tam phân biệt

Phật Quang Đại Từ Điển

(三分別) Phân biệt, Phạm:Vikalpa. Chỉ cho 3 loại tác dụng suy tư, phân biệt, đó là:1. Tự tính phân biệt (Phạm: Svab= hàva-vikalpa), cũng gọi Nhậm vận phân biệt, Tự tính tư duy. Tức là tác dụng nhận biết của tâm thức, đối trước cảnh sở duyên hiện tại, nhận biết 1 cách tự nhiên, ít phải suy tư khảo xét; đây là 1 loại tác dụng tư khảo đơn thuần. 2. Tùy niệm phân biệt (Phạm:Anus= maraịa-vikalpa), cũng gọi Tùy ức tư duy. Tức 1 loại tác dụng tương ứng với ý thức, đối với các việc quá khứ nhớ nghĩ không quên, nhớ tưởng tùy theo việc hoặc truy niệm tùy theo cảnh. 3. Kế đạc phân biệt (Phạm: Abhin= ràpaịà-vikalpa), cũng gọi Suy đạc phân biệt, Phân biệt tư duy. Tác dụng tính toán suy lường đối với các sự tướng không hiện tiền.Theo thuyết của luận Bà sa thì Nhị thiền trở lên là các cõi không có Tầm và Tứ nên không có Tự tính phân biệt; từ Sơ thiền trở lên là cõi định nên không có Kế đạc phân biệt, chỉ có Tùy niệm phân biệt là 3 cõi đều có. [X. luận Đại tì bà sa Q.42; luận Đại thừa a tì đạt ma tạp tập Q.2; luận Câu xá Q.2; Duy thức nhị thập luận thuật kí Q.hạ]. (xt. Phân Biệt).