三不成 ( 三tam 不bất 成thành )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）晉道安淨土論所說。就淨土與穢土之土體本質而論一異，立三種不成之義：一、一質不成，如維摩經佛國品所云：佛以足指按地，則草木瓦礫之穢土忽變為七寶莊嚴之淨土，此穢心所見為徧界穢土，淨心所見為徧界淨土也。依如此淨心穢心之相違，淨穢之二相盈虧時，知土體亦不為一。是一質不成之義也。二、異質不成，土體果為異乎，雖心有二而土現兩相，然若搜玄妙之性，則彼此之二相冥然而同在一處，不相障礙。同時現於同處，故不可謂為二土異體也。是異質不成之義也。三、無質不成，既不可謂為一體，又不可謂為異體，則謂為無體乎，依緣集趣之處，淨土穢土歷然也。不同於情有理無之兔角龜毛，豈可謂為絕無。是無體不成之義也。然則不可執一異有無，一而亦異，有而亦無，是法性之妙體也。然論此三不成係性宗之義，而在相宗，由於一處四見等之經說而成一質之義也。安樂集上曰：「淨土論云：一質不成，故淨穢有盈虧；異質不成，故搜玄則冥一；無質不成，故緣起則萬形。」（安師之淨土論今不傳）。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 晉tấn 道đạo 安an 淨tịnh 土độ 論luận 所sở 說thuyết 。 就tựu 淨tịnh 土độ 與dữ 穢uế 土thổ 之chi 土thổ 體thể 本bổn 質chất 而nhi 論luận 一nhất 異dị ， 立lập 三tam 種chủng 不bất 成thành 之chi 義nghĩa ： 一nhất 、 一nhất 質chất 不bất 成thành ， 如như 維duy 摩ma 經kinh 佛Phật 國quốc 品phẩm 所sở 云vân 佛Phật 以dĩ 足túc 指chỉ 。 按án 地địa ， 則tắc 草thảo 木mộc 瓦ngõa 礫lịch 之chi 穢uế 土thổ 忽hốt 變biến 為vi 七thất 寶bảo 。 莊trang 嚴nghiêm 之chi 淨tịnh 土độ 此thử 穢uế 心tâm 所sở 見kiến 為vi 徧biến 界giới 穢uế 土thổ ， 淨tịnh 心tâm 所sở 見kiến 為vi 徧biến 界giới 淨tịnh 土độ 也dã 。 依y 如như 此thử 淨tịnh 心tâm 穢uế 心tâm 之chi 相tướng 違vi ， 淨tịnh 穢uế 之chi 二nhị 相tướng 盈doanh 虧khuy 時thời ， 知tri 土thổ 體thể 亦diệc 不bất 為vi 一nhất 。 是thị 一nhất 質chất 不bất 成thành 之chi 義nghĩa 也dã 。 二nhị 、 異dị 質chất 不bất 成thành ， 土thổ 體thể 果quả 為vi 異dị 乎hồ ， 雖tuy 心tâm 有hữu 二nhị 而nhi 土thổ 現hiện 兩lưỡng 相tướng ， 然nhiên 若nhược 搜sưu 玄huyền 妙diệu 之chi 性tánh ， 則tắc 彼bỉ 此thử 之chi 二nhị 相tướng 冥minh 然nhiên 而nhi 同đồng 在tại 一nhất 處xứ 。 不bất 相tương 障chướng 礙ngại 。 同đồng 時thời 現hiện 於ư 同đồng 處xứ ， 故cố 不bất 可khả 謂vị 為vi 二nhị 土thổ 異dị 體thể 也dã 。 是thị 異dị 質chất 不bất 成thành 之chi 義nghĩa 也dã 。 三tam 、 無vô 質chất 不bất 成thành ， 既ký 不bất 可khả 謂vị 為vi 一nhất 體thể ， 又hựu 不bất 可khả 謂vị 為vi 異dị 體thể ， 則tắc 謂vị 為vi 無vô 體thể 乎hồ ， 依y 緣duyên 集tập 趣thú 之chi 處xứ 淨tịnh 土độ 穢uế 土thổ 歷lịch 然nhiên 也dã 。 不bất 同đồng 於ư 情tình 有hữu 理lý 無vô 之chi 兔thố 角giác 龜quy 毛mao ， 豈khởi 可khả 謂vị 為vi 絕tuyệt 無vô 。 是thị 無vô 體thể 不bất 成thành 之chi 義nghĩa 也dã 。 然nhiên 則tắc 不bất 可khả 執chấp 一nhất 異dị 有hữu 無vô ， 一nhất 而nhi 亦diệc 異dị ， 有hữu 而nhi 亦diệc 無vô ， 是thị 法pháp 性tánh 之chi 妙diệu 體thể 也dã 。 然nhiên 論luận 此thử 三tam 不bất 成thành 係hệ 性tánh 宗tông 之chi 義nghĩa ， 而nhi 在tại 相tướng 宗tông ， 由do 於ư 一nhất 處xứ 四tứ 見kiến 等đẳng 之chi 經kinh 說thuyết 而nhi 成thành 一nhất 質chất 之chi 義nghĩa 也dã 。 安an 樂lạc 集tập 上thượng 曰viết 淨tịnh 土độ 。 論luận 云vân ： 一nhất 質chất 不bất 成thành ， 故cố 淨tịnh 穢uế 有hữu 盈doanh 虧khuy ； 異dị 質chất 不bất 成thành ， 故cố 搜sưu 玄huyền 則tắc 冥minh 一nhất ； 無vô 質chất 不bất 成thành ， 故cố 緣duyên 起khởi 則tắc 萬vạn 形hình 。 」 （ 安an 師sư 之chi 淨tịnh 土độ 論luận 今kim 不bất 傳truyền ） 。