu nghiệp thành trung,
Sau thành quá, phi vị
Hữu phú và vô phú
Chỉ thành tựu hiện tại.
Hạnh ác, giới, ác nghiệp.
Nghiệp đạo, bất luật nghi.
Thành biểu, không vô biểu.
Trong đó tứ, tác, yếu.
Thánh : xã hoặc chưa sinh
Thành vô biểu, không biểu.
Định sinh vì định địa
Thánh giả được đạo sinh.
Biệt giải thoát luật nghi
Được là do người khác.
Luật nghi biệt giải thoát
Suốt đời hoặc ngày đêm.
Giới ác không ngày đêm,
Không phải như thiện thọ.
Cận trú vào sáng sớm
Dưới tòa theo thầy thụ
Nghe dạy đủ các chi
Ngày đêm không trang sức.
Giới, bất dật, cấm chi
Thứ tự: bốn, một ba
Để phòng các tính tội,
Thất niệm và Kiêu, dật
Cận trú ngoài cũng có.
Không thụ tam quy : Không
Xưng cận sự phát giới
Giảng giải như Bí-sô.
Nếu đầy đủ luật nghi
Sao bảo là một phần ?
Đó là nói năng trì.
Dưới, giữa, trên tùy tâm
Qui y thành Phật Tăng,
Vô học hai loại pháp,
Và Niết-bàn trạch diệt
Là nói đủ Tam qui.
Hạnh tà đáng trách nhất
Dễ lìa, được bất tác
Phát nguyện được luật nghi
Không phải như tất cả,
Nếu mở lời nói dối
Sẽ vượt các học xứ.
Già tội chỉ bỏ rượu,
Để giữ các luật nghi
Từ tất cả, hai, hiện
Được luật nghi Dục giới.
Từ căn bản, ba thời
Được tĩnh lự, vô lậu.
Luật tùy các hữu tình
Chi nhân không nhất định.
Bất luật từ tất cả
Hữu tình, chi, không nhân.
Đạt được bất luật nghi
Do tác và thệ thọ
Do tác và thệ thọ
Được các vô biểu khác
Do điền thọ, trọng hành.
Xả biệt giải, điều phục
Do cố xả, mạng chung,
Và hai hình câu sinh,
Do đoạn thiện, hết đêm
Có thuyết bảo phạm trọng.
Thuyết khác nói pháp diệt.
Thuyết Ca-thấp-di-la
Phạm hai, giàu mắc nợ.
Xả định sinh pháp thiện
Do đổi địa, thoái đọa
Xả Thánh do đắc quả
Luyện căn và thoái thất.
Xả giới ác do chết
Đắc giới, hai hình sinh
Xả trung do thọ, thế
Tác, sự, thọ, căn đoạn.
Xả dục phi sắc thiện
Do căn đoạn thượng sinh
Do đối trị đạo sinh
Xả các nhiễm phi sắc.
Giới ác: người trừ Bắc
Hoàng môn và nhị hình
Luật nghi có cả trời
Chỉ người: đủ ba loại.
Sinh cõi Dục cõi Sắc
Có luật nghi tĩnh lự
Vô lậu tịnh, Vô sắc
An, bất an, phi nghiệp
Là thiện, ác, vô ký.
Phước, phi phước bất động.
Thiện cõi Dục là phước
Bất thiện là phi phước
Thượng giới thiện: bất động
Vì nghiệp quả không động
Ở xứ sở tự địa.
Thuận lạc khổ không hai
Thiện đến ba: thuận lạc.
Các bất thiện: thuận khổ.
Thượng giới không thuận hai
Thuyết khác dưới cũng có,
Trung gian chiêu dị thục
Lại nữa ba nghiệp này
Chẳng phải tiền, hậu thục
Thuận thụ có năm loại
Là tự tính tương ưng
Và sở duyên, dị thục
Hiện tiền sai biệt nhau.
Đây có định, bất định
Định ba. Thuận hiện thụ
Có thuyết nói có năm
Sư khác nói bốn câu.
Bốn thiện đều tạo tác.
Dẫn đồng phần: chỉ ba.
Các xứ tạo bốn loại.
Địa ngục thiện trừ hiện
Kiên định lìa địa nhiễm
Dị sinh không tạo sinh
Thánh không tạo sinh hậu
Thánh, Dục, Hữu đỉnh, thoái.
Dục trung hữu tạo được
Hai mươi hai loại nghiệp.
Đều thuộc thuận hiện thụ
Chỉ có một: đồng phần. \
Do hoặc nặng, tịnh tâm
Và do thường tạo tác
Khởi ruộng phúa công đức
Hại cha mẹ nghiệp định.
Công đức ý thù thắng
Và định chiêu dị thục
Được hằng lìa địa nghiệp
Chiêu cảm quả hiện pháp
Với Phật, thượng thủ tăng
Và định, diệt, vô tránh
Từ, Kiến, tu đạo xuất
Tổn ích đều có quả.
Các nghiệp thiện không tầm
Chỉ có tâm cảm thọ
Ác chỉ có thân thọ
Đó là chỗ khác nhau.
Tâm cuồng duy ý thức
Do nghiệp dị thục sinh
Và sợ hại, nghịch, sầu
Ở Dục trừ Bắc châu.
Nói nghiệp: Khúc, uế, trược
Do siểm, sân, tham sinh.
Dựa đen, đen khác nhau
Để nói bốn loại nghiệp
Ác Sắc, Dục giới thiện,
Vô lậu trừ được hết
Cứ theo thứ tự nói
Đen, trắng, không đen trắng.
Bốn pháp nhẫn lìa dục
Tám trước đều vô gián.
Mười hai vô lậu tư
Chỉ tận trừ nghiệp đen
Lìa dục bốn tĩnh lự
Thứ chín vô gián tư.
Một: hết nghiệp trắng đen
Bốn khiến hết nghiệp trắng.
Nghiệp thọ ở địa ngục.
. Còn Dục giới xen lộn
Nghiệp Dục thuộc Kiến đoạn
Nghiệp Dục khác gồm đủ.
Vô học thân ngữ nghiệp
Ý là ba mâu-ni.
Nên biết ba thanh tịnh.
Chính là ba diệu hạnh.
Nghiệp ác thân, ngữ ý
Gọi là ba hạnh ác,
Và tham, sân, tà kiến
Ngược lại ba hạnh diệu.
Nói về mười nghiệp đạo
Gồm cả ác, diệu hạnh.
Thô là tính của nó
Nên mới thành thiện ác
Sáu nghiệp ác vô biểu
Tự tác, dâm, cả hai.
Thiện bảy thụ sinh hai
Định sinh chỉ vô biểu.
Gia hạnh là hữu biểu
Vô biểu có hoại không
Đã khởi rời thì khác
Ba căn khởi gia hạnh
Sinh khởi không gián đoạn
Tham v.v… cũng ba căn sinh.
Thiện ở trong ba vị
Do ba thiện căn khởi.
Sát, thô ngữ, sân nhuế
Cứu cánh đều do sân.
Trộm, tà hạnh và tham
Cứu cánh đều do tham
Tà kiến, si, cứu cánh
Do cả ba bảy ra.
Hữu tình cụ, danh sắc
Danh thân v.v… các xứ khởi
Cùng chết và chết trước
Không vì căn y khác
Quân và các đồng sự
Đều như người đã làm.
Sát sinh do cố ý
Nghĩ khác không giết lầm
Vật chẳng cho mà lấy
Cưỡng trộm làm của mình
Dục tà hạnh bốn thứ
Làm điều không nên làm.
Phát ngôn nhiễm dị tưởng
Lời giải nghĩa hư dối.
Do nhãn, nhĩ, ý thức
Và ba cái sở chứng.
Như thứ tự tên gọi
Là kiến, văn, giác tri.
Nhiễm tâm nói hại người
Là lời nói ly gián
Lời thô ác, chẳng yêu
Các lời nhiễm tạp uế.
Còn nữa, khác ba nhiễm
Như nịnh, ca, tà luận …
Ác dục tham của người
Sân giận ghét người khác
Sinh kiến chấp thiện ác…
Là nghiệp đạo tà kiến.
Trong đây ba là đạo
Bảy nghiệp cũng là đạo.
Tà kiến đoạn thiện căn
Đoạn Dục giới sinh đắc.
Bác bỏ mọi nhân quả
Dần dứt bỏ cả hai
Người ba châu nam, nữ
Kiến hành đoạn phi đắc
Tiếp thiện nghi, hữu kiến
Nam hiện, trừ tội nghịch
Nghiệp đạo, tư cùng chuyển
Bất thiện : một đến tám
Tổng các thiện có mười.
Riêng già : một, tám, năm.
Trong địa ngục : bất thiện.
Thô tạp, sân, cả hai.
Tạo thành tham, tà kiến
Bắc thành tham, tà kiến.
Bắc châu tạo bá sau
Tạp ngữ thông hiện, thành
Các Dục mười thông hai
Thiện trong tất cả xứ
Ba sau thông hiện, thành
Trời, Vô Sắc, vô tưởng
Chỉ thành tựu bảy trước
Các xứ thông thành hiện
Trừ địa ngục, Bắc châu.
Đều cảm quả dị thục,
Đẳng lưu và tăng thượng
Khiến người khác chịu khổ
Vì đoạn mạng, hại uy.
Tham sinh, thân ngữ nghiệp
Thành tà mạng khó trừ
Chấp mạng do tham sinh
Phi lý, trái với Kinh.
Đoạn đạo: nghiệp hữu lậu
Đầy đủ có năm quả
Nghiệp vô lậu có bốn,
Là chỉ trừ dị thục
Các hữu lậu thiện ác
Cũng bốn, trừ ly hệ
Các vô lậu vô ký
Ba trừ trước đã trừ.
Thiện, bất thệin vô ký
Đầu có bốn, hại, ba
Giữa có hai, ba, bốn.
Sau: hai, ba, ba quả.
Quá trong ba đều bốn.
Hiện trong vị cũng vậy
Hiện trong hiện: hai quả
Vị trong vị: ba quả.
Đồng địa có bốn quả
Khác địa hai hoặc ba
Học, trong ba đều ba
Vô học một, ba hai.
Phi học, phi Vô học
Hữu: hai,hai năm quả.
Các nghiệp thuộc Kiến đoạn
Mỗi mỗi đều có ba.
Đầu có ba, bốn, một.
Giữa hai, bốn, ba quả
Cuối có một hai bốn
Theo thứ tự nên biết.
Nghiệp nhiễm không nên làm.
Là nghiệp phá qui tắc
Nghiệp nên làm thì khác
Trái với loại thứ ba
Một nghiệp dẫn một sinh
Nhiều nghiệp thành đầy đủ
Hai vô tâm định đắc
Đều không thể dẫn khởi.
Hai vô tâm định đắ
Đều không thể dẫn khởi.
Ba châu có vô gián
Chẳng phải nơi nào khác
Ít hơn, ít hổ thẹn
Chướng khác đủ năm cõi.
Trong năm vô gián này
Bốn nghiệp thân, một miệng
Ba sát, một nói dối
Một gia hạnh sát sinh.
Làm Tăng không hòa hợp
Tâm bất tương ưng hành
Tánh vô phú vô ký
Thành tựu sự phá Tăng.
Người năng phá chỉ thành
Tội hay nói dối này
Một kiếp quả vô gián
Tùy tội tăng khổ tăng.
Tỳ-kheo thấy tịnh hạnh
Người ngu phá chỗ khác
Khi nhận đạo sư khác
Gọi phá không qua đêm.
Thiệm bộ châu, chín người v.v…
Mới phá pháp luân Tăng
Còn phá Yết-ma Tăng
Thông ba châu, tám người v.v…
Đầu, sau, trước chia rẽ
Phật diệt, chưa kết giới
Với sáu vị như vậy
Không phá “pháp luân Tăng”.
Hủy hoại ruộng ân đức
Chuyển hình cũng thành nghịch
Mẹ là nhân huyết kia
Ngộ nhận v.v… không hoặc có
Cố làm Phật chảy máu
Sau hại Vô học không.
Tạo hành động nghịch tội
Không lìa nhiễm đắc quả.
Việc nói dối phá Tăng
Là phạm tội nặng nhất
Cảm tư “đệ nhất hữu”
Quả thiện lớn trong đời.
Làm việc nhiễm ô mẹ
Ni và bậc Vô học
Giết Bồ-tát trụ định
Và bậc Thánh Hữu học
Phá duyên hòa hợp Tăng
Phá hoại Tốt đỗ ba
Là đồng loại vô gián.
Làm cho nhẫn Bất hoàn
Nghiệp Vô học chướng ngại.
Do tu nghiệp “diệu tướng”
Gọi Bồ-tát được định
Sinh nhà giàu, cõi thiện
Tướng nam, niệm kiên cố.
Nam Thiệm bộ trước Phật
Phật nghĩ, nghĩ chỗ thành
Trăm kiếp khác mới tu
Có trăm phước trang nghiêm.
Trong ba vô số kiếp
Mỗi kiếp cúng bảy vạn
Lại thứ tự cúng dường
Năm, sáu, bảy ngàn Phật.
Đủ ba vô số kiếp
Nghịch thứ gặp Thắng Quán
Nhiên Đăng và Bảo Kế
Sơ Thích-ca Mâu-ni.
Do bi bố thí khắp
Bị hủy thân không giận
Tán thán Phật Để Sa
Đến vô thượng Bồ-đề.
Sáu pháp Ba-la-mật
Với bốn vị như vậy
Một, hai lại một, hai,
Thứ tự tu viên mãn.
Ba loại: Thí, giới, tu
Mỗi loại tùy cảm ứng
Được gọi tên phước nghiệp
Sai biệt như nghiệp đạo.
Do xả này, gọi thí
Cúng dường làm lợi ích
Thân ngữ và phát tâm
Nhận lấy quả phước lớn.
Vì lợi mình lợi người
Không vì hai mà thí.
Do ruộng tài chủ khác
Nên quả thí sai biệt.
Chủ khác do tin tưởng v.v…
Kính trọng hành bố thí v.v…
Được tôn kính yêu mến
Đúng thời khó mất quả.
Tài khác do có sắc v.v…
Được sắc đẹp tên tốt
Chúng yêu, thân mềm mại
Có tùy thời xúc, lạc.
Khác ruộng do cõi khổ
Ân đức có sai biệt.
Thí Bồ-tát giải thoát
Thứ tám là tối thắng.
Cha mẹ bệnh, pháp sư
Thân sau cùng Bồ-tát
Chẳng phải chứng bậc Thánh
Quả thí cũng vô lượng.
Khởi sau, ruộng, căn bản
Tư, gia hạnh, ý vui
Do đó có dưới trên
Nghiệp phẩm cũng dưới trên.
Do thẩm, tư tròn đầy
Không đối trị làm ác
Có bạn dị thục khác
Nghiệp này gọi tăng trưởng.
Xả nhiều thì được phước
Như từ v.v… và không thọ.
Ruộng xấu có quả tốt
Giao quả không trái ngược.
Lìa phạm giới và ngăn
Gọi giới có hai thứ
Chẳng loại nhân phạm giới
Nương thanh tịnh trị, diệt.
Đẳng dẫn thiện gọi tu
Huân tập tâm mạnh nhất.
Giới, tu rất thù thắng
Quả sinh thiên, giải thoát.
Cảm một kiếp sinh thiên v.v…
Được một lượng phước tịnh.
Pháp thí là như thật
Biện giải kinh không nhiễm.
Thuận phước, thuận giải thoát
Thuận quyết trạch là ba
Được quả tốt Niết-bàn
Thứ tự Thánh đạo thiện.
Chúng khởi theo như lý
Ba nghiệp và năng phát
Thứ tự làm tự thể
Thư ấn toán, văn, số.
Vô lậu thiện là tốt
Nhiễm có tội là xấy
Thiện hữu vi nên tập
Giải thoát là trên hết.

Phẩm 5: PHÂN BIỆT TÙY MIÊN

(Gồm 9 Tụng)

Tùy miên gốc các hữu
Có sáu loại sai biệt
Là tham, sân và mạn
Vô minh, kiến và nghi.
Sáu thành bảy do tham
Hai giới trên tham hữu
Vì chuyển đổi bên trong
Nên chướng ngại giải thoát.
Sáu thành mười do kiến
Hữu thân kiến khác nhau
Riêng chấp kiến, tà kiến
Kiến thủ, giới cấm thủ.
Sáu hành bộ, giới khác
Lập thành chín tám loại
Cõi Dục kiến khổ đoạn
Mười bảy, bảy, tám, bốn
Theo thứ tự loại trừ
Tam nhị kiến kiến nghi
Sắc, Vô sắc, trừ sân
Ngoài ra như cõi Dục.
Nhẫn làm hại tùy miên
Hữu đảnh chỉ kiến đoạn
Chỗ khác kiến, tu đoạn
Trí làm hại do tu.
Ngã, ngã sở, đoạn, thườn
Bác không, thấp làm cao
Phi nhân đạo, Thánh đạo
Tự thể năm loại kiến.
Đối với Đại Tự tại v.v…
Phi nhân vọng chấp nhân
Theo thường, ngã, đảo sinh
Nên chỉ kiến khổ đoạn.
Tự thể bốn điên đảo
Có từ ba loại kiến
Duy đảo suy tăng cố
Tưởng tâm tùy kiến lực.
Bảy, chín mạn từ ba
Đều do kiến, tu đoạn
Bậc Thánh như sát triền
Tu đoạn không hiện hành.
Loại mạn v.v và ngã mạn
Ác tác trong bất thiện
Bậc Thánh giả không khởi
Tăng trưởng do kiến nghi.
Do kiến khổ, tập đoạn
Các kiến, nghi tương ưng
Và vô minh bất cộng
Biến hành nơi tự giới
Trong ấy trừ hai kiến
Chín thứ khác duyên trên
Trừ đắc, duyên địa trên
Đều thuộc biến hành này
Thuộc kiến, diệt, đạo đoạn
Tà kiến, nghi tương ưng
Và vô minh bất cộng
Sáu hay duyên vô lậu
Trong ấy duyên diệt pháp
Tức diệt của tự địa
Duyên đạo địa sáu, chín
Do biệt trị tương nhân
Tham, sân, mạn hai thủ
Duyên tịnh, phi vô lậu
Nên lìa cảnh chẳng oán
Tánh tịnh tĩnh tối thắng
Chưa đoạn biến, tùy duyên
Tất cả trong địa mình
Phi biến ở bộ mình
Nhờ duyên nên tùy tăng
Chẳng phải duyên vô lậu
Không nhiếp pháp hữu vi
Tùy nơi pháp tương ưng
Tương ưng nên tùy tăng.
Tùy miên hai cõi trên
Và thân, biên Cõi dục
Kia thuộc si, vô ký
Ngoài ra đều bất thiện.
Căn bất thiện cõi Dục
Tham, sân, si bất thiện.
Căn vô ký có ba
Ái, si, tuệ vô ký
Chẳng phải hai cử khác
Sư khác lập bốn loại
Tức ái, kiến, mạn, si
Ba định đều do si.
Đáp bằng cách phân biệt
Hỏi lại và từ chối
Hỏi tử sinh thù thắng
Ngã, uẩn một hay khác v.v…
Bị trói ở sự vật
Chưa đoạn tham, sân, mạn
Quá, hiện hoặc đã khởi
Ý biến hành vị lai
Tự thế năm thức sinh
Không sinh cũng biến hành
Quá, vị, biến hành khác
Hiện tại duyên năng hiện.
Ba đời do Phật thuyết
Quả, cảnh hai điều kiện
Nói ở trong ba đời
Nên nói nhất thiết hữu.
Trong đây có bốn thứ
Loại, tướng, vị, đãi khác
Thứ ba nương tác dụng
Lập thời là tốt nhất.
Điều gì ngăn tác dụng
Không khác không lập đời?
Thật hữu gì sinh, diệt
Tánh pháp ấy sâu xa.
Nương kiến khổ đã đoạn
Còn biến hành tùy miên
Và phẩm trước đã đoạn
Vẫn còn phiền não khác.
Kiến khổ, tập, tu đoạn
Nếu hệ thuộc Dục giới
Ba tự giới, một sắc
Chỗ hành thức vô lậu.
Sắc, dưới, tự có ba
Ở trên cảnh thức tịnh
Vô sắc thông ba cõi
Ba duyên thanh tịnh thức.
Chỗ kiến diệt, đạo đoạn
Đều tăng thức tự loại
Vô lậu trong ba cõi
Sau ba cảnh, tịnh thức.
Tâm tùy miên hai loại
Là nhiễm và vô nhiễm
Tâm nhiễm thông hai thứ
Vô nhiễm chỉ tùy tăng.
Vô minh, nghi, tà, thân,
Biên kiến, giới kiến thủ
Tham, mạn, sân thứ lớp
Do trước dẫn sau sinh.
Do tùy miên chưa đoạn
Và cảnh tùy xuất hiện
Tác ý phi lý khởi
Nói hoặc đủ nhân duyên.
Phiền não, triền Dục giới
Trừ si gọi dục lậu
Hữu lậu hai giớitrên
Chỉ phiền não trừ si
Đồng cửa trong, vô ký
Định địa nên hợp nhất
Vô minh gốc các hữu
Lập riêng thành một lậu
Bộc lưu, ách cũng vậy
Biệt lập kiến vì nhạy
Kiến thường không thuận trụ
Nên không lập thành lậu
Dục, hữu và với si
Kiến phân hai gọi thủ
Vô minh không biệt lập
Vì không phải năng thủ.
Hai cách vi tế tăng
Tùy trục và tùy phược
Trụ, chảy trôi đeo bám
Là nghĩa của tùy miên.
Do sai biệt của kết v.v…
Nên nói có năm loại.
Chín kết có vật, thủ v.v…
Lập nên kiến, thủ kết
Hai loại này bất thiện
Và tự tại khởi lên
Trong triền có tật, xan
Thiết lập thành hai kết
Hoặc hai loại số hành
Làm nhân sự nghèo hèn
Biến hiện tùy phiền não
Gây não loạn hai bộ.
Năm kết thuộc hạ phần
Do hai không thoát Dục
Do ba hoàn Dục giới
Thâu môn, căn nên ba
Hoặc do không muốn đến
Mê mờ và nghi ngờ
Hay chướng ngại giải thoát
Nên chỉ nói đoạn ba.
Năm kết thuận thượng phần
Hai tham Sắc, Vô sắc
Trạo cử, mạn, vô minh
Khiến không vượt thượng giới.
Ba phược do ba thọ.
Tùy miên trước đã nói.
Ngoài ra tùy phiền não
Tâm nhiễm sở, hành uẩn.
Tám triền không hổ, thẹn
Tật, xan và hối miên
Và trạo cử, hôn trầm
Thêm phẫn, phú là mười
Không hổ, xan, trạo cử
Đều theo tham mà sinh
Không thẹn, miên, hôn trầm
Theo vô minh sinh khởi
Tật, phẫn nương sân khởi
Hối theo nghi, phú, tránh.
Sáu phiền não là não,
Hại, hận, siểm, cuống, kiêu
Cuống, kiêu theo tham sinh.
Hại, hận theo sân khởi
Não theo kiến thủ khởi.
Siểm theo các kiến sinh.
Triền vô tàm, quý, miên
Hôn, trạo kiến tu đoạn
Triền khác và phiền não
Tự tại nên tu đoạn
Ba Dục hai ác khác
Cõi trên đầu vô ký.
Siểm, cuống: Dục, sơ định.
Ba cõi ba, Dục khác.
Kiến đoạn trừ mạn, miên
Tùy phiền não tự tại
Đều ở địa ý khởi
Số khác nương sáu thức.
Các phiền não Dục giới
Tham, hỷ tương ưng hỷ lạc
Sân ưu, khổ. Si khắp
Tà kiến, ưu và hỷ
Nghi ưu năm với hỷ
Tất cả tương ưng xả
Địa trên đều tùy ưng
Khắp các thọ tự thức.
Trong các tùy phiền não
Tật, hối, não và phẫn
Hại, hận, ưu đều khởi
Xan, hỷ, thọ tương ưng
Siểm, cuống và miên phú
Cùng ưu, hỷ đều khởi
Kiêu, hỷ lạc đều xả
Bốn thứ tương ưng thọ.
Năm “cái” ở cõi Dục
Thực, trị dụng giống nhau
Tuy hai lập một “cái”
Chướng uẩn thành năm “cái”.
Do biến tri sở duyên
Đoạn trừ năng duyên kia.
Đoạn trừ sở duyên kia
Đối trị khởi nên đoạn.
Đối, trị có bốn loại
Là đoạn, trì,viễn, yếm.
Nên biết từ sở duyên
. Nên các hoặc được đoạn.
Tánh viễn có bốn loại
Là tướng, trị, xứ, thời
Như đại chủng, thi-la
Phương khác, thế giới khác.
Các hoặc không lại đoạn
Lìa buộc được nhiều lần
Gọi trị sinh, đắc quả
Luyện căn trong sáu thời.
Có chín đoạn biến tri
Dục sơ, nhị đoạn một
Hai một hợp thành ba
Ba cõi trên cũng vậy
Năm khác thuận phần dưới
Sắc giới đoạn cả ba.
Trong ấy sáu quả nhẫn
Ba quả khác, trí quả
Tất cả vị chí quả
Năm hoặc tám căn bản
Vô sắc có một quả
Ba căn bản cũng vậy
Hai thế tục, chín Thánh
Pháp trí ba loại hai
Phẩm pháp trí sáu quả
Phẩm loại trí năm quả.
Được vô lậu đoạn đắc
Và khiếm khuyết Hữu Đảnh
Diệt hai nhân, vượt giới
Nên lập chín biến tri.
Kiến đế chưa thành tựu
Hoặc thành một đến năm
Tu thành sáu, một, hai
Vô học chỉ thành một.
Siêu vượt cõi được quả
Hai xứ tập, biến tri.
Xả một, hai, năm, sáu
Trừ năm đắc cũng vậy.

Phẩm 6: PHÂN BIỆT HIỀN THÁNH

(Gồm 3 Tụng)

Đã nói đoạn phiền não
Do kiến đế tu đạo
Kiến đạo chỉ vô lậu
Tu đạo thông hai loại.
Bốn đế trước đã nói
Là khổ, tập, diệt, đạo
Tự thể chúng cũng vậy
Thứ tự tùy hiện quán.
Khổ do ba khổ hợp
Tất cả tùy tương ưng
Khả ý, không khả ý
Pháp hành hữu lậu khác.
Bị phá không giác biết
Tuệ, điều khác cũng vậy
Như bình nước thế tục
Khác đây gọi thắng nghĩa.
Khi hướng đến kiến đế
Nên trụ giới, chuyên tu
Văn, tư, tu thành tựu
Có danh lẫn nghĩa cảnh.
Thân tâm đều xa lìa
Không bất túc, tham dục quá lớn
Gọi đã đắc, chưa đắc
Cầu nhiễu danh vốn không
Pháp tương vi ba cõi
Tánh vô tham, vô lậu
Bốn Thánh chủng cũng vậy
Ba trước chỉ hỷ, túc
Hậu nghiệp ba sinh cụ
Đối trị bốn ái khởi
Tham muốn ngã, ngã sở
Vĩnh viễn, tạm thời dứt.
Tu cần có hai cửa
Quán bất tịnh, sổ tức
Người tham, tầm tăng thượng
Tu theo thứ tự này.
Đối trị cả bốn tham
Quán sát các đốt xương
Rộng đến biên sau lược
Gọi là mới tập tu
Trừ chân, đến nửa đầu
Gọi đã tu thuần thục
Chú tâm giữa lông mày
Gọi thành tựu tác ý.
Mười địa tánh vô tham
Duyên sắc Dục nên khởi
Duyên bất tịnh cùng thời
Hữu lậu đắc hai loại.
Tức niệm tuệ năm địa
Duyên gió, nương thân Dục
Hai đắc, ngoại đạo không
Có sáu là đếm thở v.v…
Thở ra, vào nương thân
Theo hai hướng sai biệt
Hữu tình không chấp thọ
Đẳng lưu không duyên dưới.
Nương vào “chỉ” đã tu
Quán bằng cách trụ niệm
Dùng tự tướng, cộng tướng
Quán thân, thọ, tâm, pháp
Trụ tự tánh, văn tuệ v.v…
Trụ sở duyên, tương tạp
Nói thứ tự sinh khởi
Trị điên đảo, có bốn.
Người trụ pháp niệm trụ
Quán chung bốn sở duyên
Tu vô thường và khổ
Không và tướng vô ngã.
Từ đây sinh pháp Noãn
Quán đủ bốn Thánh đế
Tu mười sáu hành tướng
Và Đảnh khởi cũng thế
Hai thiện căn trên đây
Trước nương pháp trước, sau bốn
Nhẫn chỉ nương pháp niệm
Phẩm trung, hạ giống Đảnh.
Phẩm thượng, quán dục khổ
Một hành, một sát-na
Thế đệ nhất cũng vậy
Năm uẩn, tuệ trừ “đắc”.
Thuận phần quyết trạch này
Bốn thứ nhờ tu thành
Sáu địa, hai hoặc bảy
Nương thân Dục giới chín
Ba loại được nư, nam
Thứ tư nữ cũng vậy
Bậc Thánh xả mất địa
Dị sinh do mạng chung
Sơ, nhị cũng thoái xả
Nương gốc định kiến đế
Xả không được địa trước
Tánh hai xả chẳng đắc.
Noãn ắt đến Niết-bàn
Đảnh không đoạn thiện căn
Nhẫn không đọa cõi ác
Đệ nhất vào “ly sinh”.
Chủng tánh Thanh văn chuyển
Hai ba thiện thành Phật
Độc giác, Phật không chuyển
Một lần ngồi đã giác.
Thuận phần giải thoát trước
Ba đời mới giải thoát
Nghiệp Văn tư tạo thành
Sinh ở người ba châu.
Trực tiếp pháp đệ nhất
Tức duyên khổ Dục giới
Khởi pháp nhẫn vô lậu
Nhẫn lại sinh pháp trí
Kế duyên khổ cõi khác
Khởi loại nhẫn, loại trí
Duyên tập, diệt, đạo đế
Mỗi đế sinh bốn pháp
Mười sáu tâm như thế
Gọi hiên quán Thánh đế
Hiện quán có ba loại
Là kiến, duyên và sự.
Cùng “Thế đệ nhất pháp”
Đồng nương vào một địa.
Nhẫn, trí theo thứ tự
Là vô gián, giải thoát.
Mười lăm tâm, kiến đạo
Thấy điều chưa từng thấy.
Gọi tùy tín, pháp hành
Do căn chậm, nhanh khác
Đều tu hoặc đoạn một
Đến “năm” hướng sơ quả
Đoạn ba hướng nhị quả
Lìa tám địa hướng ba.
Đến tâm thứ mười sáu
Tùy ba hướng trụ quả
Gọi tín giải, kiến chí
Do nhanh, chậm sai biệt.
Trong các đoạn đắc quả
Chưa được quả cao hơn
Nên chưa khởi đạo diệu
Gọi trụ quả không hướng.
Mỗi địa, chín đức, tội
Thượng, trung, hạ ba thứ.
Chưa đoạn do tu đoạn
Thì tái sinh bảy lần.
Đoạn, dục ba bốn phẩm
Ba, hai đời, Già gia
Đoạn đến năm, nhị hướng
Đoạn sáu được Nhất lai.
Đoạn bảy hoặc tám phẩm
Một lần sinh, Nhất gián
Đây tức đệ tam hướng
Đoạn chín, quả Bất hoàn.
Trung, sinh, hữu hành này
Vô hành nhập Niết-bàn
Thượng lưu nếu tu tập
Sinh trời Sắc cứu cánh
Siêu Bán, siêu Biến một
Điều khác sinh Hữu Đảnh
Hành Vô sắc có bốn
Trụ đây, nhập Niết-bàn.
Hành Sắc giới có chín
Mỗi trường hợp có ba
Nghiệp “hoặc”, căn khác nhau
Nên lập thành chín loại.
Lập bảy Thiện sỹ thú
Do Thượng lưu không khác
Hành thiện không làm ác
Đi lên không trở lại.
Sinh cõi Dục đắc Thánh
Không sinh ở cõi khác
Thánh giả sinh cõi trên
Không luyện căn thoái thất.
Thứ tư tu tĩnh lự
Thành do một niệm trụ
Vì thọ sinh, hiên lạc
Và phiền não thoái thất.
Tạp tu có năm phẩm
Sinh vào trời Tịnh cư.
Bất hoàn được diệt định
Chuyển tên gọi Thân chứng.
Tu “hoặc” thuộc thượng giới
Đoạn một phẩm sơ định
Đến tám phẩm Hữu Đảnh
Đều hướng A-la-hán
Đạo vô gián thứ chín
Gọi định Kim-cang-dụ
Tận đắc, Tận trí sinh
Thành tựu quả Vô học.
Hữu Đảnh do vô lậu
Địa khác do lìa nhiễm.
Thánh tu hai, lìa tám
Đắc hai loại “lìa buộc”.
Vô lậu địa vị chí
Hay lìa tất cả địa
Tám khác lìa tự, thượng (địa)
Hữu lậu lìa địa dưới.
Phần gần lìa nhiễm dưới
Đầu ba, sau giải thoát
Căn bản hoặc Cận phần
Địa trên chỉ căn bản.
Đời vô gián giải thoát
Theo duyên trên và dưới
Tạo hành tướng thô, khổ
Cùng tĩnh diệu và ly.
Bất động hậu Tận trí
Liền khởi Vô sinh trí
Tận khác hoặc chánh kiến
A-la-hán đều có.
Tịnh đạo tánh Sa-môn
Quả hữu vi, vô vi
Có tám, mươi chín loại
Đạo giải thoát và diệt.
Năm nhân lập bốn quả
Xả từng được thắng đạo
. Đoạn Tập được tám trí
Tu đốn mười sáu hành.
Thế tục chỗ được đoạn
Là do được Thánh đạo
Còn giữ được Vô lậu
Gọi là quả Sa-môn.
Nói đến tánh Sa-môn
Cũng gọi Bà-la-môn
Hay gọi là pháp luân
Do chỗ chuyển Chân Phạm
Trong đây chỉ kiến đạo
Nên gọi là Phạm luân
Vì nhanh giống bánh xe
Hoặc đầy đủ tăm xe.
Ba nương dục sau ba
Do trên không kiến đạo
Không nghe không duyên dưới
Không chán ghét, sợ hãi.
Sáu hạng A-la-hán
Thoái pháp đến Bất động
Năm đầu tín giải sinh
Đều gọi Thời giải thoát
Hạng sau Bất thời giải (thoát)
Sinh từ kiến chí trước.
Được từ chủng tánh trước
Được lúc sau luyện căn.
Bốn loại đọa chủng tánh
Năm theo quả, không trước.
Học, phàm phu sáu loại
Luyện căn không kiến đạo.
Thoái đọa có ba loại
Đắc, chưa đắc, thọ dụng
Phật chỉ có loại cuối
Lợi giữa, cuối, độn ba.
Nếu khi đang thoái quả
Thì không thể mạng chung
Chỗ không làm trụ quả
Tàm tăng nên không làm.
Vị luyện căn, Vô học
Chín vô gián, giải thoát
Do nghiệp nên học một
Vô lậu nương ba cõi
Vô học nương chín địa
Hữu học nương sáu địa
Quả xả và quả thắng
Chỉ đạt được quả đạo.
Bảy Thanh văn, hai Phật
Sai biệt do chín căn.
Gia hạnh căn diệt định
Giải thoát thành bảy loại
Về sự chỉ có sáu
Ba đường mỗi hai loại.
“Câu” vì được diệt định
Khác gọi Tuệ giải thoát.
Hữu học gọi toàn mãn
Do căn, quả và định
Vô học được toàn mãn
Chỉ do căn và định.
Nên biết tất cả đạo
Lược nói chỉ có bốn
Là gia hạnh vô gián
Giải thoát và thắng tiến.
Lộ trình có bốn loại:
Lạc nương căn bản tịnh
Khổ nương ở địa khác
Nhanh, chậm độn, lợi căn.
Giác phần ba mươi bảy
Gọi là bốn niệm trụ
Giác trí tận Vô sinh trí
Thuận đây nên gọi phần.
Giác thực sự có mười
Là tuệ, cần, định, tín
Niệm, hỷ, xả, khinh an
Và giới, tầm làm thể.
Bốn niệm trụ chánh đoạn
Thần túc nương tăng thượng
Nói là tuệ, cần, định
Thực các thiện gia hạnh.
Sơ nghiệp, thuận quyết trạch
Tu đạo và kiến đạo
Làm bảy phẩm niệm, trụ v.v…
Nên biết thứ tự tăng.
. Bảy giác và tám đạo
Đều nhất hướng về vô lậu
. Ba, bốn, năm căn lực
Đều thông cả hai loại.
Sơ tĩnh có tất cả
Vị chí trừ căn hỷ
Nhị tĩnh lự trừ tầm
Tam, tứ trung trừ hai
Ba địa ở Vô sắc
Trừ giới hai loại trước
Ở cõi Dục, Hữu Đảnh
Trừ giác chi, đạo chi.
Chủng tịnh có bốn loại
Là Phật, Pháp, Tăng, giới
Kiến đế được pháp giới
Kiến đạo gồm Phật, Tăng
Pháp: toàn bộ ba đế
Đạo Bồ-tát, Độc-giác
Tín và giới làm thể
Bốn loại đều vô lậu.
Hữu học có trói buộc
Không chánh trí giải thoát
Giải thoát hữu vô vi
Gọi thắng giải, trạch diệt
Hữu vi, Vô học chi
Tức hai giải thoát uẩn
Chánh trí như nói giác
Tận và Vô sinh trí.
Tâm Vô học khi sinh
Chính giải thoát chướng ngại.
Đạo lúc ở tán diệt
Mới đoạn chướng ngại này.
Ba cõi thoát vô vi
Lìa giới chỉ lìa tham
Đoạn giới diệt kết khác
Diệt giới đoạn sự kia.
Xa tuệ duyên khổ tập
Lìa duyên đế đoạn phiền
Tương đối có khác nhau.
Nên lập thành “tứ cú”.

Phẩm 7: PHÂN BIỆT TRÍ

(Gồm 1 Tụng)

Nhẫn tuệ không phải trí
Tận, vô không phải kiến
Tuệ vô lậu cả hai
Đều trí, tuệ, kiến, tánh.
Mười trí gồm hai loại
Hữu vo lậu khác biệt
Thế tục thuộc hữu lậu
Pháp, loại gọi vô lậu
Thế tục biến khắp cảnh
Pháp trí và loại trí
Duyên cõi Dục, cõi trên
Lấy khổ đế v.v… làm cảnh.
Pháp loại do cảnh khác
Nên lập bốn tên: Khổ v.v…
Gồm Tận, Vô sinh trí
Trước chỉ có khổ, tập.
Pháp, loại, đạo, thế trí
Tạo nên tha tâm trí
Căn, địa, vị, thù thắng
Đời sau sẽ không biết
Pháp, loại không biết nhau.
Thanh văn, Bích chi, Phật
Thứ tự biết kiến đạo
Hai, ba tất cả niệm.
Đối với bốn Thánh đế
Biết rằng mình đã biết v.v…
Không còn cần phải biết v.v…
. Thứ tự Tận, Vô sinh.
Do tự tánh đối trị
Hành tướng, cảnh hành tướng
Gia hạnh, đầy đủ nhân
Nên lập thành mười trí.
Pháp trí duyên diệt, đạo
Ở giai đoạn tu đạo
Kiêm tu đoạn cõi trên
Loại không trị Dục giới.
Pháp trí và loại trí
Có mười sáu hành tướng
Đời có đây và khác
Bốn đế có bốn thứ
Tha tâm trí vô lậu
Chỉ bốn thứ duyên đạo
Hữu lậu duyên tự tướng
Hai thứ duyên một sự
Tận, vô có mười bốn
Không lìa “Không”, vô ngã.
Tịnh không vượt mười sáu
Dựa luận này nên nói.
Hành tướng mười sáu pháp
Thể này chỉ là tuệ
Năng hành có sở duyên
Sở hành các pháp hữu.
Tục trí ba, chín thiện
Nương tất cả các địa
Tha tâm trí nương bốn
Pháp sáu, bảy khác, chín
Hiện khởi lên ở thân
Tha tâm nương Dục, Sắc
Pháp trí nương cõi Dục
Tám trí thông ba cõi.
Các trí thuộc niệm trụ
Diệt trí chỉ niệm cuối
Tha tâm ba niệm sau
Tám trí thông bốn niệm
Các trí duyên lẫn nhau
Pháp, loại, đạo có chín
Khổ, tập trí có hai
Bốn có mười, diệt không.
Sở duyên gồm mười pháp
Ba cõi và vô lậu
Vô vi có hai loại
Tục duyên mười pháp năm.
Loại bảy, khổ, tập sáu
Diệt duyên một, đạo hai
Tha tâm trí duyên ba
Mỗi tận, vô sinh chín.
Tục trí trừ phẩm tự
Duyên tất cả các pháp
Với hành tướng phi ngã
Do văn, tư thành tựu.
Phàm phu và bậc Thánh
Niệm đầu thành một trí
Niệm hai thành ba trí
Bốn niệm sau tăng một
Tu đạo được bảy trí
Lìa dục thêm tha tâm
Vô học độn, lợi căn
Thành tựu chín mười trí.
Kiến đạo nhẫn trí khởi
Cùng loại tu vị lai
Ba loại trí kiêm tu
Hiện quán biên tục trí
Không thuộc địa tự, hạ
Bốn khổ tập, sau diệt
Cảnh hành tướng tự đế
Chỉ được do gia hạnh.
Sát-na đầu tu đạo
Tu tu sáu hoặc bảy trí
Đoạn tám địa, vô gián
Các đạo “hữu dục”, khác
Tám giải thoát Hữu Đảnh
Mỗi cõi tu bảy trí
Vô gián trên, cõi khác
Thứ tự tu sáu, tám.
Sát na đầu Vô học
Tu chín hoặc tu mười.
Vì lợi độn khác nhau.
Đạo thắng tiến cũng vậy.
Luyện căn đạo vô gián
Học sáu. Vô học bảy
Các học sáu, bảy, tám
Tu tám, chín, tất cả.
Tạp tu gồm vô gián
Hữu học: bảy tám, chín.
Các đạo học: tu tám,
Tu chín, hoặc tất cả.
Thánh khởi các công đức
Và dị sinh các bậc
Chỗ tu trí nhiều ít
Nên tư duy đúng lý.
Các đạo nương đây được
Tu hữu lậu địa này
Vì lìa, được khởi đây
Tu vô lậu đây, dưới.
Sơ tận tu tất cả
Đức hữu lậu chín địa
Khởi trên không tu dưới.
Từng được pháp không tu.
Lập được tu, tập tu
Nương pháp thiện hữu vi
Nương các pháp hữu lậu
Lập tu trị, tu khiển.
Mười tám pháp bất cộng
Là mười lực v.v… của Phật.
Xứ phi xứ mười trí
Nghiệp tám trừ diệt, đạo
Định, căn, giải, giới chín
Biến thú chín hoặc mười
Túc, sinh tử thuộc tục
Tận sáu hoặc mười trí
Trí túc trụ trí sinh tử
Nương tĩnh lự thông khác
Thân Phật ở Thiệm bộ
Không ngại đối với cảnh.
Lực thân Na-la-diên
Hoặc chi tiết cũng vậy
Tăng bằng mười, bảy voi
Có xúc này làm tánh.
Thứ tự bốn vô úy
Lực đầu, mười, hai, bảy.
Ba niệm ở niệm tuệ
Duyên cảnh nghịch, cảnh thuận.
Đại bi chỉ tục trí
Do cảnh, hành, tư lương
Bình đẳng và phẩm thượng
Khác bi do tám nhân.
Về tư lương pháp thân
Lợi tha Phật như nhau
Thọ lượng và chủng tánh v.v…
Chư Phật có khác nhau.
Pháp khác của Đức Phật
Chung bậc Thánh, phàm phu
Là vô tránh, Nguyện trí
Và đức vô ngại giải v.v…
Vô tránh thuộc thế tục
Sau tĩnh lự, bất động
Duyên ba châu chưa sinh
Cõi Dục “hoặc” “hữu sự”.
Nguyện trí duyên tất cả
Điều khác như Vô tránh.
Vô ngại giải có bốn.
Là Pháp, Nghĩa, Từ, Biện
Duyên, danh, nghĩa, ngôn, đạo
Vô thoái trí làm tánh
Pháp từ chỉ tục trí
Nương tựa năm, hai địa
Nghĩa mười, sáu, biện chín
Đều nương tất cả địa
Nếu đắc tức bốn loài
Pháp khác như Vô tránh v.v…
Sáu đức nương biên tế v.v…
Sáu định biên tế sau
Tùy thuận đến cứu cánh
Ngoài Phật, gia hạnh được.
Sáu thông gọi thần cảnh
Thiên nhãn, nhĩ, tha tâm
Túc trụ và lậu tận
Thuộc giải thoát và tuệ
Bốn trí tha tâm năm
Lậu tận thông như lực
Năm nương bốn tĩnh lự
Địa tự, hạ làm cảnh
Thanh văn Bích chi Phật
. Hai ba ngàn thế giới v.v…
Chưa từng do gia hạnh
Từng tu do lìa nhiễm.
Ba đầu thân, niệm trụ
Tha tâm ba, khác bốn
Thiên nhãn, nhĩ vô ký
Bốn thông khác chỉ thiện.
Ba minh, năm, hai sáu
Diệt si thuộc ba đời
Sau thực, hai loại giả
Hữu học ám, vô minh.
Một, bốn, sáu: thị đạo
Giáo giới là cao nhất.
Quyết do thông lập thành
Dẫn đến quả lợi ích.
Thể của “Thần” là định
Hai cảnh là hành, hóa
Ba hành: Ý thế Phật
Thông vận thân, thắng giải
Hóa có hai: Dục, Sắc
Tánh là bốn, hai xứ
Mỗi xứ có hai loại
Như tự, hóa thân Phật.
Tâm biến có mười bốn
Quả định hai đến năm
Như được định, chỗ dựa
Từ tịnh tự sinh hai
Sự hóa do tự địa
Ngữ cho địa tự, hạ
Hóa thân và hóa chủ
Ngữ đều không như Phật
Trước lập nguyện giữ thân
Sau khởi tâm phát ngữ
Khi chết lưu xan thể
Có người nói không lưu
Lúc đầu cần hóa tâm
Thành thục rồi thì khác
Tu đắc thuộc vô ký
Ngoài ra thông ba tánh.
Thiên nhĩ, nhãn là căn
Tịnh sắc thuộc tịnh địa
Luôn đồng phần không khuyết
Năm chướng, vi tế xa v.v…
Thần cảnh năm: tu, sinh
Chú, nghiệp, dược thành tựu
Tha tâm: Tu, sinh, chú
Cộng thêm chiêm tướng thành
Tu, sinh và nghiệp thành
Trừ tu, đều ba tánh
Cõi người không sinh đắc
Địa ngục mới hay biết.

Phẩm 8: PHÂN BIỆT ĐỊNH

(Gồm 39 Tụng)

Mỗi định có hai loại
Đối với Sinh đã nói
Định là chuyên một cảnh
Cũng với tánh năm uẩn
Trước đủ tứ, hỷ, lạc.
Sau dần lìa chi trước.
Vô sắc cũng như vậy
Bốn uẩn lìa địa dưới
Cùng ba “cận phần” trên
Gọi chung “trừ tưởng sắc”
Vô sắc là không sắc
Sau sắc khởi theo tâm.
Ba loại “không vô biên” v.v…
Gọi tên theo gia hạnh
Phi tưởng, phi phi tưởng
Mê muội nên lập tên.
Tám “Đẳng chí” căn bản
Bảy trước mỗi có ba
Vị, tịnh và vô lậu
Sau hai loại vị, tịnh
Vị tương ưng với ái
Tịnh là thiện thế gian
Đây tức chấp trước vị
Vô lậu là xuất thế.
Tĩnh trước có năm chi
Tầm, tứ, hỷ, lạc, định
Đệ nhị có bốn chi
Nội tịnh, hỷ, lạc, định
Đệ tam đủ năm chi
Xả, niệm, tuệ, lạc, định
Đệ tứ có bốn chi
Xả, niệm, thọ và định.
Có mười một thật pháp
Trước hai, lạc: Khinh an
Nội tịnh là tín căn
Hỷ chính là hỷ thọ.
Nhiễm là từ ban đầu
Không hỉ lạc nội tịnh
Chính niệm tuệ, xả, niệm
Thuyết khác không an, xả.
Đệ tứ gọi “bất động”
Xa lìa tám tai họa
Tám tai là tầm, tứ
Bốn thọ, thở ra, vào
Sinh tĩnh lự theo trước
Có hỷ, lạc, xả, thọ
Và hỷ xả, lạc xả
Thứ tự chỉ xả thọ.
Sinh ba “tĩnh lự” trên
Khởi ba thức, biểu nghiệp
Đều thuộc về sơ định
Chỉ vô phú vô ký.
Không thành tựu mà được
Tịnh do lìa nhiễm sinh
Vô lậu nhờ lìa nhiễm
Nhiễm do sinh và thoái.
Vô lậu lại sinh thiện
Thượng, hạ đến đệ tam
Tịnh sinh Khởi cũng vậy
Với sinh nhiễm tự địa
Nhiễm sinh nhiễm tự tịnh
Và tịnh định địa dưới
Chết sinh tất cả nhiễm
Nhiễm sinh nhiễm tự, hạ.
Tịnh định có bốn loại
Tức là thuận phần thoái
Thuận trụ, thuận thắng phần
Nhiếp thuận phần quyết trạch
Tuần tự thuận phiền não.
Vô lậu, địa tự, thượng
Thứ tự hổ tương nhau
Sinh hai, ba, ba, một.
Hai loại định thuận, nghịch
Cùng, khác, gần, vượt qua
Đến khác loại viên mãn
Ba châu, lợi, Vô học
Định nương địa tự, hạ
Không trên vì vô dụng
Sinh Hữu Đảnh khởi, Thánh
Địa hạ diệt hoặc khác.
Vị định duyên tự địa
Vô lậu duyên tất cả
Thiện căn bản Vô sắc
Không duyên hữu lậu dưới.
Vô lậu hay đoạn “hoặc”
Và các “tịnh cận phần”.
Tám cận phần: tịnh, xả v.v…
Đầu cũng Thánh hoặc ba.
Định trung gian không ‘tầm’
Ba loại chỉ xả thọ.
Sơ, hạ có tầm, tứ
Giữa có tứ, trên không.
Không là “Không”, vô ngã
Vô tướng: tướng diệt đế
Vô nguyện: mười thứ khác
Đều hợp hành tướng đế
Đây gồm tịnh, vô lậu
Vô lậu: ba giải thoát.
Hai thứ duyên Vô học
Giữ tướng “Không”, vô thường
Sau duyên định vô tướng
Phi trạch diệt là tĩnh
Hữu hậu, người, bất thời
Lìa bảy “cận phần” trên.
Để được hiện pháp lạc
Tu các tĩnh lự thiện
Để chứng “thắng tri kiến”
Tu tịnh thiên nhãn thông
Để được tuệ phân biệt
Tu các thiện gia hạnh
Để được các lậu tận
Phải tu định Kim cang.
Có bốn loại vô lượng
Vì để đối trị sân v.v…
Tánh Từ, Bi không sân
Hỷ hỷ, Xả không tham.
Thứ tự hành tướng này
Cho vui và trừ khổ
Khiến chúng sinh an vui
Duyên hữu tình Dục giới
Hỷ ở hai tĩnh lự
Khác sáu, năm, mười địa
Không thể đoạn các “hoặc”
Người khởi định thành ba.
Có tám loại giải thoát
Ba loại trước vô tham
Hai giải nương hai định
Bốn định Vô sắc: thiện
Diệt thọ tưởng giải thoát
Tâm “vi vi” sinh khởi
Do tâm tịnh tự địa
Và hạ vô lậu xuất
Ba cảnh Dục dễ thấy
Bốn cảnh thuộc phẩm đạo
Khổ, Tập, Diệt tự, thượng
Hư không phi trạch diệt.
Có tám loại thắng xứ
Hai như sơ giải thoát
Hai thứ như Đệ nhị
Bốn sau như Đệ tam.
Có mười loại biến xứ
Tám như tịnh giải thoát
Hai như tịnh Vô sắc
Duyên bốn uẩn tự địa.
Định diệt như trước nói
Loại khác đắc, hai cách
Vô sắc nương ba cõi
Còn lại khởi cõi người.
Hai giới nhờ nghiệp nhân
Nên khởi định Vô sắc
Sắc giới khởi tĩnh lự
Cũng do lực pháp tánh.
Chánh pháp Phật có hai
Là giáo, chứng làm thể
Nếu có người hành trì
Còn trụ ở thế gian.

Ca-thấp-di-la bàn diệu lý
Con dựa nhiều giải thích Đối pháp
Nếu có sai sót là lỗi mình
Xét phán chánh lý ở Mâu-ni.
Mắt pháp Đại sư khép đã lâu
Gắng vì người chứng nhiều tán diệt
Không thấy chân lý, không người tạo
Do tìm xét kém, loạn Thánh giáo.
Tự giác đã quy tĩnh lặng thắng
Người giữ giáo kia, đều diệt theo
Đời không nương cậy, mất mọi đức
Không kềm chế “hoặc”, tùy ý chuyển.
Đã biết chánh pháp Như Lai thọ
Lần lượt chìm mất, đến nghẹn ngào
Là khi sức các phiền não tăng
Nên cầu giải thoát, chớ phóng dật.

1560, Bồ Tát Thế Thân, Thế Thân

Luận A Tỳ Đạt Ma Câu Xá Bổn Tụng

Bài Viết Liên Quan