一念三千 ( 一nhất 念niệm 三tam 千thiên )

Phật Học Đại Từ Điển

NGHĨA TIẾNG HÁN

 (術語)天台宗之觀法,觀一念之心而具三千諸法也。一心三觀,北齊慧文禪師於中論發之。一念三千,天台大師於法華經發之。三千者,地獄,餓鬼,畜生,阿羅修,人,天,聲聞,緣覺,菩薩,佛之境界為界,據由圓融之妙理。此十界互具十界,則相乘而為百界,百界一一有性,相,體,力,作,因,緣,果,報,本末究竟十如之義,則相乘而為千如,此千如各有眾生,國土,五陰三世間之別,則相乘而為三千世間。於是一切之法盡矣。止觀五上曰:「夫一心具十法界,一法界又具十法界百法界,一界具三十種世間,百法界即具三千種世間,此三千在一念心。若無心而己,介爾有心,即具三千。」止觀五曰:「問一念具十法界,為作念具?為任運具?答:諸性自爾,非作所成。如一微塵,具十方分。」

NGHĨA HÁN VIỆT

  ( 術thuật 語ngữ ) 天thiên 台thai 宗tông 之chi 觀quán 法Pháp 觀quán 一nhất 念niệm 之chi 心tâm 而nhi 具cụ 三tam 千thiên 諸chư 法pháp 也dã 。 一nhất 心tâm 三tam 觀quán , 北bắc 齊tề 慧tuệ 文văn 禪thiền 師sư 於ư 中trung 論luận 發phát 之chi 。 一nhất 念niệm 三tam 千thiên , 天thiên 台thai 大đại 師sư 於ư 法Pháp 華Hoa 經Kinh 發phát 之chi 。 三tam 千thiên 者giả 地địa 獄ngục 餓ngạ 鬼quỷ 畜súc 生sanh 。 阿a 羅la 修tu , 人nhân , 天thiên 聲Thanh 聞Văn 緣Duyên 覺Giác 。 菩Bồ 薩Tát 佛Phật 之chi 境cảnh 界giới 。 為vi 界giới , 據cứ 由do 圓viên 融dung 之chi 妙diệu 理lý 。 此thử 十thập 界giới 互hỗ 具cụ 十thập 界giới , 則tắc 相tướng 乘thừa 而nhi 為vi 百bách 界giới , 百bách 界giới 一nhất 一nhất 有hữu 性tánh 相tướng 。 體thể , 力lực , 作tác 因nhân 緣duyên 果quả 報báo 。 本bổn 末mạt 究cứu 竟cánh 十thập 如như 之chi 義nghĩa , 則tắc 相tướng 乘thừa 而nhi 為vi 千thiên 如như , 此thử 千thiên 如như 各các 有hữu 眾chúng 生sanh 。 國quốc 土độ 五ngũ 陰ấm 三tam 世thế 間gian 之chi 別biệt , 則tắc 相tướng 乘thừa 而nhi 為vi 三tam 千thiên 世thế 間gian 。 於ư 是thị 一nhất 切thiết 之chi 法pháp 盡tận 矣hĩ 。 止Chỉ 觀Quán 五ngũ 上thượng 曰viết : 「 夫phu 一nhất 心tâm 具cụ 十thập 法Pháp 界Giới 一Nhất 法Pháp 界Giới 又hựu 具cụ 十thập 法Pháp 界Giới 百bách 法Pháp 界Giới 一nhất 界giới 具cụ 三tam 十thập 種chủng 世thế 間gian 百bách 法Pháp 界Giới 即tức 具cụ 三tam 千thiên 種chủng 世thế 間gian 此thử 三tam 千thiên 在tại 一nhất 念niệm 心tâm 。 若nhược 無vô 心tâm 而nhi 己kỷ , 介giới 爾nhĩ 有hữu 心tâm , 即tức 具cụ 三tam 千thiên 。 止Chỉ 觀Quán 五ngũ 曰viết : 「 問vấn 一nhất 念niệm 具cụ 十thập 法Pháp 界Giới 為vi 作tác 念niệm 具cụ ? 為vi 任nhậm 運vận 具cụ ? 答đáp : 諸chư 性tánh 自tự 爾nhĩ , 非phi 作tác 所sở 成thành 。 如như 一nhất 微vi 塵trần 。 具cụ 十thập 方phương 分phần 。 」 。