舍利弗 ( 舍Xá 利Lợi 弗Phất )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（人名）Śāriputra，又作舍利弗多，舍利弗羅，舍利子，新作舍利弗多羅，舍利富多羅，舍利補怛羅。舍利者母之名，弗或弗多者，弗多羅之略，子之義也。為舍利女之子，故曰舍利弗，舍利子。又父名云優婆提舍，故從父而稱之曰優婆提舍。然母名之為舍利，古來有二釋，一為鳥名。譯曰秋露，鶖鷺，鴝鵒，鵒，鶖，百舌鳥。或言母之眼似彼鳥，或言母之才辯猶如鶖鷺，故以為名。法華玄贊一曰：「梵云舍利弗呾羅。言舍利弗者，訛也。舍利云鶖，即百舌鳥，亦曰春。弗呾羅，言子。以母才辯喻如鶖鳥，此是彼子，以母顯之，故云鶖子。復名優婆提舍，以能論議故，兼得彼名。」嘉祥法華義疏一曰：「從母立名，母以眼似舍利鳥眼，故名母名舍利，其母於眾女人中聰明第一，以世人貴重其母，故呼為舍利子。古經名鶖鷺子，鶖鷺子猶取鳥名也。或言舍利鳥似鶖鷺也。父名提舍。逐父為名，故名優婆提舍。優婆者逐也。提舍者星名也。」玄應音義二十一曰：「舍利子，梵言奢利富多羅，或言舍利弗多羅，此梵音轉耳。舍利母名，眼之青睛名舍利，又母眼似鵒眼，因以名焉。經中或言鶖鷺子者，一義也。」大明度經曰：「秋露子。」出三藏記一曰：「舊經舍利子亦秋露子，新經舍利弗。」俱舍寶疏一曰：「舍利，此云百舌鳥。子，是唐言也。」二舍利。譯曰身，又譯珠，以母之身形好妙，故名為身，又母之聰明在眼珠，故名為珠。法華文句一曰：「舍利弗，具存應言舍利弗羅。此翻身子，又翻舍利為珠。其母於女人中聰明，聰明相在眼珠。珠之所生，故是珠子。又翻身。此女好形身，身之所生，故言身子。」然舍利譯為身者，與設利羅訛言之舍利混同，是訛也。慧苑音義下曰：「奢唎補怛羅，此云鶖鷺子。舊翻為身子者，謬也。梵本中呼身為設利羅，故知懸別也。」玄應音義四曰：「奢利富多羅，此譯云鴝鵒子，從母為名也。母眼似鵒，或如秋露鳥眼，因以名焉。舊云身子者，謬也。身者舍黎，與此奢利聲有長短，故有斯謬。或言優婆提舍者，從父名子也。」舍利弗者，與目連皆為佛弟子中最重用之一人。其出家之因緣，本為外道。逢師死，茫茫求道，於途上見馬勝比丘安序而走，比丘說「因緣所生法」之偈，遂出家。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 人nhân 名danh ） Śāriputra ， 又hựu 作tác 舍Xá 利Lợi 弗Phất 多đa 舍Xá 利Lợi 弗Phất 羅la 。 舍Xá 利Lợi 子Tử 。 新tân 作tác 舍Xá 利Lợi 弗Phất 多Đa 羅La 。 舍xá 利lợi 富phú 多đa 羅la ， 舍xá 利lợi 補bổ 怛đát 羅la 。 舍xá 利lợi 者giả 母mẫu 之chi 名danh ， 弗phất 或hoặc 弗phất 多đa 者giả ， 弗phất 多đa 羅la 之chi 略lược ， 子tử 之chi 義nghĩa 也dã 。 為vi 舍xá 利lợi 女nữ 之chi 子tử ， 故cố 曰viết 舍Xá 利Lợi 弗Phất 舍Xá 利Lợi 子Tử 。 又hựu 父phụ 名danh 云vân 優ưu 婆bà 提đề 舍xá ， 故cố 從tùng 父phụ 而nhi 稱xưng 之chi 曰viết 優ưu 婆bà 提đề 舍xá 。 然nhiên 母mẫu 名danh 之chi 為vi 舍xá 利lợi ， 古cổ 來lai 有hữu 二nhị 釋thích ， 一nhất 為vi 鳥điểu 名danh 。 譯dịch 曰viết 秋thu 露lộ ， 鶖thu 鷺lộ ， 鴝 鵒 ， 鵒 ， 鶖thu ， 百bách 舌thiệt 鳥điểu 。 或hoặc 言ngôn 母mẫu 之chi 眼nhãn 似tự 彼bỉ 鳥điểu ， 或hoặc 言ngôn 母mẫu 之chi 才tài 辯biện 猶do 如như 鶖thu 鷺lộ ， 故cố 以dĩ 為vi 名danh 。 法pháp 華hoa 玄huyền 贊tán 一nhất 曰viết ： 「 梵Phạm 云vân 舍Xá 利Lợi 弗Phất 呾đát 羅la 。 言ngôn 舍Xá 利Lợi 弗Phất 者giả 訛ngoa 也dã 。 舍xá 利lợi 云vân 鶖thu ， 即tức 百bách 舌thiệt 鳥điểu ， 亦diệc 曰viết 春xuân 。 弗phất 呾đát 羅la ， 言ngôn 子tử 。 以dĩ 母mẫu 才tài 辯biện 喻dụ 如như 鶖thu 鳥điểu ， 此thử 是thị 彼bỉ 子tử ， 以dĩ 母mẫu 顯hiển 之chi ， 故cố 云vân 鶖thu 子tử 。 復phục 名danh 優ưu 婆bà 提đề 舍xá ， 以dĩ 能năng 論luận 議nghị 故cố ， 兼kiêm 得đắc 彼bỉ 名danh 。 」 嘉gia 祥tường 法pháp 華hoa 義nghĩa 疏sớ 一nhất 曰viết ： 「 從tùng 母mẫu 立lập 名danh ， 母mẫu 以dĩ 眼nhãn 似tự 舍xá 利lợi 鳥điểu 眼nhãn ， 故cố 名danh 母mẫu 名danh 舍xá 利lợi ， 其kỳ 母mẫu 於ư 眾chúng 女nữ 人nhân 中trung 聰thông 明minh 第đệ 一nhất ， 以dĩ 世thế 人nhân 貴quý 重trọng 其kỳ 母mẫu ， 故cố 呼hô 。 為vì 舍Xá 利Lợi 子Tử 。 古cổ 經kinh 名danh 鶖Thu 鷺Lộ 子Tử 。 鶖Thu 鷺Lộ 子Tử 猶do 取thủ 鳥điểu 名danh 也dã 。 或hoặc 言ngôn 舍xá 利lợi 鳥điểu 似tự 鶖thu 鷺lộ 也dã 。 父phụ 名danh 提đề 舍xá 。 逐trục 父phụ 為vi 名danh ， 故cố 名danh 優ưu 婆bà 提đề 舍xá 。 優ưu 婆bà 者giả 逐trục 也dã 。 提đề 舍xá 者giả 星tinh 名danh 也dã 。 」 玄huyền 應ưng/ứng 音âm 義nghĩa 二nhị 十thập 一nhất 曰viết 舍Xá 利Lợi 子Tử 。 梵Phạm 言ngôn 奢xa 利lợi 富phú 多đa 羅la ， 或hoặc 言ngôn 舍Xá 利Lợi 弗Phất 多Đa 羅La 。 此thử 梵Phạm 音âm 轉chuyển 耳nhĩ 。 舍xá 利lợi 母mẫu 名danh ， 眼nhãn 之chi 青thanh 睛tình 名danh 舍xá 利lợi ， 又hựu 母mẫu 眼nhãn 似tự 鵒 眼nhãn ， 因nhân 以dĩ 名danh 焉yên 。 經kinh 中trung 或hoặc 言ngôn 鶖Thu 鷺Lộ 子Tử 者giả ， 一nhất 義nghĩa 也dã 。 」 大đại 明minh 度độ 經kinh 曰viết ： 「 秋thu 露lộ 子tử 。 」 出xuất 三Tam 藏Tạng 記ký 一nhất 曰viết ： 「 舊cựu 經kinh 舍Xá 利Lợi 子Tử 亦diệc 秋thu 露lộ 子tử ， 新tân 經kinh 舍Xá 利Lợi 弗Phất 。 」 俱câu 舍xá 寶bảo 疏sớ 一nhất 曰viết ： 「 舍xá 利lợi ， 此thử 云vân 百bách 舌thiệt 鳥điểu 。 子tử ， 是thị 唐đường 言ngôn 也dã 。 」 二nhị 舍xá 利lợi 。 譯dịch 曰viết 身thân ， 又hựu 譯dịch 珠châu ， 以dĩ 母mẫu 之chi 身thân 形hình 好hảo 妙diệu ， 故cố 名danh 為vi 身thân ， 又hựu 母mẫu 之chi 聰thông 明minh 在tại 眼nhãn 珠châu ， 故cố 名danh 為vi 珠châu 。 法pháp 華hoa 文văn 句cú 一nhất 曰viết 舍Xá 利Lợi 弗Phất 。 具cụ 存tồn 應ưng/ứng 言ngôn 。 舍Xá 利Lợi 弗Phất 羅la 。 此thử 翻phiên 身thân 子tử ， 又hựu 翻phiên 舍xá 利lợi 為vi 珠châu 。 其kỳ 母mẫu 於ư 女nữ 人nhân 中trung 聰thông 明minh ， 聰thông 明minh 相tướng 在tại 眼nhãn 珠châu 。 珠châu 之chi 所sở 生sanh ， 故cố 是thị 珠châu 子tử 。 又hựu 翻phiên 身thân 。 此thử 女nữ 好hảo 形hình 身thân ， 身thân 之chi 所sở 生sanh ， 故cố 言ngôn 身thân 子tử 。 」 然nhiên 舍xá 利lợi 譯dịch 為vi 身thân 者giả ， 與dữ 設thiết 利lợi 羅la 訛ngoa 言ngôn 之chi 舍xá 利lợi 混hỗn 同đồng ， 是thị 訛ngoa 也dã 。 慧tuệ 苑uyển 音âm 義nghĩa 下hạ 曰viết ： 「 奢xa 唎rị 補bổ 怛đát 羅la ， 此thử 云vân 鶖Thu 鷺Lộ 子Tử 。 舊cựu 翻phiên 為vi 身thân 子tử 者giả ， 謬mậu 也dã 。 梵Phạm 本bổn 中trung 呼hô 身thân 為vi 設thiết 利lợi 羅la ， 故cố 知tri 懸huyền 別biệt 也dã 。 」 玄huyền 應ưng/ứng 音âm 義nghĩa 四tứ 曰viết ： 「 奢xa 利lợi 富phú 多đa 羅la ， 此thử 譯dịch 云vân 鴝 鵒 子tử ， 從tùng 母mẫu 為vi 名danh 也dã 。 母mẫu 眼nhãn 似tự 鵒 ， 或hoặc 如như 秋thu 露lộ 鳥điểu 眼nhãn ， 因nhân 以dĩ 名danh 焉yên 。 舊cựu 云vân 身thân 子tử 者giả ， 謬mậu 也dã 。 身thân 者giả 舍xá 黎lê ， 與dữ 此thử 奢xa 利lợi 聲thanh 有hữu 長trường 短đoản 故cố 有hữu 斯tư 謬mậu 。 或hoặc 言ngôn 優ưu 婆bà 提đề 舍xá 者giả ， 從tùng 父phụ 名danh 子tử 也dã 。 舍Xá 利Lợi 弗Phất 者giả 。 與dữ 目Mục 連Liên 皆giai 為vi 佛Phật 弟đệ 子tử 。 中trung 最tối 重trọng 用dụng 之chi 一nhất 人nhân 。 其kỳ 出xuất 家gia 之chi 因nhân 緣duyên ， 本bổn 為vi 外ngoại 道đạo 。 逢phùng 師sư 死tử ， 茫mang 茫mang 求cầu 道Đạo 於ư 途đồ 上thượng 見kiến 馬mã 勝thắng 比Bỉ 丘Khâu 安an 序tự 而nhi 走tẩu 比Bỉ 丘Khâu 說thuyết 因nhân 緣duyên 所sở 生sanh 法pháp 。 之chi 偈kệ ， 遂toại 出xuất 家gia 。