三明 ( 三Tam 明Minh )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）在佛曰三達。在羅漢曰三明。智之知法顯了，故名為明，又曰智明，又曰智證明，證智之境而顯了分明也：一、宿命明，知自身他身宿世之生死相，二、天眼明，知自身他身未來世之生死相，三、漏盡明，知現在之苦相，斷一切煩惱之智也（漏者煩惱）。又如次第，名為宿住智證明，死生智證明，漏盡智證明。然則三明者，六通中之宿命天眼漏盡三通也。智度論二曰：「宿命天眼漏盡，名為三明。問曰：神通明有何等異：答曰：直知過去宿命事，是名通。知過因緣行業，是名明。直知死此生彼，是名通。知行因緣際會不失，是名明。直盡結使，不知更生不生是名通。若知漏盡更不復生是名明。」俱舍論二十七曰：「言三明者：一宿住智證明，二死生智證明，三漏盡智證明。（中略）名明者，如次對三際愚故。謂宿住智通治前際愚，死生智通治後際愚，漏盡智通治中際愚。」婆沙論七十七謂：「六通中，餘三何不謂明？答曰：身如意（言神境通），但工巧，天耳通但聞聲，他心但知他人心，故此三不立為明。餘三所以為明者，天眼知未來苦，宿命知過去苦，俱能厭離生死。又漏盡能為正觀而斷煩惱故。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 在tại 佛Phật 曰viết 三tam 達đạt 。 在tại 羅La 漢Hán 曰viết 三Tam 明Minh 。 智trí 之chi 知tri 法pháp 顯hiển 了liễu ， 故cố 名danh 為vi 明minh ， 又hựu 曰viết 智trí 明minh ， 又hựu 曰viết 智trí 證chứng 明minh ， 證chứng 智trí 之chi 境cảnh 而nhi 顯hiển 了liễu 分phân 明minh 也dã ： 一nhất 宿Túc 命Mạng 明Minh 。 知tri 自tự 身thân 他tha 身thân 宿túc 世thế 之chi 生sanh 死tử 相tướng 二nhị 天Thiên 眼Nhãn 明Minh 。 知tri 自tự 身thân 他tha 身thân 未vị 來lai 世thế 之chi 生sanh 死tử 相tướng 三tam 漏Lậu 盡Tận 明Minh 。 知tri 現hiện 在tại 之chi 苦khổ 相tướng 斷đoạn 一nhất 切thiết 煩phiền 惱não 。 之chi 智trí 也dã （ 漏lậu 者giả 煩phiền 惱não ） 。 又hựu 如như 次thứ 第đệ ， 名danh 為vi 宿túc 住trụ 智trí 證chứng 明minh ， 死tử 生sanh 智trí 證chứng 明minh 漏Lậu 盡Tận 智Trí 證chứng 明minh 。 然nhiên 則tắc 三Tam 明Minh 者giả 六Lục 通Thông 中trung 之chi 宿túc 命mạng 天thiên 眼nhãn 漏lậu 盡tận 三tam 通thông 也dã 。 智trí 度độ 論luận 二nhị 曰viết 宿túc 命mạng 。 天thiên 眼nhãn 漏lậu 盡tận 。 名danh 為vi 三Tam 明Minh 。 問vấn 曰viết ： 神thần 通thông 明minh 有hữu 何hà 等đẳng 異dị 。 答đáp 曰viết ： 直trực 知tri 過quá 去khứ 宿túc 命mạng 事sự ， 是thị 名danh 通thông 。 知tri 過quá 因nhân 緣duyên 行hành 業nghiệp ， 是thị 名danh 明minh 。 直trực 知tri 死tử 此thử 生sanh 彼bỉ 是thị 名danh 通thông 。 知tri 行hành 因nhân 緣duyên 際tế 會hội 不bất 失thất ， 是thị 名danh 明minh 。 直trực 盡tận 結kết 使sử ， 不bất 知tri 更cánh 生sanh 不bất 生sanh 是thị 名danh 通thông 。 若nhược 知tri 漏lậu 盡tận 更cánh 不bất 復phục 生sanh 是thị 名danh 明minh 。 」 俱câu 舍xá 論luận 二nhị 十thập 七thất 曰viết ： 「 言ngôn 三Tam 明Minh 者giả ： 一nhất 宿túc 住trụ 智trí 證chứng 明minh ， 二nhị 死tử 生sanh 智trí 證chứng 明minh ， 三tam 漏Lậu 盡Tận 智Trí 證chứng 明minh 。 （ 中trung 略lược ） 名danh 明minh 者giả ， 如như 次thứ 對đối 三tam 際tế 愚ngu 故cố 。 謂vị 宿túc 住trụ 智trí 通thông 治trị 前tiền 際tế 愚ngu ， 死tử 生sanh 智trí 通thông 治trị 後hậu 際tế 愚ngu 漏Lậu 盡Tận 智Trí 。 通thông 治trị 中trung 際tế 愚ngu 。 」 婆bà 沙sa 論luận 七thất 十thập 七thất 謂vị 六Lục 通Thông 。 中trung ， 餘dư 三tam 何hà 不bất 謂vị 明minh ？ 答đáp 曰viết ： 身thân 如như 意ý （ 言ngôn 神thần 境cảnh 通thông ） ， 但đãn 工công 巧xảo ， 天thiên 耳nhĩ 通thông 但đãn 聞văn 聲thanh ， 他tha 心tâm 但đãn 知tri 他tha 人nhân 心tâm 。 故cố 此thử 三tam 不bất 立lập 為vi 明minh 。 餘dư 三tam 所sở 以dĩ 為vi 明minh 者giả ， 天thiên 眼nhãn 知tri 未vị 來lai 苦khổ 宿túc 命mạng 知tri 過quá 去khứ 苦khổ ， 俱câu 能năng 厭yếm 離ly 生sanh 死tử 。 又hựu 漏lậu 盡tận 能năng 為vi 正chánh 觀quán 而nhi 斷đoạn 煩phiền 惱não 故cố 。 」 。