新舊醫 ( 新tân 舊cựu 醫y )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（譬喻）經中有云舊醫客醫者，止觀謂為新舊醫。佛初對小乘之徒，說無常之義，至涅槃時，說常住之義。因而小乘之徒，疑佛語之前後相違。佛即舉新舊兩醫之喻，以解其惑。涅槃經二謂：「譬如國王闍鈍，有一醫師亦頑冥。國王無鑑識之明，厚賜重錄。其醫王病，不察其病症，一用乳藥。後客醫來，以方便介其醫得王寵遇，遂斥舊醫。因勸王曰：願王自今勿用乳藥，乳藥於病有害。且宜令國中曰：病者一切勿用乳藥，若用者斷頭。王聽之，令於國中。於是國中病者無用乳藥者。後王有病，即命是醫如何治之？醫即勸用乳藥曰：我先斷乳藥者，大妄語也，王今有熱病，正宜服乳藥。王曰：汝今狂乎，汝先言毒，今復言好。如汝言，則舊醫果勝汝歟？醫曰：王勿作是言。譬如蟲食木，有成字者。智人見之，不言是蟲能解字。舊醫亦爾，不別諸病，悉用乳藥。如彼蟲偶得成字。是乳藥亦是甘露，亦是毒藥也。若是牸牛不食酒糟滑草等，放牧之處，不在高原，不在下濕，飲清流，食青草，飲餧調適，行住得所，如是則其乳能除諸病，是名為甘露妙藥。其餘之乳，一切皆名毒藥。王聞之曰：善哉！吾自今日可復用乳藥矣。乃令國中更用乳藥。」此喻之意，舊醫之純用乳藥者，如彼外道之唯說邪常，客醫之如來，初使制乳者，如初時欲破外道之邪常，為說無常，後復使用乳藥者，如成小乘無常已，今還說大乘真常，新舊二乳，乳之名雖同，而邪正之義別也。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 譬thí 喻dụ ） 經kinh 中trung 有hữu 云vân 舊cựu 醫y 客khách 醫y 者giả 止Chỉ 觀Quán 謂vị 為vi 新tân 舊cựu 醫y 。 佛Phật 初sơ 對đối 小Tiểu 乘Thừa 之chi 徒đồ ， 說thuyết 無vô 常thường 之chi 義nghĩa 。 至chí 涅Niết 槃Bàn 時thời 。 說thuyết 常thường 住trụ 之chi 義nghĩa 。 因nhân 而nhi 小Tiểu 乘Thừa 之chi 徒đồ ， 疑nghi 佛Phật 語ngữ 之chi 前tiền 後hậu 相tương 違vi 。 佛Phật 即tức 舉cử 新tân 舊cựu 兩lưỡng 醫y 之chi 喻dụ ， 以dĩ 解giải 其kỳ 惑hoặc 。 涅Niết 槃Bàn 經Kinh 二nhị 謂vị 譬thí 如như 國quốc 王vương 。 闍xà 鈍độn 有hữu 一nhất 醫y 師sư 亦diệc 頑ngoan 冥minh 。 國quốc 王vương 無vô 鑑giám 識thức 之chi 明minh ， 厚hậu 賜tứ 重trọng 錄lục 。 其kỳ 醫y 王vương 病bệnh ， 不bất 察sát 其kỳ 病bệnh 症 ， 一nhất 用dụng 乳nhũ 藥dược 。 後hậu 客khách 醫y 來lai ， 以dĩ 方phương 便tiện 介giới 其kỳ 醫y 得đắc 王vương 寵sủng 遇ngộ ， 遂toại 斥xích 舊cựu 醫y 。 因nhân 勸khuyến 王vương 曰viết ： 願nguyện 王vương 自tự 今kim 勿vật 用dụng 乳nhũ 藥dược ， 乳nhũ 藥dược 於ư 病bệnh 有hữu 害hại 。 且thả 宜nghi 令linh 國quốc 中trung 曰viết ： 病bệnh 者giả 一nhất 切thiết 勿vật 用dụng 乳nhũ 藥dược ， 若nhược 用dụng 者giả 斷đoạn 頭đầu 。 王vương 聽thính 之chi ， 令linh 於ư 國quốc 中trung 。 於ư 是thị 國quốc 中trung 病bệnh 者giả 無vô 用dụng 乳nhũ 藥dược 者giả 。 後hậu 王vương 有hữu 病bệnh ， 即tức 命mạng 是thị 醫y 如như 何hà 治trị 之chi ？ 醫y 即tức 勸khuyến 用dụng 乳nhũ 藥dược 曰viết ： 我ngã 先tiên 斷đoạn 乳nhũ 藥dược 者giả ， 大đại 妄vọng 語ngữ 也dã ， 王vương 今kim 有hữu 熱nhiệt 病bệnh 。 正chánh 宜nghi 服phục 乳nhũ 藥dược 。 王vương 曰viết ： 汝nhữ 今kim 狂cuồng 乎hồ 汝nhữ 先tiên 言ngôn 。 毒độc ， 今kim 復phục 言ngôn 好hảo 。 如như 汝nhữ 言ngôn 。 則tắc 舊cựu 醫y 果quả 勝thắng 汝nhữ 歟 ？ 醫y 曰viết ： 王vương 。 勿vật 作tác 是thị 言ngôn 。 譬thí 如như 蟲trùng 食thực 木mộc ， 有hữu 成thành 字tự 者giả 。 智trí 人nhân 見kiến 之chi 。 不bất 言ngôn 是thị 蟲trùng 能năng 解giải 字tự 。 舊cựu 醫y 亦diệc 爾nhĩ ， 不bất 別biệt 諸chư 病bệnh ， 悉tất 用dụng 乳nhũ 藥dược 。 如như 彼bỉ 蟲trùng 偶ngẫu 得đắc 成thành 字tự 。 是thị 乳nhũ 藥dược 亦diệc 是thị 甘cam 露lộ ， 亦diệc 是thị 毒độc 藥dược 也dã 。 若nhược 是thị 牸tự 牛ngưu 不bất 食thực 酒tửu 糟tao 滑hoạt 草thảo 等đẳng ， 放phóng 牧mục 之chi 處xứ ， 不bất 在tại 高cao 原nguyên ， 不bất 在tại 下hạ 濕thấp ， 飲ẩm 清thanh 流lưu ， 食thực 青thanh 草thảo ， 飲ẩm 餧ủy 調điều 適thích 行hành 住trụ 得đắc 所sở ， 如như 是thị 則tắc 其kỳ 乳nhũ 能năng 除trừ 諸chư 病bệnh 是thị 名danh 為vi 。 甘cam 露lộ 妙diệu 藥dược 。 其kỳ 餘dư 之chi 乳nhũ ， 一nhất 切thiết 皆giai 名danh 毒độc 藥dược 。 王vương 聞văn 之chi 曰viết ： 善thiện 哉tai ！ 吾ngô 自tự 今kim 日nhật 可khả 復phục 用dụng 乳nhũ 藥dược 矣hĩ 。 乃nãi 令linh 國quốc 中trung 更cánh 用dụng 乳nhũ 藥dược 。 」 此thử 喻dụ 之chi 意ý ， 舊cựu 醫y 之chi 純thuần 用dụng 乳nhũ 藥dược 者giả 如như 彼bỉ 外ngoại 道đạo 。 之chi 唯duy 說thuyết 邪tà 常thường ， 客khách 醫y 之chi 如Như 來Lai 初sơ 使sử 制chế 乳nhũ 者giả ， 如như 初sơ 時thời 欲dục 破phá 外ngoại 道đạo 之chi 邪tà 常thường ， 為vi 說thuyết 無vô 常thường ， 後hậu 復phục 使sử 用dụng 乳nhũ 藥dược 者giả ， 如như 成thành 小Tiểu 乘Thừa 無vô 常thường 已dĩ ， 今kim 還hoàn 說thuyết 大Đại 乘Thừa 真chân 常thường ， 新tân 舊cựu 二nhị 乳nhũ ， 乳nhũ 之chi 名danh 雖tuy 同đồng ， 而nhi 邪tà 正chánh 之chi 義nghĩa 別biệt 也dã 。