念佛 ( 念niệm 佛Phật )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（術語）念佛有總別之分。就總言之，有三種，一稱名念佛，口稱佛名也。二觀想念佛，靜坐而觀念佛之相好功德也。三實相念佛，觀佛之法身非有非空中道實相之理也。此於往生要集配對定散有相無相，而為四種：一定業念佛，即上之觀想念佛也。二散業念佛，即上之稱名念佛也。三有相念佛，即上之定業念佛與散業念佛也。四無相念佛，即上之實相念佛也。以上所述。乃定散事（有相）、理（無相）之四者。此中有相念佛，即定散之二者，故言其體，則為定散與實相之三種。顧就總之念佛而論，念佛之言，雖通於定散事理，然淨土門所勸者，乃屬於散業之稱名，事之念佛也。其次就別言之，乃對於觀佛而別立念佛之言也。此時於觀佛之中，攝觀想與實相之二種念佛，因之稱名念佛，單名之曰念佛。如觀佛三昧，念佛三昧之對稱是也。念佛專取稱名者，乃淨土門一家之洪範，於念聲是一之釋而知之。今念佛之言，雖通於諸佛，而諸大乘之說，獨限於阿彌陀佛也。往生要集下末曰：「明尋常念相者，此有多種，大分為四：一定業，謂坐禪入定觀佛。二散業，謂行住坐臥，散心念佛。三有相業，謂或觀相好，或念名號，偏厭穢土，專求淨土。四無相業，謂雖稱念佛欣求淨土，而觀身土即畢竟空，如幻如夢，即體而空。雖空而有非有非空，通達此無二，真入第一義空，是名無相業。」觀無量壽經曰：「若念佛者，當知此人是人中分陀利華。」楞嚴經五曰：「我本因地以念佛心入無生忍。」起信論曰：「以專意念佛因緣，隨願得生他方佛土。」往生要集中本曰：「往生之業，念佛為本。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 術thuật 語ngữ ） 念niệm 佛Phật 有hữu 總tổng 別biệt 之chi 分phần 。 就tựu 總tổng 言ngôn 之chi 有hữu 三tam 種chủng 。 一nhất 稱xưng 名danh 念niệm 佛Phật 口khẩu 稱xưng 佛Phật 名danh 也dã 。 二nhị 觀quán 想tưởng 念niệm 佛Phật 靜tĩnh 坐tọa 而nhi 觀quán 念niệm 佛Phật 之chi 相tướng 好hảo 功công 德đức 也dã 。 三tam 實thật 相tướng 念niệm 佛Phật 觀quán 佛Phật 之chi 法Pháp 身thân 非phi 有hữu 非phi 空không 中trung 道đạo 實thật 相tướng 之chi 理lý 也dã 。 此thử 於ư 往vãng 生sanh 要yếu 集tập 配phối 對đối 定định 散tán 有hữu 相tướng 無vô 相tướng 。 而nhi 為vi 四tứ 種chủng 一nhất 定định 業nghiệp 念niệm 佛Phật 即tức 上thượng 之chi 觀quán 想tưởng 念niệm 佛Phật 也dã 。 二nhị 散tán 業nghiệp 念niệm 佛Phật 即tức 上thượng 之chi 稱xưng 名danh 念niệm 佛Phật 也dã 。 三tam 有hữu 相tướng 念niệm 佛Phật 即tức 上thượng 之chi 定định 業nghiệp 念niệm 佛Phật 與dữ 散tán 業nghiệp 念niệm 佛Phật 也dã 。 四tứ 無vô 相tướng 念niệm 佛Phật 即tức 上thượng 之chi 實thật 相tướng 念niệm 佛Phật 也dã 。 以dĩ 上thượng 所sở 述thuật 。 乃nãi 定định 散tán 事sự （ 有hữu 相tướng ） 、 理lý （ 無vô 相tướng ） 之chi 四tứ 者giả 。 此thử 中trung 有hữu 相tướng 念niệm 佛Phật 即tức 定định 散tán 之chi 二nhị 者giả ， 故cố 言ngôn 其kỳ 體thể ， 則tắc 為vi 定định 散tán 與dữ 實thật 相tướng 之chi 三tam 種chủng 。 顧cố 就tựu 總tổng 之chi 念niệm 佛Phật 而nhi 論luận 念niệm 佛Phật 之chi 言ngôn ， 雖tuy 通thông 於ư 定định 散tán 事sự 理lý ， 然nhiên 淨tịnh 土độ 門môn 所sở 勸khuyến 者giả ， 乃nãi 屬thuộc 於ư 散tán 業nghiệp 之chi 稱xưng 名danh ， 事sự 之chi 念niệm 佛Phật 也dã 。 其kỳ 次thứ 就tựu 別biệt 言ngôn 之chi ， 乃nãi 對đối 於ư 觀quán 佛Phật 而nhi 別biệt 立lập 念niệm 佛Phật 之chi 言ngôn 也dã 。 此thử 時thời 於ư 觀quán 佛Phật 之chi 中trung ， 攝nhiếp 觀quán 想tưởng 與dữ 實thật 相tướng 之chi 二nhị 種chủng 念niệm 佛Phật 因nhân 之chi 稱xưng 名danh 念niệm 佛Phật 單đơn 名danh 之chi 曰viết 念niệm 佛Phật 。 如như 觀quán 佛Phật 三tam 昧muội 。 念Niệm 佛Phật 三Tam 昧Muội 。 之chi 對đối 稱xưng 是thị 也dã 。 念niệm 佛Phật 專chuyên 取thủ 稱xưng 名danh 者giả ， 乃nãi 淨tịnh 土độ 門môn 一nhất 家gia 之chi 洪hồng 範phạm ， 於ư 念niệm 聲thanh 是thị 一nhất 之chi 釋thích 而nhi 知tri 之chi 。 今kim 念niệm 佛Phật 之chi 言ngôn ， 雖tuy 通thông 於ư 諸chư 佛Phật ， 而nhi 諸chư 大Đại 乘Thừa 之chi 說thuyết ， 獨độc 限hạn 於ư 阿A 彌Di 陀Đà 佛Phật 也dã 。 往vãng 生sanh 要yếu 集tập 下hạ 末mạt 曰viết ： 「 明minh 尋tầm 常thường 念niệm 相tướng 者giả ， 此thử 有hữu 多đa 種chủng ， 大đại 分phân 為vi 四tứ ： 一nhất 定định 業nghiệp ， 謂vị 坐tọa 禪thiền 入nhập 定định 觀quán 佛Phật 。 二nhị 散tán 業nghiệp ， 謂vị 行hành 住trụ 坐tọa 臥ngọa 。 散tán 心tâm 念niệm 佛Phật 。 三tam 有hữu 相tướng 業nghiệp ， 謂vị 或hoặc 觀quán 相tướng 好hảo 或hoặc 念niệm 名danh 號hiệu ， 偏thiên 厭yếm 穢uế 土thổ ， 專chuyên 求cầu 淨tịnh 土độ 。 四tứ 無vô 相tướng 業nghiệp ， 謂vị 雖tuy 稱xưng 念niệm 佛Phật 欣hân 求cầu 淨tịnh 土độ 而nhi 觀quán 身thân 土thổ 即tức 畢tất 竟cánh 空không 。 如như 幻huyễn 如như 夢mộng 。 即tức 體thể 而nhi 空không 。 雖tuy 空không 而nhi 有hữu 非phi 有hữu 非phi 空không ， 通thông 達đạt 此thử 無vô 二nhị ， 真chân 入nhập 第Đệ 一Nhất 義Nghĩa 。 空không ， 是thị 名danh 無vô 相tướng 業nghiệp 。 」 觀quán 無vô 量lượng 壽thọ 經kinh 曰viết 若nhược 念niệm 佛Phật 者giả 。 當đương 知tri 此thử 人nhân 。 是thị 人nhân 中trung 分phân 陀đà 利lợi 華hoa 。 」 楞lăng 嚴nghiêm 經kinh 五ngũ 曰viết 我ngã 本bổn 因Nhân 地Địa 。 以dĩ 念niệm 佛Phật 心tâm 。 入nhập 無Vô 生Sanh 忍Nhẫn 。 」 起khởi 信tín 論luận 曰viết ： 「 以dĩ 專chuyên 意ý 念niệm 佛Phật 因nhân 緣duyên 隨tùy 願nguyện 得đắc 生sanh 。 他tha 方phương 佛Phật 土độ 。 」 往vãng 生sanh 要yếu 集tập 中trung 本bổn 曰viết ： 「 往vãng 生sanh 之chi 業nghiệp 念niệm 佛Phật 為vi 本bổn 。 」 。