Tập 05: Duy Thức Tôn

BẢN ĐỒ TU PHẬT
Hòa Thượng Thích Thiện Hoa

TẬP V

Chúng ta có năm giác quan, mỗi giác quan có một sở năng, một cái biết riêng; khi ta nhìn một cái hoa, biết cái hoa ấy màu vàng hay đỏ v.v…cái biết ấy thuộc về con mắt, nên gọi là Nhãn thức. Khi chúng tanghe đàn, biết tiếng đàn ấy cao hay thấp, to hay nhỏ v.v…cái biết ấy thuộc về tai, nên gọi là Nhĩ thức. Khi ta ngửi một mùi gì, biết được mùi ấy là thơm hay hôi, cái biết đó thuộc về mũi, nên gọi là Tỹ thức. Khi chúng ta nếm một món ăn gì, biết được món ăn mặn hay lạt, chua hay ngọt, cái biết ấy thuộc về lưỡi, nên gọi là Thiệt thức. Khi chúng ta đụng vào một vật gì, biết được vật ấy cứng hay mềm, nóng hay lạnh, cái biết ấy thuộc về thân thể ta, nên gọi là Thân thức.

Năm cái biết trên này : Nhãn, Nhĩ, Tỹ, Thiệt và Thân thức, thuộc về năm giác quan bên ngoài nên chúng ta dễ nhận.

Ba cái biết sau này : Ý thức, Mạt na thức, A lại da thức, thuộc về nội tâm, và theo thứ lớp, ẩn sâu vào trong, tế nhị hơn, nên khó nhận khó biết. Tuy nhận biết rành rẽ hành tướng, phân biệt được phạm vihoạt động, sở trường, sở đoản và công năng của mỗi thứ.

Trước tiên, chúng ta nói đến thức thứ sáu hay “Ý thức”, Ý thức có hai phạm vi hoạt động :

– Khi nó hiệp với năm thức trước, tiếp xúc với cảnh, thì gọi là “Ngũ câu Ý thức”, hay là “Minh liễu Ý thức”. Trong lúc mắt thấy sắc, tai nghe tiếng v.v…mà không có Ý thức phụ vào (để ý) thì mặc dù mắt vẫn thấy, tai vẫn nghe, nhưng thấy nghe không được rõ ràng. Sách chép : “Tâm bất tại diên, thị nhi bất kiến, thính nhi bất văn” (nếu không chú ý, thì dù xem cũng chẳng thấy, lắng cũng chẳng nghe). Trái lại, khi có Ý thức phụ vào, thì thấy nghe v.v…đều minh bạch.

– Khi nào Ý thức làm việc một mình, không cùng hợp tác với năm thức trước, thì gọi là “Đơn độc Ý thức”. Như trong lúc năm thức trước không tiếp xúc với sắc, thanh, hương, vị và xúc, mà trong tâm trí ta vẫn lưu lại bóng dáng (pháp trần) của năm trần. Khi chúng ta nhớ tưởng lại, thì cảnh ngũ trần in như hiện rõ ràng ở trước, đó là công dụng của “Độc đầu Ý thức”. Thức thứ sáu này, khi tính toán, suy nghĩviệc gì, thiện hay ác, hay hay dỡ, cũng đều lanh lợi đảm đang hơn các thức khác, nên trong Duy thứcnói : “công vi thủ, tội vị khôi” (công đứng đầu, mà tội cũng đứng đầu).

Thức thứ sáu, tuy sở trường là khôn ngoan lanh lợi, nhưng lại có sở đoản là bất thường, không phải lúc nào cũng hiện diện, mà lại có khi gián đoạn, ẩn phục, như trong lúc bị chụp thuốc mê, chết giả, ngủ say, hay nhập “vô tưởng định” v.v…Qua những giai đoạn ấy, ý thức lại hiện trở lại.

Vậy trong lúc ý thức không hiện, nó núp ở đâu ? Theo Duy thức khi đó, thức thứ sáu trở về gốc của nó là Ý căn, tức là thức thứ bảy hay thức Mạt na. Theo tâm lý học thì cũng có thể gọi là tiềm thức.

Thức thứ bảy này có hai công năng :

– Chấp ngã;

– Làm căn bản cho Ý thức thứ sáu.

Nó có công năng là đem các pháp hiện hành bên ngoài “truyền” vào tạng thức và đem các pháp chủng tử bên trong “tống” ra ngoài, nên cũng có tên là “truyền tống thức”. Sự chấp ngã của thức này và của thức thứ sáu, có thô và tế khác nhau. Khi nào để ý bảo thủ bản ngã, như khi ra trận, bắn nhau với địch quân, khi đánh lộn, hay tìm một mưu kế gì để sinh nhai, thì sự chấp ngã ấy thuộc về thức thứ sáu, thô phù, dễ thấy. Nhưng ngoài những lúc ấy, không phải là chúng ta không chấp ngã, sự chấp ngã vẫn thường trực trong chúng ta. Nhưng nó âm thầm, sâu kính, tiềm phục, nên chúng ta không nhận thấyđược. Đến lúc bất ngờ, đột nhiên xảy đến một sự việc gì có nguy hại đến tánh mạng ta, như bất thần có người rình  rập, hay đi ra đường bị nhánh cây gãy sắp rơi xuống đầu v.v…trong những lúc ấy, tuy thức thứ Sáu không kịp để ý can thiệp, đối phó, mà ta vẫn tự tránh né, bảo thủ cái Ngã. Đó là sự chấp ngãcủa thức thứ Bảy.

Ngoài bảy thức nói trên, còn có một thức thứ Tám tế nhị, sâu kính mênh mông hơn nữa, đó là thức A lại da, Tàu dịch là Tàng thức, nghĩa là thức “Tích chứa”.

Từ nhỏ đến lớn, chúng ta đọc rất nhiều sách, tiếp xúc với rất nhiều sự vật, rồi thời gian cứ tuần tự trôi qua, chúng ta tưởng đã quên mất rồi. Thế mà không ! Mỗi khi nghĩ đến, thì danh từ, hình ảnh của những sự vật xưa cũ hiện ra một cách rõ ràng như một cuốn phim quay lại ở trước mắt. Những danh từ hình ảnh ấy, vì sao đã mấy chục năm rồi mà vẫn còn lại ? Tất nhiên phải có một cái kho vô tận chất chứa lại, nên mới không mất vậy ! Kho vô tận này, trong Duy thức tôn gọi là Tàng thức (thức chứa).

Để cho dễ nhớ hành tướng và công năng của tám thức nói trên, cổ nhân có làm bài kệ rằng :

Bát cá đệ huynh, nhứt cá si

Độc hữu nhất cá, tối linh linh

Ngũ cá môn tiền tố mãi mại

Nhất cá gia trung tác chủ y

Dịch nghĩa :

Anh em tám chú, một người si (thức thứ 7)

Một mình ý thức rất tinh ranh (thức thứ 6)

Năm chàng ngoài cửa lo buôn bán (năm thức trước)

Làm chủ trong nhà, thức Lại da.

2. Tâm sở : Tâm sở là tánh sở hữu, phụ thuộc của tâm vương, cũng như những ông quan trong triều, phụ thuộc dưới quyền sai sử của ông Vua, hay những nhân viên phụ thuộc dưới quyền sử dụng của vị Bộ trưởng. Tâm sở có tất cả 51 pháp, chia làm sáu loại như sau :

– Biến hành tâm sở : Biến là phổ biến, Hành là lưu hành; Biến hành tâm sở nghĩa là những tâm sở có công năng phổ cập lưu chuyển khắp cả tám thức (tâm vương), với thức nào nó cũng tương ưng được cả. Biến hành thức tâm sở gồm có 5 pháp là : Xúc, Tác ý, Thọ, Tưởng và Tư.

– Biệt cảnh tâm sở : Biệt là riêng biệt, biệt cảnh tâm sở là những tâm sở duyên mỗi cảnh khác nhau, Như dục tâm sở duyên riêng với cảnh mà mình quan sát…chứ không phải như Biến hành tâm sở. Biệt cảnh tâm sở gồm có 5 pháp là : Dục, Thắng giải, Niệm, Định và Huệ.

– Thiện tâm sở : Thiện tâm sở là tâm sở lành, và có công năng phát sanh những điều lành mà thôi. Thiện tâm sở gồm có 11 pháp là Tín, Tâm, Quý, Vô tham, Vô sân, Vô si, Tinh tấn, Kinh an, Bất phóng vật, Hành xả, Bất hại.

– Căn bản phiền não tâm sở : Những tâm sở này gây phiền não, rối loạn cho chúng sanh. Đây là những phiền não làm cội gốc cho các phiền não khác phát sinh, nên gọi là căn bản phiền não. Căn bản phiền não gồm có sáu pháp là : Tham, Sân, Si, Mạn, Nghi, Ác kiến.

– Tùy phiền não tâm sở : Những tâm sở này nương tựa, phát sinh từ các phiền não căn bản tâm sở nói trên, nên gọi là Tùy phiền não. Những tâm sở căn bản phiền não trên là gốc, mà những tâm sở Tùy phiền não này là ngọn. Tùy phiền não tâm sở gồm có 20 pháp là : Phẩn, Hận, Phú, Não, Tật, Xan, Cuốn, Siểm, Hại, Kiêu, Vô tâm, Vô quý, Trạo cử, Hôn trầm, Bất tín, Giải đãi, Phóng dật, Thất niệm, Tán loạn, Bất chánh tri.

– Bất định tâm sở : Bất định nghĩa là không nhất định; Bất định tâm sở là những tâm sở không nhất định là thiện hay ác; không đứng hẳn về một phía thiện hay ác như các pháp nói trên. Bất định tâm sởgồm có bốn pháp là : Hối, Miên, Tầm, Tư.

3. Sắc pháp : Sắc pháp tức là những pháp có thể hư nát và có tánh cách chướng ngại. Sắc pháp là sự phối hợp của năm căn và sáu trần, cộng tất cả là 11 pháp :

Năm căn là : nhân, nhĩ, tỹ, thiệt, thân.

Sáu trần là : sắc, thinh, hương, vị, xúc và pháp trần.

4. Bất tương ưng hành pháp : Các pháp này không thuộc về sắc mà cũng không thuộc về tâm; nhưng chúng nó không thể rời sắc và tâm mà có được. Thí dụ như “đắc” (được) là một “bất tương ưng hành pháp”. “Được” không thể là sắc mà cũng không thể là tâm. Nhưng khi nói “được”, tức hàm cái nghĩa “được” một cái gì, như “được” một đồng bạc chẳng hạn, và phải có một yếu tố thứ hai là “ai” được. Đồng bạc thuộc về sắc, “ai” thuộc về tâm. Còn “được” thì không phải là sắc và tâm, nhưng phải nương vào sắc và tâm mới có. Đó là một thí dụ để chúng ta suy gẫm về những pháp bất tương ưng khác như mạn căn, sanh, trụ, dị, diệt, phương, thế tốc v.v…gồm tất cả là 24 pháp.

5. Vô vi pháp : Như đoạn trên đã có nói, pháp vô vi là pháp không sanh, không diệt, không tạo tác, không thay đổi, xa lìa tướng hư vọng, tức là thể tánh của các pháp. Các pháp vô vi, đối với phàm phuthì khó có thể nói năng, nghĩ bàn so sánh được. Tuy thế, để có một ý niệm về thể tánh chơn như, nhà chủ trương duy thức dựa vào sắc tướng, danh tự để hình dung các pháp vô vi. Do đó, mà đặt thành sáu pháp vô vi sau đây :

5.1. Hư không vô vi : Muốn nói thể tánh chơn như, xa lìa các điều chướng ngại giống như hư không.

5.2. Trạch diệt vô vi : Trạch là lựa chọn. Diệt là diệt trừ, nghĩa là nhờ sự lựa chọn đúng đắn của trí huệvô lậu mà diệt trừ được sự phiền não nhiễm trước, chứng ngộ cứu cánh.

5.3. Phi trạch diệt vô vi : Trên thì nói nhờ sự lựa chọn, đúng đắn của trí huệ mà diệt trừ được sự phiền não nhiễm trước. Nhưng nói thế không có nghĩa rằng pháp tánh nhờ có sự diệt trừ phiền não mới có được. Pháp tánh vốn đã có sẵn, xưa nay vốn là thanh tịnh, không có nhiễm ô, không có sanh diệt, cho nên gọi “Phi trạch diệt vô vi”. Lại có nghĩa thứ hai là vì thiếu duyên, nên các phiền não nhiễm ô không hiện; vì thế mà pháp vô vi thanh tịnh tự hiện ra, không cần có sự trạch diệt.

5.4. Bất động vô vi : Khi đã xa lìa các phiền não, về cõi tịnh lự thứ ba, thuộc về Sắc giới, dứt bỏ những sự vui buồn, thường tương ưng cùng xả thọ, không còn bị lay động bởi một sắc tướng gì nữa, nên gọi là “Bất động vô vi”.

5.5. Tưởng thọ diệt vô vi : Khi đã xa lìa được phiền não ở cõi thứ ba thuộc về Vô sắc giới, các tâm sở“tưởng, thọ” đều tịnh diệt, chơn như hiện ra, nên gọi là “Tưởng thọ diệt vô vi”.

5.6. Chơn như vô vi : Năm pháp vô vi trên này là hình dung các đức tánh của chơn như; pháp thứ sáu này, chơn như vô vi là chỉ đích danh bản thể chơn như. Để người học dễ nhớ 100 pháp vừa kể trên này, cổ nhân có một bài kệ, tóm tắt như sau :

Sắc pháp thập nhất, tâm pháp bát

Ngũ thập nhất cá tâm sở pháp

Nhị thập tứ chủng bất tương ưng

Lục cá vô vi thành bá pháp.

Dịch nghĩa :

Sắc pháp mười một, tâm phát tâm

Năm mươi mốt món tâm sở pháp

Hai mươi bốn món bất tương ưng

Sáu món vô vi, thành trăm pháp

V. PHƯƠNG PHÁP TU

Như chúng ta đã biết vũ trụ vạn hữu tuy vô cùng phức tạp, nhưng nhà duy thức học có thể sắp xếp thành một trăm loại (bách pháp). Một trăm loại này, tuy hình tướng công năng có khác, chung cục lại cũng đều là Thức cả.

Vậy phương pháp tu hành của nhà duy thức học là làm thế nào để chứng ngộ cái lý nói trên, thể nhậpvới cái chân lý ấy. Để đạt mục đích này, nhà duy thức học dạy phải thực hành năm phép quán sau đây, gọi là “ngũ trùng duy thức quán”. Với năm phép quán này, hành giả đi từ thô đến tế, từ phức tạp đến tinh thuần, để cuối cùng chỉ còn thấy có thức tánh, tức là tâm chơn như.

1. Bỏ cái hư giả, lưu lại cái chơn thật (khiển hư, tồn thật) : Bỏ cái hư giả tức là cái vọng chấp thật có ngã, có pháp do cái tánh “biến kế” tạo ra. Lưu lại cái chơn thật, tức là cái tánh “y tha khởi” và “viên thành”. Nói một cách khác cho dễ hiểu, trong pháp quán này, hành giả phải quán ngã và pháp là không thật (hư) để phá trừ cái chấp thật có. Hành giả lại quán tánh y tha, viên thành là thật có (thật) để phá trừ chấp không. Trong lối quán duy thức từng thứ nhất này “có” và “không” đối đãi nhau, để bỏ “biến kế” lưu lại “y tha” và “viên thành”.

2. Bỏ cái lộn lạo, lưu lại cái thuần túy (xả lạm lưu thuần) : Cái lộn lạo nói ở đây là tướng phần (nội cảnh); cái thuần túy ở đây là kiến phần. Bỏ cái lộn lạo lưu lại cái thuần túy, tức là bỏ phần “tướng” bị duyên (sở duyên) mà lưu lại cái phần “kiến” là phần năng duyên. Đây là lối quán thứ hai về duy thức, lấy tâm (năng) và cảnh (sở) đối đãi với nhau, và mục đích là bỏ cảnh (xả lạm) mà chỉ giữ lại tâm (lưu thuần). Lối quán thứ nhất là bỏ vọng cảnh ngoài tâm; lối quán thứ hai này là bỏ cảnh nội tâm là tướng phần của thức.

3. Đem cái ngọn trở về gốc (nhiếp mạt quy bổn) : Cái ngọn ở đây tức muốn nói tướng phần và kiến phần, còn gốc ở đây tức là tự chứng phần. Kiến phần và tướng phần là “dụng” đều y theo tự chứng phần mà khởi ra, nên gọi là ngọn; còn tự chứng phần là “thể tánh” cho nên gọi là gốc. Lối quán duy thứcthứ ba này là đem “dụng” và “thể” đối đãi với nhau, mà mục đích là bỏ cái phần tương đối ít quan trọng là dụng (kiến phần), chỉ giữ lại cái phần căn bản là thể (tự chứng phần).

4. Giấu cái liệt làm hiển lộ cái thắng (ẩn liệt, hiển thắng) : Cái liệt muốn nói ở đây tức là các tâm sở, cái thắng tức là các tâm vương. Tâm sở phụ thuộc vào tâm vương nên gọi là liệt, hay kém; tâm vươnglà phần sai sử chủ động, nên gọi là thắng hay hơn. Lối quán duy thức thứ tư này là đem 51 món tâm sởso sánh với 8 món tâm vương, mà mục đích là dẹp bỏ các món tâm sở và làm hiển lộ 8 món tâm vương.

5. Bỏ thức tướng về thức tánh (khiển tướng chứng tánh) : Bốn tầng quán duy thức trên, tuy rốt ráochỉ còn giữ lại các món Tâm vương, nhưng Tâm vương cũng có sự tướng và lý tánh. Lối quán thứ năm này là đem sự tướng đối đãi với lý tánh, mà mục đích cuối cùng là bỏ sự tướng của thức (thức tướng) để trở về với lý tánh của thức (thức tánh), tức cũng là chứng nhập pháp tánh hay tâm chơn như.

Ngoài năm lớp quán Duy thức của cổ nhân mà chúng tôi vừa kể trên, còn có một lối tu nữa rất dễ dàng và thiết thực hợp với đại chúng, là chúng ta thường quán sát và kiểm điểm nội tâm của mình.

Chúng ta hãy đọc kỹ về hai loại Phiền não Tâm sở và Thiện tâm sở trong Duy thức, để nhìn rõ mặt mày tướng trạng, công dụng, tánh tình và danh tự của chúng. Rồi hằng ngày chúng ta kiểm điểm ở nơi nội tâm. Mỗi khi hiện lên một tâm niệm gì, chúng ta kiểm điểm và quan sát thật kỹ tâm niệm này thiện hay ác (phiền não). Nếu tâm niệm thiện thì chúng ta nuôi dưỡng cho nó phát triển thêm, còn tâm niệm ác thì chúng ta phải mau mau lo diệt trừ đi. Chúng ta biết sửa đổi tâm niệm xấu (tu tâm) và nuôi dưỡng tánh tốt (dưỡng tánh) như thế, thì chúng ta sẽ thành được thánh hiền.

VI. NĂM ĐỊA VỊ HÀNH GIẢ PHẢI TRẢI QUA TRONG KHI TU DUY THỨC

Người tu học pháp môn Duy thức, cũng như kẻ bộ hành, từ khi nảy sinh cái ý nguyện muốn đi cho đếnkhi tới đích, phải trải qua năm giai đoạn hay năm địa vị như sau :

1. Vị tư lương : Tức là thời gian chuẩn bị, như người sắp đi xa, phải chuẩn bị lương thực trước khi cất bước lên đường. Trong duy thức tam thập tụng có chép :

Nãi chí vị khởi thức

Cầu trụ Duy thức tánh

Ư nhị thử tùy miên

Du vị năng phục diệt.

Nghĩa là : Từ khi chưa phát tâm cho đến khi phát tâm cầu an trụ Duy thức tánh, trong thời gian đó, hai món thủ (ngã chấp, pháp chấp) hãy còn miên phục, hành giả chưa có thể chinh phục hay diệt trừ được.

2. Vị gia hạnh : hành giả gia công tấn hạnh, cũng như người định đi xa, sau khi đã chuẩn bị đầy đủ hành lý, cất bước lên đường. Trong duy thức tam thập tụng có chép :

Hiện tiền lập thiểu vật

Vị thị Duy thức tánh

Di hữu sở đắc cố

Phi thật trụ Duy thức

Nghĩa là : Nếu hiện tiền còn thấy mình an trụ Duy thức tánh, dù nhỏ niệm bao nhiêu, thì cũng chưa phải thật an trụ Duy thức tánh, vì còn chỗ sở đắc vậy.

3. Vị thông đạt : Hành giả thông suốt đường lối tu hành, cũng như người bộ hành, nghiên cứu kỹ lưỡng con đường mà mình sắp đi, biết rõ đoạn nào tốt, đoạn nào xấu, đoạn nào nguy hiểm, đoạn nào không v.v…Trong Duy thức tam thập tụng có chép :

Nhược thời ư sở duyên

Trí độ vô sở đắc

Nhĩ thời trụ Duy thức

Ly nhị thủ tướng cố.

Nghĩa là : Bao giờ cảnh sở quán và trí năng quán đều không, khi đó mới an trụ nơi Duy thức tánh, vì đã xa lìa được hai món thủ vậy.

4. Vị Tu tập : Hành giả đang tu tập, cũng như người đã lên đường và đang đi trên đường thiên lý. Trong Duy thức tam thập tụng có chép :

Vô đắc bất tư nghị

Thị xuất thế gian trí

Xá nhị thô trọng cố

Tiên chứng đắc chuyển y.

Nghĩa là : Cảnh giới “vô đắc” này không thể nghĩ bàn; đây là trí xuất thế gian vô lậu. Do đã lìa được hai món thô trọng (phiền não chướng và sở tri chướng), hành giả chứng được hai món chuyển y (Bồ đề và Niết bàn).

5. Vị cứu cánh : Quả vị rốt ráo của sự tu chứng, tức là quả Phật, cũng như người đi đường đã hoàn toàn tới chỗ. Trong Duy thức tam thập tụng có chép :

Thử tức vô lậu giới

Bất tư nghị, thiện, thương

An lạc, giải thoát thân

Đại Mâu ni danh pháp.

Nghĩa là : Đây là cảnh giới vô lậu, cũng gọi là : Bất tư nghị; Thiện; Thương; An lạc; Giải thoát thân; Đại Mâu ni, cũng gọi là Pháp thân.

VII. KẾT QUẢ TU CHỨNG

Hành giả, sau khi đã dày công tu luyện pháp môn duy thức này, sẽ được nhiều thành quả tốt đẹp như sau :

1. Được bốn trí :

1.1. Thành sở tác trí : Trong khi còn sống trong mê vọng, năm thức trước của chúng ta là nhãn, nhĩ, tỹ, thiệt và thân thức, duyên với cảnh giới năm trần là sắc, thanh, hương, vị và xúc trần; nhờ thế, chúng tamới thấy được sắc, nghe được tiếng, ngửi được mùi, nếm được vị và cảm giác được với cảnh giớichung quanh. Nhưng cái giá trị và tầm hoạt động cũng như công dụng của năm thức ấy rất nhỏ hẹp và thường hay sai lạc, nhận giả làm thật. Do đó, chúng ta tạo ra các nghiệp sanh tử luân hồi, quay cuồngtrong lục đạo. Đối với người tu Duy thức khi đã thành tựu rồi, thì năm thức này chuyển ra cái trí “thành sở tác”, nghĩa là cái trí có những công năng vô cùng rộng lớn như thị hiện thần thông biến hóa, hiện raba món hóa thân, để tùy theo căn cơ của chúng sanh mà hóa độ.

1.2. Diệu quán sát trí : Khi đang còn ở trong mê, thức thứ Sáu chỉ biết so đo, tính toán trong phạm vinhỏ hẹp, tầm hoạt động không thể bao quát cùng khắp được. Do đó mà, nó thường hay sai lạc, lầm lẫn, và lôi kéo thân và miệng làm nhiều điều tội lỗi, tạo ra các nghiệp sanh tử luân hồi. Đến khi đã chứng được Duy thức quả rồi, thì cái thức thứ sáu này chuyển thành cái trí Diệu quán sát, nghĩa là cái trí quánsát rất là mầu nhiệm, có thể thấy được hằng sa thế giới; trong mỗi thế giới thấy được toàn thể chúng sanh, trong mỗi chúng sanh thấy được bao nhiêu tâm niệm v.v…Và nhờ sự quán sát huyền diệu rốt ráonhư thế mà tùy theo nguyện vọng, tâm lý, làm lợi lạc cho chúng sanh.

1.3. Bình đẳng tánh trí : Trong khi mê, thức thứ Bảy chấp kiến phần của thức thứ Tám làm ngã. Khi đã chấp “ngã”, tất chỉ biết có cái ngã là quan trọng nhất, và mọ ý nghĩ, mọi hành động, mọi lời nói gì cũng đều quy tụ chung quanh cái ngã. Điều gì thích hợp với cái ngã thì yêu thương, chiều chuộng, cung dưỡng, điều gì trái với cái ngã thì khinh ghét, hất hủi, chà đạp. Do đó, gây ra không biết bao nhiêu là bất công, bất bình đẳng, làm xáo trộn, điêu đứng, phá hủy cõi trần gian này. Đến khi chứng được Duy thứcquả, thức thứ Bảy này không còn chấp ngã nữa, mà chỉ thấy mình và người, cho đến loài vật đều bình đẳng như nhau. Khi đã có được trí bình đẳng rồi thì sẽ dùng tâm từ bi hiện đủ phương tiện, để tùy theocăn cơ mỗi loài mà hóa độ, làm cho chúng sanh đều được giải thoát.

1.4. Đại viên cảnh trí : Khi còn mê mờ bị thức thứ Bảy chấp ngã và bị các chủng tử phiền não hữu lậu, nhiễm ô chi phối, nên thức thứ Tám không được sáng suốt thanh tịnh. Đến khi nhờ tu hành, chứng được Duy thức tánh, thức thứ Tám này trở thành như một cái gương lớn được lau chùi sạch bụi bặm, có thể phản chiếu khắp cả mười phương thế giới, nên gọi là “Đại viên cảnh trí”.

2. Hai trí : Bốn trí trên này, tuy có phân chia khác nhau, tùy theo công năng của mỗi thứ, nhưng rốt lại, có thể gồm trong hai trí sau đây là Căn bản trí và Hậu đắc trí.

2.1. Căn bản trí : Tức là trí thể, chư Phật và chúng sanh đều sẵn có. Trí này cũng gọi là Vô phân biệt trí.

2.2. Hậu đắc trí : Tức là trí dụng. Sau khi chứng quả Thánh, được Căn bản trí rồi mới được Hậu đắc trí. Trí này cũng gọi là Sai biệt trí; nghĩa là trí phân biệt các pháp do tánh y tha khởi mà có sai khác.

Tóm lại, thành quả rốt ráo của người tu học Duy thức là chuyển đổi được tám thức thành bốn trí là : Thành sở tác trí, Diệu quán sát trí, Bình đẳng tánh trí và Đại viên cảnh trí. Đứng về mặt thể và dụng mà xét thì bốn trí này chỉ gồm lại làm hai trí là : Căn bản trí và Hậu đắc trí. Khi đã có được hai trí này hành giả đã chứng được Duy thức tánh, ngộ nhập chơn tâm, hoàn thành quả Phật.

VIII. LỢI ÍCH THIẾT THỰC TRONG KHI HỌC VÀ TU DUY THỨC

Kết quả thu hoạch được như trên, hành giả tất nhiên phải trải qua nhiều kiếp tu hành. Nhưng chúng tađừng thấy con đường đi quá xa xôi, diệu vợi mà nản chí. Vả lại không phải đợi đến khi thu hoạch kết quả cuối cùng mới nhận chân sự lợi ích của pháp môn này. Ngay trong khi đang tu học, môn Duy thứcnày cũng đã đem lại cho chúng ta nhiều lợi ích thiết thực cho đời sống hiện tại rồi :

1. Chúng ta biết được mình một cách rõ ràng : Từ hồi nào đến giờ, chúng ta cho thân tâm này là của ta, tưởng rằng chúng ta hiểu rõ bản thân của ta nhiều lắm. Nhưng nghĩ cho kỹ, chúng ta chỉ biết sơ sài về chúng ta mà thôi. Về thân xác này, chúng ta chỉ thấy được những bộ phận ở bên ngoài như mặt, mũi, tay, chân v.v…Muốn biết các bộ phận bên trong chúng ta tất phải học khoa giải phẩu.

Về tâm tánh chúng ta lại càng dốt hơn nữa. Nhiều khi chúng ta tưởng hiểu rõ nội tâm của mình kỳ thật đã lầm nhiều lắm. Vậy muốn rõ biết tâm tánh một cách rõ ràng chúng ta hãy tu học Duy thức. Như phần trên đã nói, Duy thức học đã phân tích, chia chẻ một cách tường tận, tỉ mỉ tâm lý của chúng ta, liệt kê ra thành nhiều loại; mỗi loại có những tên riêng, hành tướng, công năng, phạm vi hoạt động khác nhau như thế nào. Học Duy thức, chúng ta thấy được phần nội tâm một cách rõ ràng như người cầm gương soi, thấy tất cả những gì ở trên mặt. Chúng ta sẽ biết rõ những tâm niệm xấu xa để diệt trừ (tu tâm), những tánh tình tốt đẹp để bồi dưỡng (dưỡng tánh). Do đó, chúng ta sẽ trở thành người hiền lương, đạo đức.

2. Chúng ta thấy được cái chánh phủ nội tâm của chúng ta : Tâm lý của mỗi người mới xem quathật vô cùng phức tạp; nhưng nếu suy nghiệm cho kỹ, chúng ta thấy vẫn có một tổ chức gần giống như một liên bang. Trước tiên, thức thứ Tám như một vị Tổng thống của liên bang; các tâm sở biến hànhnhư các vị Bộ trưởng; các tâm sở biệt cảnh như các vị Tỉnh trưởng; các tâm sở bất định như các vị dân biểu không đảng phái; các tâm sở thiện như như các vị công thần liêm khiết hay các vị công chức tận tâm vì dân vì nước; các tâm sở phiền não như những tham quan ô lại, hay giặc giả, lưu manh v.v…còn các chủng tử (thiện, ác, vô ký) thì như toàn thể dân chúng trong liên bang.

Với một liên bang nội tâm như thế, nếu chúng ta biết sắp đặt điều hòa bộ máy chính quyền nội tâm cho vững vàng, thì tất nhiên liên bang ấy sẽ vững mạnh, hùng cường, và văn minh tiến bộ. Trái lại, nếu chúng ta không nắm vững được bộ máy hành chính nội tâm, thì liên bang ấy sẽ loạn lạc, đói khổ và không sớm muộn, sẽ rơi vào vực thẳm tối tăm.

Duy thức học giúp cho chúng ta thấy rõ chính phủ nội tâm của mình, để tự điều hòa cho được thạnh trị, thái bình.

3. Chúng ta trao đổi được một đức tánh tốt đẹp là tánh kiên nhẫn : Học Duy thức, trước tiên, chính là chúng ta học đức tính kiên nhẫn. Thật vậy, người không kiên nhẫn, không thể học duy thức đến nơi đến chốn được, vì môn học này chia chẻ tâm lý một cách tỉ mỉ, phiền toái; mỗi tâm niệm đều có nhiều danh từ chuyên môn, và được nghiên cứu kỹ lưỡng về tánh chất, hành vi, tướng trạng…Những người không chịu khó, tánh tình hời hợt, nóng nảy, không thể nào thành công trên đường tu học Duy thức. Cho nên chỉ những người kiên nhẫn mới thành công, hay ngược lại muốn thành công thì phải luyện tập đức tánh kiên nhẫn. Từ xa xưa đến nay, trong đạo đức hay ngoài đời, những người được thành công vĩ đại, đều nhờ đức tánh kiên nhẫn.

4. Chúng ta giữ được thái độ bình tỉnh tự tại : Như các đoạn trước đã nêu rõ, mọi sự vật trong vũ trụnày đều do thức biến, chứ không chắc thật. Do đó, khi gặp được điều may mắn, chúng ta không kiêu hãnh, ngã mạn, cống cao; khi gặp cảnh đau buồn, như tử biệt sanh ly v.v…chúng ta bớt khổ não, kêu than, giữ được thái độ bình tỉnh.

Và cũng do biết cõi đời là giả tạm, như mây bay, như gió thoảng, nên chúng ta không say đắm, tham lam luyến tiếc, và nhờ thế, chúng ta bớt dần những nghiệp dữ, chóng được giải thoát.

5. Chúng ta nắm vững lòng tin : Học Duy thức, chúng ta thấy rõ được giá trị cao siêu của nó, nên lại càng tin tưởng mạnh mẽ vào tôn giáo của chúng ta, một tôn giáo không phải dựa trên giáo điều độc đoán, mà dựa trên thực nghiệm, và lấy ngay nội tâm của con người làm nền tảng cho sự tu học của mình.

IX. KẾT LUẬN

Chúng tôi đã trình bày xong những điểm chính yếu của Duy thức tôn, hay Pháp tướng tôn. Tất nhiên với khuôn khổ của một tập sách nhỏ thuộc vào loại “những bài giảng” này, chúng tôi không thể đi sâu vào chi tiếc, trình bày một cách rộng rãi, đầy đủ hơn. Quý vị nào muốn nghiêng cứu sâu xa về môn học này, xin hãy tìm trước tiên ba bộ sách chính tông của Duy thức là : Đại thừa bá pháp minh môn luận, (Duy thức nhập môn), Duy thức tam thập tụng, và Bát thức quy củ tụng; sau đó sẽ nghiên cứu thêm những tập sách khác hiện đã được xuất bản, rất nhiều ở Việt Nam.

Tuy thế, sau khi xem qua nội dung trình bày trong tập sách này, quý vị cũng đã có thể quyết định được con đường tu hành của quý vị rồi. Nếu quý vị thấy đây là một con đường tu hành thích hợp và thiết thựclợi ích đối với đời mình thì xin hãy hạ thủ công phu ngay, nghĩa là ngày đêm quan sát kiểm thảo tâm thức của mình. Như quý vị đã biết, trong mỗi chúng ta đều có sáu đầu đảng giặc cướp là sáu món Căn bản phiền não. Sáu đầu đảng này lại có hai mươi tên bộ hạ nguy hiểm là 20 Tùy phiền não. Chính bọn giặc cướp này, từ vô thỉ đến nay, phá hại chúng ta vô cùng vô tận, làm cho chúng ta phải điêu đứngtrầm luân trong biển khổ sanh tử luân hồi. Nếu ngày nay chúng ta biết được sự tàn phá của chúng, quyêt tâm diệt trừ, không cho chúng hoành hành nữa, chắc chắn cuộc đời của chúng ta sẽ được an cư lạc nghiệp (xem quyển tu tâm).

Hơn nữa, bên cạnh những bọn giặc cướp ấy chúng ta còn có những anh hùng nghĩa sĩ, chuyên làm các việc thiện là 11 món tâm sở Thiện. Với những vị hảo hán này, chúng ta phải luôn luôn ân cần, trọng đãi, khuyến khích cổ võ, để cho họ càng thêm hăng hái và mạnh mẽ làm các việc lành (xem quyển Dưỡng tánh).

Một khi các tâm niệm xấu hoàn toàn tiêu diệt, các tánh tốt hoàn toàn đầy đủ, chúng ta sẽ thành Phậtquả.

Cầu mong quý vị thành công.

– HẾT-