五失本三不易 ( 五ngũ 失thất 本bổn 三tam 不bất 易dị )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）又稱五失三不易。言翻譯梵經，有五種失原本之義并三種之不容易者。晉道安摩訶缽羅若波羅蜜經抄序曰：「譯胡為秦，有五失本也：一者，胡語盡倒而使從秦，一失本也。二者，胡經尚質，秦人好文，傳可眾心，非文不合，斯二失本也。三者，胡經委悉，至於詠歎，丁寧反覆，或三或四，不嫌其煩，而今裁斥，三失本也。四者，胡有義記正似亂辭，尋說向語，文無以異，或千五百，刈而不存，四失本也。五者，事已全成，將更傍及，反騰前辭已，乃後說而悉除，此五失本也。然般若經，三達之心，覆面所演，聖必因時，時俗有易，而刪雅古，以適今時，一不易也。愚智天隔，聖人叵階，乃欲以千歲之上微言，傳使合百王之下末俗。二不易也。阿難出經，去佛未遠，尊大迦葉，令五百六通，迭察迭書，今離千年，而以近意量截，彼阿羅漢乃兢兢若此，此生死人而平平若此，豈將不知法者勇乎，斯三不易也。涉茲五失。經三不易，譯胡為秦，詎可不慎乎。」蓋翻譯之業，其事甚難。今道安作五失三不易之說，以警策譯家，良有由也。僧叡大品經序曰：「執筆之際，三惟亡師五失三不易之誨，則憂懼交懷，惕焉若厲。」是能懍守師訓者。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 又hựu 稱xưng 五ngũ 失thất 三tam 不bất 易dị 。 言ngôn 翻phiên 譯dịch 梵Phạm 經kinh ， 有hữu 五ngũ 種chủng 失thất 原nguyên 本bổn 之chi 義nghĩa 并tinh 三tam 種chủng 之chi 不bất 容dung 易dị 者giả 。 晉tấn 道đạo 安an 摩ma 訶ha 缽bát 羅la 若nhược 波Ba 羅La 蜜Mật 經kinh 抄sao 序tự 曰viết ： 「 譯dịch 胡hồ 為vi 秦tần ， 有hữu 五ngũ 失thất 本bổn 也dã ： 一nhất 者giả ， 胡hồ 語ngữ 盡tận 倒đảo 而nhi 使sử 從tùng 秦tần ， 一nhất 失thất 本bổn 也dã 。 二nhị 者giả ， 胡hồ 經kinh 尚thượng 質chất ， 秦tần 人nhân 好hảo 文văn ， 傳truyền 可khả 眾chúng 心tâm ， 非phi 文văn 不bất 合hợp ， 斯tư 二nhị 失thất 本bổn 也dã 。 三tam 者giả ， 胡hồ 經kinh 委ủy 悉tất ， 至chí 於ư 詠vịnh 歎thán ， 丁đinh 寧ninh 反phản 覆phúc 或hoặc 三tam 或hoặc 四tứ 。 不bất 嫌hiềm 其kỳ 煩phiền ， 而nhi 今kim 裁tài 斥xích ， 三tam 失thất 本bổn 也dã 。 四tứ 者giả ， 胡hồ 有hữu 義nghĩa 記ký 正chánh 似tự 亂loạn 辭từ ， 尋tầm 說thuyết 向hướng 語ngữ ， 文văn 無vô 以dĩ 異dị ， 或hoặc 千thiên 五ngũ 百bách ， 刈ngải 而nhi 不bất 存tồn ， 四tứ 失thất 本bổn 也dã 。 五ngũ 者giả ， 事sự 已dĩ 全toàn 成thành ， 將tương 更cánh 傍bàng 及cập ， 反phản 騰đằng 前tiền 辭từ 已dĩ ， 乃nãi 後hậu 說thuyết 而nhi 悉tất 除trừ ， 此thử 五ngũ 失thất 本bổn 也dã 。 然nhiên 般Bát 若Nhã 經kinh ， 三tam 達đạt 之chi 心tâm ， 覆phú 面diện 所sở 演diễn ， 聖thánh 必tất 因nhân 時thời ， 時thời 俗tục 有hữu 易dị ， 而nhi 刪san 雅nhã 古cổ ， 以dĩ 適thích 今kim 時thời ， 一nhất 不bất 易dị 也dã 。 愚ngu 智trí 天thiên 隔cách ， 聖thánh 人nhân 叵phả 階giai ， 乃nãi 欲dục 以dĩ 千thiên 歲tuế 之chi 上thượng 微vi 言ngôn ， 傳truyền 使sử 合hợp 百bách 王vương 之chi 下hạ 末mạt 俗tục 。 二nhị 不bất 易dị 也dã 。 阿A 難Nan 出xuất 經kinh ， 去khứ 佛Phật 未vị 遠viễn ， 尊tôn 大Đại 迦Ca 葉Diếp 。 令linh 五ngũ 百bách 六Lục 通Thông 迭điệt 察sát 迭điệt 書thư ， 今kim 離ly 千thiên 年niên ， 而nhi 以dĩ 近cận 意ý 量lượng 截tiệt ， 彼bỉ 阿A 羅La 漢Hán 乃nãi 兢căng 兢căng 若nhược 此thử ， 此thử 生sanh 死tử 人nhân 而nhi 平bình 平bình 若nhược 此thử ， 豈khởi 將tương 不bất 知tri 法Pháp 者giả 。 勇dũng 乎hồ ， 斯tư 三tam 不bất 易dị 也dã 。 涉thiệp 茲tư 五ngũ 失thất 。 經kinh 三tam 不bất 易dị ， 譯dịch 胡hồ 為vi 秦tần ， 詎cự 可khả 不bất 慎thận 乎hồ 。 」 蓋cái 翻phiên 譯dịch 之chi 業nghiệp 。 其kỳ 事sự 甚thậm 難nan 。 今kim 道đạo 安an 作tác 五ngũ 失thất 三tam 不bất 易dị 之chi 說thuyết ， 以dĩ 警cảnh 策sách 譯dịch 家gia ， 良lương 有hữu 由do 也dã 。 僧Tăng 叡duệ 大đại 品phẩm 經kinh 序tự 曰viết ： 「 執chấp 筆bút 之chi 際tế ， 三tam 惟duy 亡vong 師sư 五ngũ 失thất 三tam 不bất 易dị 之chi 誨hối ， 則tắc 憂ưu 懼cụ 交giao 懷hoài ， 惕dịch 焉yên 若nhược 厲lệ 。 」 是thị 能năng 懍lẫm 守thủ 師sư 訓huấn 者giả 。