三種三觀 ( 三tam 種chủng 三tam 觀quán )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）觀三諦之理之觀心，有三種之別，次第有圓融之義：一、別相三觀，於別途觀三諦也。二、通相三觀，於一觀之中圓解三諦也。三、一心三觀，於一念之心觀三諦也。宗鏡錄三十五曰：「一、別相三觀者，歷別觀三諦。若從假入空但得觀真，尚不得觀俗，豈得觀中道也？若從空入假，但得觀俗，尚未得觀中道。若入中道正觀，方得雙照二諦。二、通相三觀者，則異於此。從假入空，非但知俗假是空，真諦中道亦通是空也。若從空入假，非但知俗假是假，真空中道亦通是假。（中略）但以一觀當名，解心無不通也。三、一心三觀者，知一念心不可得，不可說，而能圓觀三諦也。（中略）在境為一諦而三諦，在心為一觀而三觀，在果為一智而三智。（中略）觀一念心為所緣境，返觀此心，從何處來？去至何所？畢竟無有淨。若虛空名空觀，觀境歷歷分明名假觀，雖歷歷分明，而性常自空，而境觀歷然名中觀，即三而一，即一而三。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 觀quán 三tam 諦đế 之chi 理lý 之chi 觀quán 心tâm 有hữu 三tam 種chủng 。 之chi 別biệt ， 次thứ 第đệ 有hữu 圓viên 融dung 之chi 義nghĩa ： 一nhất 別biệt 相tướng 三tam 觀quán ， 於ư 別biệt 途đồ 觀quán 三tam 諦đế 也dã 。 二nhị 、 通thông 相tướng 三tam 觀quán ， 於ư 一nhất 觀quán 之chi 中trung 圓viên 解giải 三tam 諦đế 也dã 。 三tam 、 一nhất 心tâm 三tam 觀quán ， 於ư 一nhất 念niệm 之chi 心tâm 觀quán 三tam 諦đế 也dã 。 宗tông 鏡kính 錄lục 三tam 十thập 五ngũ 曰viết ： 「 一nhất 別biệt 相tướng 三tam 觀quán 者giả ， 歷lịch 別biệt 觀quán 三tam 諦đế 。 若nhược 從tùng 假giả 入nhập 空không 但đãn 得đắc 觀quán 真chân ， 尚thượng 不bất 得đắc 觀quán 俗tục ， 豈khởi 得đắc 觀quán 中trung 道đạo 也dã ？ 若nhược 從tùng 空không 入nhập 假giả ， 但đãn 得đắc 觀quán 俗tục ， 尚thượng 未vị 得đắc 觀quán 中trung 道đạo 。 若nhược 入nhập 中trung 道đạo 正chánh 觀quán ， 方phương 得đắc 雙song 照chiếu 二nhị 諦đế 。 二nhị 、 通thông 相tướng 三tam 觀quán 者giả ， 則tắc 異dị 於ư 此thử 。 從tùng 假giả 入nhập 空không ， 非phi 但đãn 知tri 俗tục 假giả 是thị 空không 真Chân 諦Đế 中trung 道đạo 亦diệc 通thông 是thị 空không 也dã 。 若nhược 從tùng 空không 入nhập 假giả ， 非phi 但đãn 知tri 俗tục 假giả 是thị 假giả ， 真chân 空không 中trung 道đạo 亦diệc 通thông 是thị 假giả 。 （ 中trung 略lược ） 但đãn 以dĩ 一nhất 觀quán 當đương 名danh ， 解giải 心tâm 無vô 不bất 通thông 也dã 。 三tam 、 一nhất 心tâm 三tam 觀quán 者giả ， 知tri 一nhất 念niệm 心tâm 不bất 可khả 得đắc 。 不bất 可khả 說thuyết 。 而nhi 能năng 圓viên 觀quán 三tam 諦đế 也dã 。 （ 中trung 略lược ） 在tại 境cảnh 為vi 一nhất 諦đế 而nhi 三tam 諦đế ， 在tại 心tâm 為vi 一nhất 觀quán 而nhi 三tam 觀quán ， 在tại 果quả 為vi 一nhất 智trí 而nhi 三tam 智trí 。 （ 中trung 略lược ） 觀quán 一nhất 念niệm 心tâm 為vi 所sở 緣duyên 境cảnh 。 返phản 觀quán 此thử 心tâm 從tùng 何hà 處xứ 來lai 。 去khứ 至chí 何hà 所sở 。 畢tất 竟cánh 無vô 有hữu 淨tịnh 。 若nhược 虛hư 空không 名danh 空không 觀quán ， 觀quán 境cảnh 歷lịch 歷lịch 分phân 明minh 名danh 假giả 觀quán ， 雖tuy 歷lịch 歷lịch 分phân 明minh 而nhi 性tánh 常thường 自tự 空không ， 而nhi 境cảnh 觀quán 歷lịch 然nhiên 名danh 中trung 觀quán ， 即tức 三tam 而nhi 一nhất ， 即tức 一nhất 而nhi 三tam 。 」 。