天台四釋 ( 天thiên 台thai 四tứ 釋thích )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）天台智者釋法華經用四釋：一因緣釋，以四悉檀為因緣，而下四種之釋義也。四悉檀者，一世界悉檀，二各各為人悉檀，三對治悉檀，四第一義悉檀。四悉檀之義，原出智度論，龍樹菩薩判釋尊教化一代眾生之方法者也。今轉用為釋義之方規。惹眾生之樂欲為第一悉檀，使生信為第二悉檀，破惡執為第三悉檀，使入實相，為第四悉檀。假如第一解經中如是我聞之如是曰：「如是者指事之詞，指一經所說之事實而云如是。」此為世間通途之釋義，使聞者易解以惹世人之樂欲，故是為世界悉檀之因緣釋。二解曰：「如是者信順之辭。」是為舉阿難之信。而勸人之信者。故為為人悉檀之因緣釋。三解曰：「外道經文冠首置阿（無義）、漚（有義）二字，如是者，當惹起他之諍論，故佛教對之而置如是二字。」是以無諍破諍之意，故為對治悉檀之因緣釋。四解曰：「如者真如也，是者真如離百非也。」是使入中道實相之釋義，故為第一義之因緣釋。以如是四種之悉檀為因緣，而為四種之釋義，謂之因緣釋。二約教釋，天台分釋尊一代教義為藏通別圓四教，就此四教之義各各釋其法，謂之約教釋。如釋一心為意識，是約三藏教之釋也。如言為阿賴耶識，是約通教之釋也。如謂為如來藏識，是約別教之釋也。如言為三千諸法，是約圓教之釋也。三本迹釋，佛身有本地垂迹之二，伽耶山頭始成之釋迦是垂迹之化佛，更有實之報身，成道於久遠之昔，而今實在，是依法華經壽量品而知之。因依此本地垂迹之二門，而解法義，謂之本迹釋。如解舍利弗等諸佛弟子而謂為比丘之聲聞，是約迹之釋也，如謂為原是菩薩，是約本之釋也。四觀心釋。前三釋，雖微者微，密者密，而我省之無所得，則徒勞精而算砂，於是設觀心之一釋，如解王舍城而云為我一心是也。何則？眾生之心，原藏如來，佛在王舍城者，示眾生之一心，本來佛之所住也。是以所說之法義，寄於我一心，而觀實相之理，故謂之觀心釋。法華文句一曰：「一因緣，二約教，三本迹，四觀心。始從如是終於而退，皆以四意消文。而今略書或三二一，貴在得意，不煩筆墨。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 天thiên 台thai 智trí 者giả 釋thích 法pháp 華hoa 經kinh 用dụng 四tứ 釋thích ： 一nhất 因nhân 緣duyên 釋thích ， 以dĩ 四tứ 悉tất 檀đàn 為vi 因nhân 緣duyên ， 而nhi 下hạ 四tứ 種chủng 之chi 釋thích 義nghĩa 也dã 。 四tứ 悉tất 檀đàn 者giả ， 一nhất 世thế 界giới 悉tất 檀đàn ， 二nhị 各các 各các 為vi 人nhân 悉tất 檀đàn ， 三tam 對đối 治trị 悉tất 檀đàn ， 四tứ 第Đệ 一Nhất 義Nghĩa 悉tất 檀đàn 。 四tứ 悉tất 檀đàn 之chi 義nghĩa ， 原nguyên 出xuất 智trí 度độ 論luận ， 龍long 樹thụ 菩Bồ 薩Tát 判phán 釋thích 尊tôn 教giáo 化hóa 一nhất 代đại 眾chúng 生sanh 之chi 方phương 法pháp 者giả 也dã 。 今kim 轉chuyển 用dụng 為vi 釋thích 義nghĩa 之chi 方phương 規quy 。 惹nhạ 眾chúng 生sanh 之chi 樂lạc 欲dục 為vi 第đệ 一nhất 悉tất 檀đàn ， 使sử 生sanh 信tín 為vi 第đệ 二nhị 悉tất 檀đàn ， 破phá 惡ác 執chấp 為vi 第đệ 三tam 悉tất 檀đàn ， 使sử 入nhập 實thật 相tướng 為vi 第đệ 四tứ 悉tất 檀đàn 。 假giả 如như 第đệ 一nhất 解giải 經kinh 中trung 如như 是thị 我ngã 聞văn 。 之chi 如như 是thị 曰viết 如như 是thị 者giả 。 指chỉ 事sự 之chi 詞từ ， 指chỉ 一nhất 經kinh 所sở 說thuyết 之chi 事sự 。 實thật 而nhi 云vân 如như 是thị 。 此thử 為vi 世thế 間gian 。 通thông 途đồ 之chi 釋thích 義nghĩa ， 使sử 聞văn 者giả 易dị 解giải 以dĩ 惹nhạ 世thế 人nhân 之chi 樂lạc 欲dục ， 故cố 是thị 為vi 世thế 界giới 悉tất 檀đàn 之chi 因nhân 緣duyên 釋thích 。 二nhị 解giải 曰viết 如như 是thị 者giả 。 信tín 順thuận 之chi 辭từ 。 」 是thị 為vi 舉cử 阿A 難Nan 之chi 信tín 。 而nhi 勸khuyến 人nhân 之chi 信tín 者giả 。 故cố 為vi 為vi 人nhân 悉tất 檀đàn 之chi 因nhân 緣duyên 釋thích 。 三tam 解giải 曰viết ： 「 外ngoại 道đạo 經kinh 文văn 冠quan 首thủ 置trí 阿a （ 無vô 義nghĩa ） 、 漚âu （ 有hữu 義nghĩa ） 二nhị 字tự 如như 是thị 者giả 。 當đương 惹nhạ 起khởi 他tha 之chi 諍tranh 論luận ， 故cố 佛Phật 教giáo 對đối 之chi 而nhi 置trí 如như 是thị 二nhị 字tự 。 」 是thị 以dĩ 無vô 諍tranh 破phá 諍tranh 之chi 意ý ， 故cố 為vi 對đối 治trị 悉tất 檀đàn 之chi 因nhân 緣duyên 釋thích 。 四tứ 解giải 曰viết ： 「 如như 者giả 真Chân 如Như 也dã ， 是thị 者giả 真Chân 如Như 離ly 百bách 非phi 也dã 。 」 是thị 使sử 入nhập 中trung 道đạo 實thật 相tướng 之chi 釋thích 義nghĩa ， 故cố 為vi 第đệ 一nhất 義nghĩa 之chi 因nhân 緣duyên 釋thích 。 以dĩ 如như 是thị 四tứ 種chủng 。 之chi 悉tất 檀đàn 為vi 因nhân 緣duyên ， 而nhi 為vi 四tứ 種chủng 之chi 釋thích 義nghĩa ， 謂vị 之chi 因nhân 緣duyên 釋thích 。 二nhị 約ước 教giáo 釋thích ， 天thiên 台thai 分phần 釋thích 尊tôn 一nhất 代đại 教giáo 義nghĩa 為vi 藏tạng 通thông 別biệt 圓viên 四tứ 教giáo ， 就tựu 此thử 四tứ 教giáo 之chi 義nghĩa 各các 各các 釋thích 其kỳ 法pháp ， 謂vị 之chi 約ước 教giáo 釋thích 。 如như 釋thích 一nhất 心tâm 為vi 意ý 識thức ， 是thị 約ước 三Tam 藏Tạng 教giáo 之chi 釋thích 也dã 。 如như 言ngôn 為vi 阿a 賴lại 耶da 識thức 。 是thị 約ước 通thông 教giáo 之chi 釋thích 也dã 。 如như 謂vị 為vi 如Như 來Lai 。 藏tạng 識thức ， 是thị 約ước 別biệt 教giáo 之chi 釋thích 也dã 。 如như 言ngôn 為vi 三tam 千thiên 諸chư 法pháp ， 是thị 約ước 圓viên 教giáo 之chi 釋thích 也dã 。 三tam 本bổn 迹tích 釋thích ， 佛Phật 身thân 有hữu 本bổn 地địa 垂thùy 迹tích 之chi 二nhị ， 伽già 耶da 山sơn 頭đầu 始thỉ 成thành 之chi 釋Thích 迦Ca 是thị 垂thùy 迹tích 之chi 化hóa 佛Phật 更cánh 有hữu 實thật 之chi 報báo 身thân 成thành 道Đạo 於ư 久cửu 遠viễn 之chi 昔tích ， 而nhi 今kim 實thật 在tại ， 是thị 依y 法pháp 華hoa 經kinh 壽thọ 量lượng 品phẩm 而nhi 知tri 之chi 。 因nhân 依y 此thử 本bổn 地địa 垂thùy 迹tích 之chi 二nhị 門môn ， 而nhi 解giải 法pháp 義nghĩa ， 謂vị 之chi 本bổn 迹tích 釋thích 。 如như 解giải 舍Xá 利Lợi 弗Phất 等đẳng 。 諸chư 佛Phật 弟đệ 子tử 。 而nhi 謂vị 為vi 比Bỉ 丘Khâu 之chi 聲thanh 聞văn ， 是thị 約ước 迹tích 之chi 釋thích 也dã ， 如như 謂vị 為vi 原nguyên 是thị 菩Bồ 薩Tát 。 是thị 約ước 本bổn 之chi 釋thích 也dã 。 四tứ 觀quán 心tâm 釋thích 。 前tiền 三tam 釋thích ， 雖tuy 微vi 者giả 微vi ， 密mật 者giả 密mật ， 而nhi 我ngã 省tỉnh 之chi 無vô 所sở 得đắc 。 則tắc 徒đồ 勞lao 精tinh 而nhi 算toán 砂sa ， 於ư 是thị 設thiết 觀quán 心tâm 之chi 一nhất 釋thích ， 如như 解giải 王Vương 舍Xá 城Thành 而nhi 云vân 為vì 我ngã 一nhất 心tâm 是thị 也dã 。 何hà 則tắc 眾chúng 生sanh 之chi 心tâm 。 原nguyên 藏tạng 如Như 來Lai 佛Phật 在tại 王Vương 舍Xá 城Thành 。 者giả ， 示thị 眾chúng 生sanh 之chi 一nhất 心tâm ， 本bổn 來lai 佛Phật 之chi 所sở 住trụ 也dã 。 是thị 以dĩ 所sở 說thuyết 之chi 法Pháp 。 義nghĩa ， 寄ký 於ư 我ngã 一nhất 心tâm ， 而nhi 觀quán 實thật 相tướng 之chi 理lý ， 故cố 謂vị 之chi 觀quán 心tâm 釋thích 。 法pháp 華hoa 文văn 句cú 一nhất 曰viết ： 「 一nhất 因nhân 緣duyên ， 二nhị 約ước 教giáo ， 三tam 本bổn 迹tích ， 四tứ 觀quán 心tâm 。 始thỉ 從tùng 如như 是thị 終chung 於ư 而nhi 退thoái ， 皆giai 以dĩ 四tứ 意ý 消tiêu 文văn 。 而nhi 今kim 略lược 書thư 或hoặc 三tam 二nhị 一nhất ， 貴quý 在tại 得đắc 意ý ， 不bất 煩phiền 筆bút 墨mặc 。 」 。