GIÁO DỤC CHỚ PHỈ BÁNG NGƯỜI KHÁC
(KINH PHỈ BÁNG)
Nguyên Siêu

Sao ta lại phỉ báng người khác, chỉ là một ý nghĩ nhỏ cũng thấy là không nên. Lý do là mình có sự sống, có danh dự, có các sự liên hệ người trong xã hội. Có đủ tất cả mọi sự liên hệ với nhau, từ đời sống vật chất đến đời sống tinh thần, chúng ta không thể tách rời ra được. Đã có sự mật thiết như vậy thì không vì lý do gì để phỉ báng người khác. Hàng đệ tử Phật không những không phỉ báng mà còn tỏ ra kính trọng lễ độ với người khác nhiều hơn. Đây là tinh thần giáo dục thực tiễn để cho con người biết thương yêu nhau hơn, quý kính nhau hơn, rồi xây dựng một đời sống an lạc, thái hòa giữa người với người.

Đức Phật dạy: “Này Bà la môn, nhà ngươi nghĩ thế nào, các thân hữu bà con huyết thống, các khách có đến viếng thăm ngươi không?

– Thưa Tôn Giả Gotama, thỉnh thoảng các thân hữu, bà con huyết thống, các khách có đến thăm tôi.

– Này Bà la môn, nhà ngươi nghĩ thế nào? Nhà ngươi có sửa soạn cho chúng các món ăn thượng vị loại cứng và loại mềm không?

– Thưa Tôn Giả Gotama, thỉnh thoảng tôi sửa soạn cho chúng các món thượng vị, loại cứng và loại mềm.

– Nhưng này Bà la môn, nếu chúng không thâu nhận thời các món ăn ấy thuộc về ai?

– Thưa Tôn giả Gotama, nếu chúng không thâu nhận thời các món ăn ấy thuộc về lại chúng tôi. Vợ tôi ăn. Con tôi ăn. Tôi ăn. Cả nhà cùng ăn.

– Cũng vậy Bà la môn, nếu ngươi phỉ báng Như Lai, Như Lai không phỉ báng lại; nhiếc mắng Như Lai, Như Lai không nhiếc mắng lại; gây lộn với Như Lai, Như Lai không gây lộn lại; Như Lai không thâu nhận những sự việc như vậy, những sự việc được tạo dựng từ nơi nhà ngươi. Thời này Bà la môn, những sự việc trở lại cho nhà ngươi. Này Bà la môn, những sự việc ấy sẽ trở về cho chính nhà ngươi.

Này Bà la môn, ai phỉ báng lại khi bị phỉ báng, nhiếc mắng lại khi bị nhiếc mắng, gây lộn lại khi bị gây lộn, thời như vậy, này Bà la môn, người ấy được xem là đã hưởng thọ, đã san sẻ với nhà ngươi, đã chia sớt với nhà ngươi rồi. Còn Như Lai không cùng hưởng thọ, không cùng san sẻ với nhà ngươi. Này Bà la môn, sự việc mắng nhiếc, phỉ báng của nhà ngươi về lại cho nhà ngươi.”

Cách cư xử giữa người với người bằng cách phỉ báng, mắng nhiếc với nhau là điều không phải cách, là điều thật tệ hại, là việc không nên làm. Nếu chúng ta rơi vào tình trạng này thì trước tiên mình đánh mất phẩm giá của chính mình; đạo đức bị sứt mẻ, danh dự bị tổn thương; tình người bị sa sút trầm trọng. Do vậy mà không được phỉ báng, mắng nhếc ai. Dù sự phỉ báng, mắng nhiếc đó giữa cá nhân với cá nhân, hay giữa cộng đồng quần chúng, dù có mặt hay có mặt, tất cả đều không nên làm.

Khi chúng ta thốt lên lời phỉ báng, mắng nhiếc kẻ khác thì trước tiên trong tâm thức của mình, trong ý nghĩ của mình dấy khởi lên những lời thô tục, những ý nghĩ nóng nảy, những lời lẽ không lịch sự, hay tâm ý muốn hủy nhục người khác; nhưng trước khi những lời phỉ báng, mắng nhiếc đó nói cho người khác nghe thì chính mình đã thọ nhận trước, những lời thô tục, phỉ báng ấy hiện có trong tâm của mình ra.

Mình muốn bêu rêu, mắng nhiếc người khác cho xấu như ý mình muốn, thì hóa ra trong thâm tâm của mình đã đầy ắp ý nghĩ xấu, lời nói xấu, phỉ báng và mắng nhiếc.

Ông bà mình đã dạy: “Hàm huyết phún nhơn, tiên ô tự khẩu.” Ngậm máu phun người, trước dơ miệng mình là vậy đó. Vì sự tác hại, không tốt cho người phỉ báng, mắng nhiếc mà Đức Thế Tôn đã giảng dạy trong kinh Pháp Cú: “Nó mắng tôi, đánh tôi. Nó chửi tôi, rủa tôi. Ai ôm hiềm hận ấy. Trọn đời sẽ không nguôi.” Đã trọn đời không nguôi rồi cứ thế mà tạo nghiệp phỉ báng, mắng nhiếc, dây dưa từ đời này sang kiếp nọ. Tốt hơn mình phải là:

Tôi không phỉ báng
Tôi không mắng nhiếc
Tôi không nói xấu
Tôi không hiềm hận
Tôi nguyện buông bỏ.
Tôi không chấp thủ
Tôi nguyện xin cho
Tôi được làm người.
Tôi phụng sự hết
Tôi tôn trọng hết.
Tôi phụng thờ Phật
Tôi phụng thờ Pháp
Tôi phụng thờ Tăng.
Nguyện không phỉ báng
Nguyện không mắng nhiếc
Bình đẳng thương yêu
Vạn loại hữu tình
Đồng đăng bỉ ngạn.
Qua bờ bên kia.

Đây chính là lối giáo dục tốt nhất, thành tựu tư cách làm người tốt nhất, mà Đạo Phật luôn đề bạt, xây dựng một nhân sinh quan vô cùng thẩm mỹ, trong ý nghĩa của giá trị làm người.

Điều mà chúng ta cần tập chú vào nội dung của Kinh Phỉ Báng này, tinh thần giáo dục ở đây là người ta cho mình mà mình không lấy, thì cái cho ấy, vật cho ấy sẽ thuộc về người cho. Nếu chúng ta đem cho cái không tốt đến người, mà người không nhận thì cái không tốt ấy sẽ là của mình, mà một khi cái không tốt trở lại với mình thì quả thật chẳng may mắn chút nào cho mình cả. Có thể mình bị tai nạn, bị khổ đau, thiếu may mắn, hay còn nhiều thứ khác nữa trong cuộc sống hôm nay và mai sau. Chi bằng chúng ta hãy cho nhau cái tốt, cái thiện, cái đạo đức, cái thân thương mà người không nhận thì cái ấy trở lại mình sẽ không làm tác hại, thiệt thòi chi mình cả. Cái tốt vẫn hoàn là cái tốt:

Ta hãy đem cho người
Cái tốt cái đáng cho
Cái mà người ta thích
Cái an lạc lợi ích
Cả ta và tha nhân
Cả đời này đời sau
Hai đời đều tỏ phân
Nhàn tịnh sạch bụi trần
Đều qui về chánh đạo
Tâm an ngát hương phần.

Đích thị là vậy, giáo dục người để người thành Thánh. Giáo dục người để người thành Chơn, Thiện, Mỹ làm đẹp cuộc đời. Một khi cuộc đời được làm đẹp, nghĩa là Y báo Chánh báo trang nghiêm thì quốc độ của con người là quốc độ hiền thiện, quốc độ an lạc. Quốc độ chỉ có tình thương, lòng kính trọng, xây dựng sự sống trong ý nghĩa thăng hoa tự tại.

Rồi đức Thế Tôn dạy tiếp cho Bà la Môn Akkosaka Bharadvaja bằng bài kệ như sau:

“Với vị không phẫn nộ
Phẫn nộ từ đâu đến?
Với ai không phỉ báng
Phỉ báng đến từ đâu?
Sống chế ngự, chánh mạng
Giải thoát nhờ chánh trí
Vị ấy sống như vậy
Đời sống được tịch tịnh.”

Lời dạy của đức Thế Tôn sao ta không chịu khó tư duy, chiêm nghiệm cho thấu đáo, cho thật sâu xa, cho thật tinh tế. Thấu triệt từ đoạn đầu, đến đoạn giữa rồi rốt sau, ba đoạn đều thiện. Để thấy được cái thiện, cái tinh thần giáo dục toàn diện, theo bài kệ, nếu con người không có chất liệu phẫn nộ ẩn núp bên trong tâm ý, thì phẫn nộ từ đâu đến?

Phẫn nộ không ở ngoài ta. Phẫn nộ có từ trong ta, phẫn nộ ẩn núp, tiềm ẩn trong ta. Cũng vậy, phỉ báng có ở trong ta, phỉ báng không từ ngoài ta mà có. Vậy con người chịu khó, chế ngự, tạo lập một đời sống chánh hạnh, một đời sống chánh trí, giải thoát các lậu hoặc, ưu phiền, để tiến tới đời sống tịch tịnh. Bài kệ này đức Thế Tôn dạy có hai tính chất. Tính chất phẫn nộ, phỉ báng và tính chất chánh mạng, chánh trí, tịch tịnh đều có trong con người. Do vậy, con người có tu, có hướng thượng thì sẽ đoạn tận, hủy diệt tính chất phẫn nộ, hủy báng, mà phẫn nộ, hủy báng bị đoạn tận, bị hủy diệt thì tính chất kia sẽ là hưng khởi chánh trí, tịch tịnh.

Con người phải học một cách thấu đáo qua hai tính chất giáo dục này. Thính chất giáo dục toàn diện đây chính là:

“Sống chế ngự chánh mạng
Giải thoát nhờ chánh trí
Vị ấy sống như vậy
Đời sống được tịch tịnh.”

Và sau đây, đức Thế Tôn dạy tiếp qua hạng người thứ hai:

“Những ai bị phỉ báng
Trở lại phỉ báng người
Kẻ ấy làm ác mình
Lại làm ác cho người
Những ai bị phỉ báng
Không phỉ báng chống lại
Người ấy đủ thắng trận
Thắng cho mình cho người
Vị ấy tìm lợi ích
Cho cả mình và người
Và kẻ đã phỉ báng
Tự hiểu lắng nguôi dần
Bậc Y Sư cả hai
Chữa mình, chữa cho người
Quần chúng nghĩ là ngu
Vì không hiểu chánh pháp.”

Thật là khó cho những ai không kềm hãm, giảm thiểu sự phẫn nộ, sự phỉ báng, khi người khác phỉ báng, phẫn nộ với mình. Người ta phỉ báng mình mà mình không phỉ báng lại. Người ta phẫn nộ mình mà mình không phẫn nộ lại, điều này phải đòi hỏi một đức tính nhẫn nhục, ôn hòa cao độ mới làm được. Chính vậy mới gọi là người hiểu chánh pháp.

Người có học chánh pháp, có tu chánh pháp. Đây là điều mà đức Phật thiết lập con đường giáo dục toàn diện, trong chánh pháp của đức Thế Tôn.