Đại Thừa Trung Quán Thích Luận

ĐẠI THỪA TRUNG QUÁN THÍCH LUẬN
Tác giả: Bồ-tát An Tuệ.
Hán dịch: Đời Triệu Tống, Sa-môn Duy Tịnh.
Việt dịch: Linh Sơn Pháp Bảo Đại Tạng Kinh

QUYỂN 8

Phẩm 9: QUÁN PHẦN VỊ ĐẦU TIÊN

Trong phẩm trước đã nói: Như tác giả và tác nghiệp, hai pháp chủ thể nắm giữ và đối tượng nắm giữ kia cũng nêu bày tánh có, không lìa nhau, chẳng phải là Thắng nghĩa đế.

Có tông khác nói tụng nầy:

Các căn như mắt, tai…
Pháp tâm sở như thọ…
Chỗ thủ kia nếu thành
Người hữu thủ trước trú.

Thích: Có người của một tông nói như vầy: Thuyết kia có nhân, nên tụng dưới nói:

Nếu không trú trước kia
Sao có như mắt, tai…

Thích: Trong đây ý ưa thích là trước có vật thể, ví như người dệt, nên tụng sau nói:

Do đó nên phải biết
Trước đã có pháp trú.

Thích: Nếu kiến giải v.v… được chấp giữ kia có pháp trú trước thì giống như tác dụng tạo ra đồ vật.

Lại nữa, tụng nói:

Các căn: mắt, tai, mũi…
Pháp tâm sở: thọ, tưởng…
Có pháp trước đã trú
Lấy gì để biết rõ?

Thích: Ý của tông kia là phải biết có chủ thể nắm giữ của pháp khác ấy, liền có đối tượng nắm giữ có thể có được.

Luận giả nói: Các căn như nhãn… kia khác nhau, đối tượng nắm giữ trước đó không có thể của nó, nghĩa nầy không thành. Đây là ngăn phá chấp sự sai khác của pháp. Hoặc nếu nêu bày ra đối tượng nắm giữ không có, tức nêu bày tánh của vật là không có “thể”, như không có sợi ngang và dọc đan xen với nhau thì tấm vải không thành. Đây là ngăn phá chấp tự tướng của pháp.

Lại nữa, tụng nói:

Nếu lìa căn như mắt…
Có pháp trước đã trú.

Thích: Thấy, nghe và người thọ nhận, những pháp nầy như có sự trú trước đó, nên tụng dưới nói:

Phải lìa căn: mắt, tai…
Có kiến cùng không nghi.

Thích: Nay đây chẳng phải có. Trong nhãn căn ấy không có pháp kiến (thấy) có thể có được để hòa hợp, vì chẳng phải lìa nhãn căn có pháp kiến. Đã nói như vậy, nghĩa khác cũng thế. Lìa căn: mắt… thì có pháp nào? Hoặc thủ, hoặc xả, hoặc khác với nhãn căn, làm sao có nghe, thấy? Nếu không có đối tượng nắm giữ, hoặc thấy, hoặc nghe, làm sao có thể biết đây là đối tượng được nghe, đối tượng được thấy, đây là chủ thể nghe, chủ thể thấy, cũng chẳng phải mắt… trước có chủ thể thấy và người thọ nhận mà có thể thành. Đây sai biệt thế nào? Vì tánh thấy không có “thể”. Vì sao? Nếu lìa mắt v.v… có pháp trú trước đó có thể thành nghe và thấy thì mắt v.v…tức là không có trú. Nếu không lìa mắt v.v… có pháp trú trước đó thì đây bèn là thấy tức là nghe, cũng chẳng hợp lý, chẳng phải phần vị của thấy diệt. Hoặc chủ thể của sự thấy là nhãn căn như vậy cùng với tướng của đối tượng thấy không lìa nhau, cho nên lìa căn: mắt… cũng không đối tượng nắm giữ, làm sao có chủ thể nắm giữ? Hoặc thấy, hoặc nghe, hoặc xa lìa đối tượng nắm giữ, sao lại có chủ thể nắm giữ? Hoặc có tụng nói: Tất cả căn: mắt, tai…

Thật không pháp trú trước.

Thích: Vì sao mỗi một căn có pháp trú trước, nên tụng dưới nói:

Chỗ thủ của căn: mắt…
Tướng khác lại loại khác.

Thích: Đây chẳng phải là mắt…, mà mỗi một căn kia trước có pháp trú. Lại nữa, tụng nói:

Nếu các căn như mắt…
Không pháp trước đã trú
Các căn: mắt, tai… kia
Vì sao phải có trước?

Thích: Nếu quyết định mỗi một căn có pháp trú trước thì đây trở thành trước lại có trước nữa. Nếu vậy tức là nó hay là xa lìa? Nay như vậy, cũng chẳng phải trước của nhãn căn thì đầu tiên lại có các căn: tai… khác kia, vì những căn kia chưa có thành. Đây lại là thế nào? Nên tụng dưới nói:

Nếu thấy tức là nghe
Người nghe tức người nhận
Mỗi một có trú (ở) trước
Như vậy chẳng hợp lý.

Thích: Chẳng xa lìa trong phần vị của sự thấy thì có người nghe và người nhận kia mà được hòa hợp, cũng chẳng phải trước có tánh thấy của các căn như mắt… có thể có được, vì trái với mắt… Lại nữa, tụng nói:

Nếu thấy, nghe khác nhau
Người nhận cũng lại khác
Lúc thấy nếu hay nghe
Liền thành nhiều thể ngã.

Thích: Nếu mỗi một căn: mắt… trước mỗi một có khác nhau, tức thấy và nghe mỗi một có khác, người nhận cũng khác, hoặc tuần tự chỗ thành của sự thấy… Nếu có thấy như vậy tức là chủ thể nghe, đó là vì thấy mà có nghe. Điều nầy tại sao? Vì mỗi một liên tục khác biệt mà thành nhiều thể ngã. Nếu nói riêng có người nắm giữ thì phải quán sát điều nầy.

Tông kia dẫn chứng: Như Phật nói: Danh sắc duyên sáu xứ, sắc kia là do bốn đại mà thành, liền có chủ thể nắm giữ và đối tượng nắm giữ, cho nên thật có phần vị người nắm giữ. Do căn như mắt… tuần tự hòa hợp với sáu xứ, mới có pháp thọ sinh khởi.

Lại nữa, tụng nói:

Các căn: mắt, tai, mũi…
Pháp tâm sở: thọ, tưởng…
Đều từ các đại sinh
Đại kia không trú trước.

Thích: Nói rốt cùng về tánh của chủ thể nắm giữ kia, là vì sao lìa đối tượng nắm giữ kia mà trước có chỗ thành của đại chủng. Nếu vậy thì chẳng phải là đối tượng nắm giữ, vì chủ thể nắm giữ chẳng phải do đối tượng nắm giữ mà thành. Nếu đối tượng nắm giữ quyết định như vậy mà có tánh đối tượng nắm giữ, như cái cân bên cao bên thấp, tức là nhân quả sinh diệt lìa pháp đối tượng nắm giữ. Tánh đồng thời kia quyết định như vậy, chủ thể nắm giữ sai biệt có nhiều tánh có thể có được, chẳng phải một tánh không sai biệt đồng sinh, vì do xa lìa đối tượng nắm giữ mà có chỗ thành tựu. Hoặc nếu đối tượng nắm giữ là đại chủng tùy thuận sinh theo tức trước không có pháp trú. Nếu đại chủng kia trước không trú thì vì sao chỗ thành của đại chủng, các căn như mắt… có đối tượng nắm giữ của nó, cũng chẳng phải trong khoảng giữa của chủ thể nắm giữ và đối tượng nắm giữ quyết định có pháp có thể có được.

Lại nữa, tụng nói:

Các căn: mắt, tai, mũi…
Pháp tâm sở: thọ, tưởng…
Nếu không có trú trước
Mắt… cũng phải không có.

Thích: Nếu các căn như mắt… không có pháp trú trước, tức không có pháp là chủ thể nắm giữ và đối tượng nắm giữ, thì vì sao có tánh nhân của chủ thể nắm giữ là mắt… đối đãi với nhau?

Có người nói: Phải biết chủ thể nắm giữ không có tánh có thể đạt được. Đây là do phát sinh chánh kiến, lìa bỏ tà kiến. Như Phật dạy: Nếu pháp có tánh đều như huyễn hóa, đó là chánh kiến. Nếu pháp không có tánh như người huyễn hóa, đó là tà kiến. Trong đây tụng nói:

Mắt… kia trước không có
Nay về sau lại không
Vì do ba thời không
Có tánh đều ngừng diệt.

Thích: Các thứ có phân biệt ở trong Thắng nghĩa đế đều không thành tựu. Nếu có phân biệt thì đều là sự nêu bày sở đắc của thế tục. Trong Thắng nghĩa đế thì không có phân biệt, vì trừ bỏ có tánh. Trong thế tục đế có các pháp sở đắc, đều như huyễn hóa. Như trước đã nói: Trước có pháp trú tức là tà kiến đã nói. Điều nầy không trái nhau.

Phẩm 10: QUÁN CỦI LỬA

Phần 1

Lại nữa, về đối tượng tạo tác, như nói tánh có của vật thể củi và lửa, chẳng phải như tác giả, tác nghiệp hoàn toàn đối đãi nhau mà thành. Nếu tánh có và tánh không quyết định của hai pháp củi và lửa giống như tác giả và tác nghiệp thì ở đây không thành.

Trong đó cần hỏi: Như muốn khiến cho tánh có của vật thể hai pháp củi và lửa ấy là một tánh hay nhiều tánh để có chỗ đạt được ư? Nghĩa nầy thế nào? Cho nên tụng nói:

Nếu lửa tức là củi
Tánh tác giả, tác nghiệp là một.

Thích: Có chỗ an lập, ở đây là nói rốt ráo, nói củi là nhờ củi mà có thể tạo ra lửa lúc đốt cháy, đây là nghiệp dụng của củi. Củi và lửa chẳng phải một, nên tác giả và tác nghiệp chẳng phải một tánh, như thợ gốm và cái bình. Đây là trừ bỏ tự tướng của pháp. Củi và lửa nếu là một tánh thì chủ thể đốt cháy và đối tượng đốt cháy của hai pháp củi và lửa không được hòa hợp. Đây là trừ bỏ sự sai khác của pháp. Nên tụng dưới nói:

Nếu củi khác với lửa
Lìa củi phải có lửa.

Thích: Ý trong đó là nếu có pháp khác, tánh khác thì sự việc hiện bày ngưng dứt, tức không có chủ thể đốt cháy và đối tượng đốt cháy. Nếu lúc lửa cháy củi liền không có, tức không có đối tượng sinh khởi, điều nầy cần phải suy nghĩ chọn lọc. Nếu lúc củi không khởi thì củi kia không có tánh, cũng chẳng phải không củi mà có lửa có thể hiện thấy. Nếu khác với củi cũng không thấy có pháp của nhân đối đãi, cho nên không có khác. Như không có đường ngang và dọc đan xen với nhau thì không thể thành tấm vải.

Lại nữa, tụng nói:

Khác tức phải thường cháy
Vì lửa không nhờ củi
Củi liền không công dụng
Dụng nghiệp nầy trái nhau.

Thích: Tuy có tha pháp không làm nhân đối đãi cho nhau, không nhờ củi kia mà lửa tự cháy.

Lại nữa, tụng nói:

Nếu lửa thường xuyên cháy
Công (dụng) lửa cháy trái nhau
Điều nầy như trước nói
Lìa củi riêng có lửa.

Thích: Nếu không có củi mà lửa ấy thường xuyên cháy, đây là không có nhân. Nếu vậy thì lìa củi thường cháy bèn có thể an lập. Nếu lửa thường cháy có thể phát khởi thì các tướng của các công cụ tạo tác của lửa cháy kia, được làm ra thảy đều trái nhau. Như vậy thì không có công dụng của tác nghiệp. Có củi cũng không có chỗ khởi của nhân đối đãi, tức nghiệp dụng của tướng đối tượng thiêu cháy là không có “thể”. Nếu cho lúc cháy thì lìa lửa sẽ có củi, lúc lửa không tắt thì củi khác không có thể. Nếu không có khác, thì điều nầy há không lỗi? làm sao trong lúc cháy lại có củi ấy? Nếu không có củi của chỗ cháy mà có lửa khác, thì lúc lửa đang cháy, củi cũng có khắp, hoặc lửa có khắp. Như vậy phải biết, củi không có tánh khác, điều nầy suy nghĩ phân minh. Nếu nói lúc cháy không có củi, thì cho nên củi và lửa đều không có tánh khác. Nếu cho, lúc cháy có củi (khác), điều nầy chẳng hợp lý.

Lại nữa, tụng nói:

Lửa khác thì không đến.

Thích: Vì trái nhau với việc đến nên như vật thể riêng biệt. Cho nên tụng dưới nói:

Không đến thì không cháy.

Thích: Ví như củi riêng biệt, nên tụng dưới nói:

Không cháy tức không diệt.

Thích: Nếu củi hết tức lửa tắt. Sự cháy kia hoặc lìa củi tức lửa cháy không thành. Tụng nêu:

Không diệt tức thường trú.

Thích: Nếu tự thể thường cháy thì như tích chứa nắm đất, làm sao lìa lửa lại có củi ư? Vì do khác, không đến. Nếu nói củi ở trong lửa thì điều nầy cũng không đúng.

Lại nữa, tụng nói:

Nếu củi khác có lửa
Thì củi thường đến lửa
Như người nầy đến kia
Người kia đến người này.

Thích: Quyết định như vậy là trái với sự đến. Nếu nói thí dụ như vậy thì không thành, đây trở thành nói mâu thuẩn với chổ có được.

Lại nữa, tụng nói:

Nếu củi khác có lửa
Muốn khiến củi đến lửa
Hai kia cùng lìa nhau
Củi lửa sao đến nhau?

Thích: Như người kia và người nầy, chớ có dùng một tánh khác, tánh mà nắm giữ vật thể ấy. Nếu vật thể kia có thì làm nhân đối đãi lẫn nhau, hoặc vật thể ấy không có “thể”, như con của Thạch nữ. Nếu pháp nhân đối đãi mà có, như vậy bèn có chủ thể nắm giữ và đối tượng nắm giữ, cũng không thể nói một tánh, khác tánh, tánh có của vật thể, ở đây liền thành tựu.

Lại nữa, tụng nói:

Nếu nhờ củi có lửa
Cũng nhờ lửa có củi.

Thích: Vì chủ thể đốt cháy và đối tượng đốt cháy đều không thể đạt được, nên tụng dưới nói:

Trước thành hai pháp nào
Củi lửa nhân nhau có.

Thích: Ở đây nói rốt ráo, là hai pháp trước và sau kia đều không có “Thể”, ý nầy tức là không có nhân đối đãi nhau. Nếu hai pháp kia có tánh khác, trước thành thì liền có củi và lửa làm nhân cho nhau. Nếu hai pháp ấy không có tánh khác thì điều nầy chẳng hợp lý.

Lại nữa, tụng nói:

Nếu nhờ củi có lửa
Lửa liền thành lại thành.

Thích: Nhân nào trong đó là có củi, lửa kia, vì đạo lý làm nhân cho nhau, nên tụng sau nói:

Cũng chẳng không có củi
Mà có lửa có được.

Thích: Lửa không nhờ củi, vì lửa củi kia vô thể nên lửa cũng như vậy. Nếu trước có chỗ thành tựu thì lại nhờ củi mà có. Điều nầy tại sao? Vì hai pháp trước và sau làm nhân cho nhau, chờ nhau có thể được. Nếu chỗ có được đây là đồng thời phát khởi cũng chẳng phải đạo lý làm nhân cho nhau. Điều nầy tại sao? Nên tụng sau nói:

Nếu pháp có nhân chờ
Pháp nầy trở thành đợi.

Thích: Nếu pháp kia làm nhân cho nhau thì hai tướng củi và lửa kia hoàn thành pháp chờ đợi. Điều nầy cần phải quán sát và tư duy, nên tụng dưới nói:

Hai pháp không chỗ thành
Đã thành vì sao đợi.
Nghĩa ấy là thế nào?
Lại nữa, tụng nói:
Nếu chưa thành có đợi
Chưa thành phải chờ gì?

Thích: Chưa thành tức không có “thể”, nhân đối đãi cũng không có “thể”, nên tụng dưới nói:

Nếu nhân chờ có thành
Tự đợi chẳng hợp lý.

Thích: Nếu tự thể có thành, lại là chỗ thành nào? Củi lửa kia làm nhân cho nhau, nghĩa nầy không thành.

Lại nữa, tụng nói:

Hai nhân thành vô thể
Không (phải) không do lửa củi.

Thích: Nếu không nhờ củi thì lửa phải thường cháy, nên tụng dưới nói:

Nhờ củi, lửa cũng không.

Thích: Vì làm nhân trước sau cho nhau không thành, nên tụng dưới nói:

Nhờ lửa cũng không củi.

Thích: Cũng chẳng phải lúc cháy có củi, vì lửa kia không có “thể”.

Lại nữa, Tỳ Thế Sư nói: Có lửa cực vi không thấy được tướng, có nghiệp và nghiệp dụng sai biệt, trong đó trước có hòa hợp một phần. Như vậy mới có một phần củi đến phát khởi tướng lửa, nên tụng bác bỏ:

Lửa không đến chỗ khác.

Luận giả nói: Nay do nhân gì mà nghiệp dụng hòa hợp, vì do tánh nhân sai biệt sinh ra. Nếu có phần vị nghiệp dụng sinh khởi thì phần vị kia, mỗi một phương xứ kia, mỗi một sai biệt. Trước ông nói hòa hợp một phần, điều nầy chẳng hợp lý, vì do nghiệp không chỗ nương tựa nên cũng chẳng có lúc khởi sinh. Nếu tánh nhân sai biệt hoặc hợp, hoặc lìa thì phần vị nghiệp dụng có chỗ sinh khởi, cũng chẳng lìa lúc sinh khởi riêng có tánh đối đãi có thể có được. Lúc sinh, tác dụng nơi thể của quả như vậy, trong đó, trước cũng chẳng phải không có sai biệt, cũng chẳng phải nhân sai biệt của pháp. Phần vị trung gian không có “thể”, cũng chẳng phải một phần trung gian mà được hòa hợp. Ở trong sai biệt, nếu có một phần hòa hợp thì chỗ tạo tác của phần vị cùng thời trái nhau, cũng không hủy hoại nghiệp dụng của nó, vì đạo lý chỗ sinh hoặc có hư hại. Nếu chấp diệt có chỗ có được thì vật thể kia trở lại rơi vào pháp sai biệt. Cho nên phải biết, lửa không từ chỗ khác của củi kia mà đến, cũng không có một phần đối tượng tạo tác sai biệt của chính nó có “thể” hòa hợp như vậy. Vì sao ở trong sai biệt và không sai biệt kia chấp trước tánh nhiều, lại ở trong một phần cũng có sự chấp trước, lại ở trong không có phần vị chấp trước tánh có của lửa. Hai pháp củi và lửa như vậy, ở đây cần phải suy nghĩ phân minh. Như trước đã nói, tụng sau lần lượt nêu:

Trong củi cũng không lửa.

Thích: Lìa lửa cũng không có tánh nhân sai biệt, nhân quả của lửa kia không có tánh khác của lửa, nên cần phải tư duy rõ về điều nầy. Lại nữa, chổ có được từ chủ thể nắm giữ phát khởi, chổ đó liền không có, cho nên không có củi với tánh riêng khác từ chỗ khác mà đến nơi lửa, cũng chẳng phải không lửa. Cho nên tụng dưới nói:

Pháp khác cũng lại thế
Như phẩm Khứ lai nói.

Thích: Nếu không có củi thì sao có được chủ thể đốt cháy và đối tượng đốt cháy? Nếu lúc có đối tượng đốt cháy thì chẳng phải không có chủ thể đốt cháy, cũng là không có chủ thể đốt cháy phát khởi trong chủ thể đốt cháy. Nếu lúc có chủ thể đốt cháy thì chẳng phải không có đối tượng đốt cháy. Cho nên không có chủ thể đốt cháy và đối tượng đốt cháy, cũng không phải lìa nhau.