小乘涅槃與大乘涅槃 ( 小Tiểu 乘Thừa 涅Niết 槃Bàn 與dữ 大Đại 乘Thừa 涅Niết 槃Bàn )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（術語）大乘義章十八曰：「大小相對，則大乘得成法身，般若，解脫之三德涅槃。小乘不成，此有五義：一有無分別，小乘之三德是有法，涅槃之體是無法。有無別體，故不相成。大乘之三德體是有法，大乘之涅槃亦是有法。有義相並，故得相成。二常無常分別，小乘之三德體是無常，涅槃之體是常，常無常異，故不相成。大乘之三德，體性是常，大乘之涅槃亦是常。常義相順，故得相成。」（餘三義略）。又就常樂我淨四德，分別大小，則大乘之涅槃，具有四德，小乘之涅槃，四義不定。據小說小。則小乘之涅槃，有常樂淨之三，唯無我之一。何則？涅槃為無為，不遷於四相，故說為常，又何斷之惑體，永滅不起，故名為常。寂滅之體永安，故名為樂，離垢染故稱為淨，而於此涅槃中，身智俱滅，無自在之大用，故無可名為我（俱舍論說滅諦之行相，謂為滅，淨，妙，離因而可知無我德），據大說小，則某時全奪四德而悉為無。某時與以樂淨之二，而不許我常之二。全奪之者以彼尚有變易生死故也。許淨樂之二者，就離分段生死上，有一分淨樂之義故也。法華玄論二曰：「大小之涅槃凡有三義：一、本性寂滅非本性寂滅異。小乘之涅槃，滅生死而涅槃也。大乘之涅槃，生死本來涅槃也。故法華方便品言之，諸法從本來，常自寂滅相。二界內界外斷惑異。小乘之涅槃，唯斷界內分段生死而止，大乘之涅槃，並斷界外變易生死也。三、眾德具不異。小乘之涅槃，無身無智，故不具眾德。大乘之涅槃，具身智，故具法身般若之德。」法華玄贊二，謂真如具三德，以成涅盤，一真如生圓覺，名為般若。真如之體為覺性故也。小乘之涅槃體非覺性，故不名般若。二真如之體，以出所知障名為法身。彼為一切功德法所依故也。小乘之涅槃，非為功德法所依，故不名法身。三真如之體，眾苦都盡，離分段變易二死，故名解脫。小乘之涅槃，離分段生死，未脫變易生死，故非圓滿之解脫。然就離分段之生死，謂為三乘同坐解脫之床。由此小乘亦得名涅槃，而非為大涅槃，以其不具足故也。要之離分段變易二生死，有無邊之身智，具法般解之三德，常樂我淨之四義者，大乘之涅槃也。唯離分段之生死，滅無身智（身大乘言之有變易生死之身智），三德之中，僅具解脫之一分，四義之中，唯具常樂淨之三者，小乘之涅槃也。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 術thuật 語ngữ ） 大Đại 乘Thừa 義nghĩa 章chương 十thập 八bát 曰viết 。 大đại 小tiểu 相tương 對đối 則tắc 大Đại 乘Thừa 得đắc 成thành 法Pháp 身thân 般Bát 若Nhã 解giải 脫thoát 。 之chi 三tam 德đức 涅Niết 槃Bàn 。 小Tiểu 乘Thừa 不bất 成thành ， 此thử 有hữu 五ngũ 義nghĩa ： 一nhất 有hữu 無vô 分phân 別biệt 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 三tam 德đức 是thị 有hữu 法pháp 涅Niết 槃Bàn 之chi 體thể 是thị 無vô 法pháp 。 有hữu 無vô 別biệt 體thể ， 故cố 不bất 相tương 成thành 。 大Đại 乘Thừa 之chi 三tam 德đức 體thể 是thị 有hữu 法pháp 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 亦diệc 是thị 有hữu 法pháp 。 有hữu 義nghĩa 相tướng 並tịnh ， 故cố 得đắc 相tướng 成thành 。 二nhị 常thường 無vô 常thường 分phân 別biệt 小Tiểu 乘Thừa 之chi 三tam 德đức 體thể 是thị 無vô 常thường 。 涅Niết 槃Bàn 之chi 體thể 是thị 常thường ， 常thường 無vô 常thường 異dị ， 故cố 不bất 相tương 成thành 。 大Đại 乘Thừa 之chi 三tam 德đức ， 體thể 性tánh 是thị 常thường 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 亦diệc 是thị 常thường 。 常thường 義nghĩa 相tương 順thuận 故cố 得đắc 相tướng 成thành 。 」 （ 餘dư 三tam 義nghĩa 略lược ） 。 又hựu 就tựu 常thường 樂lạc 我ngã 淨tịnh 。 四tứ 德đức 分phân 別biệt 大đại 小tiểu ， 則tắc 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 具cụ 有hữu 四tứ 德đức 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 四tứ 義nghĩa 不bất 定định 。 據cứ 小tiểu 說thuyết 小tiểu 。 則tắc 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 有hữu 常thường 樂nhạo/nhạc/lạc 淨tịnh 之chi 三tam ， 唯duy 無vô 我ngã 之chi 一nhất 。 何hà 則tắc 涅Niết 槃Bàn 為vi 無vô 為vi 。 不bất 遷thiên 於ư 四tứ 相tướng ， 故cố 說thuyết 為vi 常thường ， 又hựu 何hà 斷đoạn 之chi 惑hoặc 體thể 永vĩnh 滅diệt 不bất 起khởi 。 故cố 名danh 為vi 常thường 。 寂tịch 滅diệt 之chi 體thể 永vĩnh 安an ， 故cố 名danh 為vi 樂nhạo/nhạc/lạc ， 離ly 垢cấu 染nhiễm 故cố 稱xưng 為vi 淨tịnh ， 而nhi 於ư 此thử 涅Niết 槃Bàn 中trung ， 身thân 智trí 俱câu 滅diệt ， 無vô 自tự 在tại 之chi 大đại 用dụng ， 故cố 無vô 可khả 名danh 為vì 我ngã （ 俱câu 舍xá 論luận 說thuyết 滅diệt 諦đế 之chi 行hành 相tương 謂vị 為vi 滅diệt ， 淨tịnh ， 妙diệu ， 離ly 因nhân 而nhi 可khả 知tri 無vô 我ngã 德đức ） ， 據cứ 大đại 說thuyết 小tiểu ， 則tắc 某mỗ 時thời 全toàn 奪đoạt 四tứ 德đức 而nhi 悉tất 為vi 無vô 。 某mỗ 時thời 與dữ 以dĩ 樂nhạo/nhạc/lạc 淨tịnh 之chi 二nhị ， 而nhi 不bất 許hứa 我ngã 常thường 之chi 二nhị 。 全toàn 奪đoạt 之chi 者giả 以dĩ 彼bỉ 尚thượng 有hữu 變biến 易dị 生sanh 死tử 故cố 也dã 。 許hứa 淨tịnh 樂nhạo/nhạc/lạc 之chi 二nhị 者giả ， 就tựu 離ly 分phân 段đoạn 生sanh 死tử 上thượng ， 有hữu 一nhất 分phần 淨tịnh 樂nhạo/nhạc/lạc 之chi 義nghĩa 故cố 也dã 。 法pháp 華hoa 玄huyền 論luận 二nhị 曰viết ： 「 大đại 小tiểu 之chi 涅Niết 槃Bàn 凡phàm 有hữu 三tam 義nghĩa ： 一nhất 、 本bổn 性tánh 寂tịch 滅diệt 非phi 本bổn 性tánh 寂tịch 滅diệt 異dị 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 滅diệt 生sanh 死tử 而nhi 涅Niết 槃Bàn 也dã 。 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 生sanh 死tử 。 本bổn 來lai 涅Niết 槃Bàn 也dã 。 故cố 法pháp 華hoa 方phương 便tiện 品phẩm 言ngôn 之chi 諸chư 法pháp 從tùng 本bổn 來lai 。 常thường 自tự 寂tịch 滅diệt 相tướng 。 二nhị 界giới 內nội 界giới 外ngoại 斷đoạn 惑hoặc 異dị 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 唯duy 斷đoạn 界giới 內nội 分phân 段đoạn 生sanh 死tử 而nhi 止chỉ 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 並tịnh 斷đoạn 界giới 外ngoại 變biến 易dị 生sanh 死tử 也dã 。 三tam 、 眾chúng 德đức 具cụ 不bất 異dị 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 無vô 身thân 無vô 智trí ， 故cố 不bất 具cụ 眾chúng 德đức 。 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 具cụ 身thân 智trí ， 故cố 具cụ 法Pháp 身thân 般Bát 若Nhã 之chi 德đức 。 」 法pháp 華hoa 玄huyền 贊tán 二nhị ， 謂vị 真Chân 如Như 具cụ 三tam 德đức ， 以dĩ 成thành 涅niết 盤bàn ， 一nhất 真Chân 如Như 生sanh 圓viên 覺giác ， 名danh 為vi 般Bát 若Nhã 。 真Chân 如Như 之chi 體thể 為vi 覺giác 性tánh 故cố 也dã 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 體thể 非phi 覺giác 性tánh ， 故cố 不bất 名danh 般Bát 若Nhã 。 二nhị 真Chân 如Như 之chi 體thể ， 以dĩ 出xuất 所sở 知tri 障chướng 。 名danh 為vi 法Pháp 身thân 。 彼bỉ 為vi 一nhất 切thiết 功công 德đức 。 法pháp 所sở 依y 故cố 也dã 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 非phi 為vi 功công 德đức 法pháp 所sở 依y ， 故cố 。 不bất 名danh 法Pháp 身thân 。 三tam 真Chân 如Như 之chi 體thể ， 眾chúng 苦khổ 都đô 盡tận ， 離ly 分phân 段đoạn 變biến 易dị 二nhị 死tử ， 故cố 名danh 解giải 脫thoát 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 離ly 分phân 段đoạn 生sanh 死tử ， 未vị 脫thoát 變biến 易dị 生sanh 死tử ， 故cố 非phi 圓viên 滿mãn 之chi 解giải 脫thoát 。 然nhiên 就tựu 離ly 分phân 段đoạn 之chi 生sanh 死tử ， 謂vị 為vi 三tam 乘thừa 同đồng 坐tọa 解giải 脫thoát 之chi 床sàng 。 由do 此thử 小Tiểu 乘Thừa 亦diệc 得đắc 名danh 涅Niết 槃Bàn 而nhi 非phi 為vi 大đại 涅Niết 槃Bàn 以dĩ 其kỳ 不bất 具cụ 足túc 故cố 也dã 。 要yếu 之chi 離ly 分phân 段đoạn 變biến 易dị 二nhị 生sanh 死tử ， 有hữu 無vô 邊biên 之chi 身thân 。 智trí ， 具cụ 法pháp 般bát 解giải 之chi 三tam 德đức 常thường 樂lạc 我ngã 淨tịnh 。 之chi 四tứ 義nghĩa 者giả 大Đại 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 也dã 。 唯duy 離ly 分phân 段đoạn 之chi 生sanh 死tử ， 滅diệt 無vô 身thân 智trí （ 身thân 大Đại 乘Thừa 言ngôn 之chi 有hữu 變biến 易dị 生sanh 死tử 之chi 身thân 。 智trí ） ， 三tam 德đức 之chi 中trung ， 僅cận 具cụ 解giải 脫thoát 之chi 一nhất 分phần ， 四tứ 義nghĩa 之chi 中trung ， 唯duy 具cụ 常thường 樂nhạo/nhạc/lạc 淨tịnh 之chi 三tam 者giả 小Tiểu 乘Thừa 之chi 涅Niết 槃Bàn 也dã 。