thụ dụng thân
Phật Quang Đại Từ Điển
(受用身) Phạm: Saôbhoga-Kàya. Chỉ cho thân đầy đủ tất cả công đức, an trụ ở cõi thuần tịnh, thường thụ dụng pháp lạc,1trong3thân,1trong4thân. Các tông giải thích về Thụ dụng thân có khác nhau: 1. Tông duy thức: Chủ trương Thụ dụng thân chính là Phật thân, tự thân này thụ dụng pháp lạc rộng lớn, đồng thời khiến các chúng sinh khác cũng thụ dụng pháp lạc. Thụ dụng thân lại được chia làm 2: a. Tự thụ dụng thân: Thân tựthụdụng pháp lạc của Phật. Tức thực trí thân, do thức thứ 8 vô lậu tương ứng với trí Đại viên kính biến hiện ra; trải qua 3 vô số kiếp, chứa góp vô lượng phúc trí, tu hạnh tự lợi, sinh khởi vô lượng công đức chân thực và sắc thân thường biến cực diệu viên tịnh, tự thụ dụng sự vui mừng vi diệu. Thân này có nghĩa đền đáp lại nhân mà chiêu cảm được quả, nên cũng gọi là Báo thân. b. Tha thụ dụng thân: Thân công đức thanh tịnh vi diệu thuộc về hóa tha do trí tính bình đẳng của Phật thị hiện ra. Đức Phật dùng sức đại từ bi thích ứng với căn tính của hàng Bồ tát Thập địa, hiện bày ra 10 lớp tướng hải, trụ nơi cõi Phật thuần tịnh, hiện thân thuyết pháp, khiến các Bồ tát thụ dụng pháp lạc Đại thừa. Thân tướng mà đức Phật hiện ra để độ hàng Bồ tát sơ địa là thân ngồi trên đài sen trăm cánh; thân Phật hiện ra để độ hàng Bồ tát Đệ nhị địa là thân ngồi trên đài sen nghìn cánh; cho đến thân Phật thị hiện để độ hàng Bồ tát Thập địa là thân ngồi trên đài sen mà số cánh là bất khả thuyết bất khả thuyết. Một cánh sen ở đây là thế giới ba nghìn đại thiên. Hàng Đại bồ tát Thập địa trải qua 3 vô số kiếp tu hạnh lợi tha, đầy đủ các hóa thân chứng được; vì chúng sinh mà hiện ra nhiều tướng, nói các pháp môn, thụ dụng đại pháp lạc, gọi là Tha dụng thụ thân. Thân này có nghĩa là ứng thân thị hiện nên cũng gọi là Ứng thân. 2. Tông Thiên Thai: Chủ trương Thụ dụng thân là nội chứng và ngoại dụng của Báo thân, có nghĩa thụ dụng, nên gọi là Thụ dụng thân. Cũng được chia làm2loại là Tự thụ dụng và Tha thụ dụng. a. Tự thụ dụng thân: Thân tự thụ pháp lạc thuộc nội chứng của Phật, đầy đủ vô biên sắc tướng trang nghiêm, trùm khắp pháp giới và vô vi thường trụ, có diệu trí bản hữu, quốc độ mà thân này an trụ là Thường tịch quang độ. b. Tha thụ dụng thân: Báo thân Phật thị hiện để độ hàng BồtátBiệt giáo Địa thượng và Viên giáo Trụ thượng trong bốn giáo Tạng, Thông, Biệt, Viên; quốc độ mà thân này an trụ gọi là Thực báo vô chướng ngại độ. 3. Mật tông: Chủ trương Thụ dụng thân chính là Thụ dụng pháp thân. Cứ theo Lược thuật Kim cương đính Du già phân biệt thánh vị tu chứng pháp môn thì Pháp thân Tì lô giá na Phật chứng được 4 trí là Đại viên kính trí, Bình đẳng tính trí, Diệu quán sát trí và Thành sở tác trí, lí và trí ứng hợp nhau, tự thụ pháp lạc, gọi là Tự thụ dụng. Còn 4 vị Phật là A súc, Bảo sinh, Di đà và Bất không thì ứng hiện Thập địa, khiến chúng sinh thụ dụng pháp lạc, gọi là Tha thụ dụng báo thân. [X. kinh Kim cương đính Q.1; Đại thừa trang nghiêm kinh luận Q.3; Phật địa kinh luận Q.7; luận Thành duy thức Q.10; Hoa Nghiêm ngũ giáo chương Q.3]. (xt. Tam Thân, Tứ Thân).