九部經 ( 九cửu 部bộ 經kinh )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）佛經之內容分類，有九種也：（一）一修多羅，二祇夜，三和伽羅那，四伽陀，五優陀那，六伊帝目多伽，七闍陀伽，八毘佛略，九阿浮陀達磨。涅槃經第三曰：「能師子吼廣說妙法，謂修多羅、祇夜、受記、伽陀、優陀那、伊帝目多伽、闍陀伽、毘佛略、阿浮陀達磨，以如是等九部經典，為他廣說。」又第五曰：「半字者謂九部經。」又第七曰：「如來先說九部法印。」又曰：「過九部經有方等典。」是即小乘經中唯有九部之意，乃以九部經為小乘經之分類者也。然大乘義章第一，法苑義林章第二本等。謂以九部為大乘經中之內容分類，十二部經中，菩薩大乘之人，無犯戒等，故無尼陀那（即緣起），機根勝，故無阿波陀那（即譬喻），無徵詰問答之要，故無優波提舍（即論議）云。然此九部之名目，與南方所傳一致，則涅槃經所說，以九部為小乘經之分類，似不容疑。但涅槃九部中，第八有毘佛略。毘佛略Vaipuya，譯言方廣，或方等，通常以之為大乘之異名，故以此九部為大乘經之分類，亦自有據。南方所傳者，無此毘佛略，代以毘陀略Vedaa，置於第九，毘陀略有破碎或執明及獲明之義，與毘佛略之意不同。涅槃之九部中列毘佛略者，恐為毘陀略之寫誤也。若不然，則所謂過九部經有方等典者，不得不全陷於無意味。既言過九部經有方等（即毘佛略），則毘佛略不應存於九部中也。（二）修多羅，祇夜，和伽羅那，伽陀，優陀那，尼陀那，伊帝目陀伽，毘佛略，阿浮陀達磨也。十住毘婆沙論第九念佛品曰：「善說九部經法，所謂修多羅、祇夜、授記、伽陀、憂陀那、尼陀那、如是語經、斐肥儸、未曾有經。」是涅槃之九部中除闍陀伽加尼陀那也。（三）修多羅、祇夜、伽陀、尼陀那、阿波陀那、伊帝目多伽、闍陀伽、阿浮陀達磨、優波提舍也。法華經第一方便品曰：「或說修多羅，伽陀及本事。本生未曾有，亦說於因緣。譬喻并祇夜，優波提舍經。」又曰：「我此九部經，隨順眾生說。入大乘為本，以故說是經。」此古來傳為小乘之九部者。言十二部經中，小乘不明行因成佛之義，故無和伽羅那（即授記），法淺易諮，故無優陀那（即無問自說），未顯廣理，故無毘佛略（即方廣）也。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 佛Phật 經Kinh 之chi 內nội 容dung 分phần 類loại ， 有hữu 九cửu 種chủng 也dã ： （ 一nhất ） 一nhất 修Tu 多Đa 羅La 。 二nhị 祇kỳ 夜dạ ， 三tam 和hòa 伽già 羅la 那na ， 四tứ 伽già 陀đà ， 五ngũ 優ưu 陀đà 那na ， 六lục 伊y 帝đế 目mục 多đa 伽già ， 七thất 闍xà 陀đà 伽già ， 八bát 毘tỳ 佛Phật 略lược ， 九cửu 阿a 浮phù 陀đà 達đạt 磨ma 。 涅Niết 槃Bàn 經Kinh 第đệ 三tam 曰viết 能năng 師sư 子tử 吼hống 。 廣quảng 說thuyết 妙diệu 法Pháp 。 謂vị 修Tu 多Đa 羅La 。 祇kỳ 夜dạ 、 受thọ 記ký 、 伽già 陀đà 、 優ưu 陀đà 那na 、 伊y 帝đế 目mục 多đa 伽già 、 闍xà 陀đà 伽già 、 毘tỳ 佛Phật 略lược 阿a 浮phù 陀đà 。 達đạt 磨ma 以dĩ 如như 是thị 等đẳng 。 九cửu 部bộ 經Kinh 典điển 為vì 他tha 廣quảng 說thuyết 。 」 又hựu 第đệ 五ngũ 曰viết ： 「 半bán 字tự 者giả 謂vị 九cửu 部bộ 經kinh 。 」 又hựu 第đệ 七thất 曰viết 如Như 來Lai 先tiên 說thuyết 。 九cửu 部bộ 法pháp 印ấn 。 」 又hựu 曰viết ： 「 過quá 九cửu 部bộ 經kinh 有hữu 方Phương 等Đẳng 典điển 。 」 是thị 即tức 小Tiểu 乘Thừa 經kinh 中trung 唯duy 有hữu 九cửu 部bộ 之chi 意ý ， 乃nãi 以dĩ 九cửu 部bộ 經kinh 為vi 小Tiểu 乘Thừa 經kinh 之chi 分phần 類loại 者giả 也dã 。 然nhiên 大Đại 乘Thừa 義nghĩa 章chương 第đệ 一nhất ， 法pháp 苑uyển 義nghĩa 林lâm 章chương 第đệ 二nhị 本bổn 等đẳng 。 謂vị 以dĩ 九cửu 部bộ 為vi 大Đại 乘Thừa 經Kinh 中trung 之chi 內nội 容dung 分phần 類loại 十Thập 二Nhị 部Bộ 經Kinh 。 中trung 菩Bồ 薩Tát 大Đại 乘Thừa 之chi 人nhân 。 無vô 犯phạm 戒giới 等đẳng ， 故cố 無vô 尼ni 陀đà 那na （ 即tức 緣duyên 起khởi ） ， 機cơ 根căn 勝thắng ， 故cố 無vô 阿a 波ba 陀đà 那na （ 即tức 譬thí 喻dụ ） ， 無vô 徵trưng 詰cật 問vấn 答đáp 之chi 要yếu ， 故cố 無vô 優ưu 波ba 提đề 舍xá （ 即tức 論luận 議nghị ） 云vân 。 然nhiên 此thử 九cửu 部bộ 之chi 名danh 目mục ， 與dữ 南nam 方phương 所sở 傳truyền 一nhất 致trí ， 則tắc 涅Niết 槃Bàn 經Kinh 所sở 說thuyết ， 以dĩ 九cửu 部bộ 為vi 小Tiểu 乘Thừa 經kinh 之chi 分phần 類loại ， 似tự 不bất 容dung 疑nghi 。 但đãn 涅Niết 槃Bàn 九cửu 部bộ 中trung ， 第đệ 八bát 有hữu 毘tỳ 佛Phật 略lược 。 毘tỳ 佛Phật 略lược Vaipuya ， 譯dịch 言ngôn 方Phương 廣Quảng 或hoặc 方Phương 等Đẳng 通thông 常thường 以dĩ 之chi 為vi 大Đại 乘Thừa 之chi 異dị 名danh ， 故cố 以dĩ 此thử 九cửu 部bộ 為vi 大Đại 乘Thừa 經Kinh 之chi 分phần 類loại ， 亦diệc 自tự 有hữu 據cứ 。 南nam 方phương 所sở 傳truyền 者giả ， 無vô 此thử 毘tỳ 佛Phật 略lược ， 代đại 以dĩ 毘tỳ 陀đà 略lược Vedaa ， 置trí 於ư 第đệ 九cửu ， 毘tỳ 陀đà 略lược 有hữu 破phá 碎toái 或hoặc 執chấp 明minh 及cập 獲hoạch 明minh 之chi 義nghĩa ， 與dữ 毘tỳ 佛Phật 略lược 之chi 意ý 不bất 同đồng 。 涅Niết 槃Bàn 之chi 九cửu 部bộ 中trung 列liệt 毘tỳ 佛Phật 略lược 者giả ， 恐khủng 為vi 毘tỳ 陀đà 略lược 之chi 寫tả 誤ngộ 也dã 。 若nhược 不bất 然nhiên ， 則tắc 所sở 謂vị 過quá 九cửu 部bộ 經kinh 有hữu 方Phương 等Đẳng 典điển 者giả ， 不bất 得đắc 不bất 全toàn 陷hãm 於ư 無vô 意ý 味vị 。 既ký 言ngôn 過quá 九cửu 部bộ 經kinh 有hữu 方Phương 等Đẳng （ 即tức 毘tỳ 佛Phật 略lược ） ， 則tắc 毘tỳ 佛Phật 略lược 不bất 應ưng/ứng 存tồn 於ư 九cửu 部bộ 中trung 也dã 。 （ 二nhị ） 修Tu 多Đa 羅La 。 祇kỳ 夜dạ ， 和hòa 伽già 羅la 那na ， 伽già 陀đà ， 優ưu 陀đà 那na ， 尼ni 陀đà 那na ， 伊y 帝đế 目mục 陀đà 伽già ， 毘tỳ 佛Phật 略lược 阿a 浮phù 陀đà 達đạt 磨ma 也dã 。 十thập 住trụ 毘tỳ 婆bà 沙sa 論luận 第đệ 九cửu 念niệm 佛Phật 品phẩm 曰viết ： 「 善thiện 說thuyết 九cửu 部bộ 經Kinh 法Pháp 所sở 謂vị 修Tu 多Đa 羅La 。 祇kỳ 夜dạ 、 授thọ 記ký 、 伽già 陀đà 、 憂ưu 陀đà 那na 、 尼ni 陀đà 那na 如như 是thị 語ngữ 。 經kinh 、 斐 肥phì 儸 未vị 曾tằng 有hữu 經kinh 。 是thị 涅Niết 槃Bàn 。 之chi 九cửu 部bộ 中trung 除trừ 闍xà 陀đà 伽già 加gia 尼ni 陀đà 那na 也dã 。 （ 三tam ） 修Tu 多Đa 羅La 。 祇kỳ 夜dạ 伽già 陀đà 。 尼ni 陀đà 那na 、 阿a 波ba 陀đà 那na 、 伊y 帝đế 目mục 多đa 伽già 、 闍xà 陀đà 伽già 阿a 浮phù 陀đà 。 達đạt 磨ma 、 優ưu 波ba 提đề 舍xá 也dã 。 法pháp 華hoa 經kinh 第đệ 一nhất 方phương 便tiện 品phẩm 曰viết 或hoặc 說thuyết 修Tu 多Đa 羅La 。 伽Già 陀Đà 及cập 本Bổn 事Sự 。 本Bổn 生Sanh 未Vị 曾Tằng 有Hữu 。 亦diệc 說thuyết 於ư 因Nhân 緣Duyên 。 譬Thí 喻Dụ 并tinh 祇Kỳ 夜Dạ 。 優Ưu 波Ba 提Đề 舍Xá 經Kinh 。 」 又hựu 曰viết ： 「 我ngã 此thử 九cửu 部bộ 經kinh 。 隨tùy 順thuận 眾chúng 生sanh 說thuyết 。 入nhập 大Đại 乘Thừa 為vi 本bổn 。 以dĩ 故cố 說thuyết 是thị 經Kinh 。 」 此thử 古cổ 來lai 傳truyền 為vi 小Tiểu 乘Thừa 之chi 九cửu 部bộ 者giả 。 言ngôn 十Thập 二Nhị 部Bộ 經Kinh 。 中trung 小Tiểu 乘Thừa 不bất 明minh 行hành 因nhân 成thành 佛Phật 之chi 義nghĩa 。 故cố 無vô 和hòa 伽già 羅la 那na （ 即tức 授thọ 記ký ） ， 法pháp 淺thiển 易dị 諮tư ， 故cố 無vô 優ưu 陀đà 那na （ 即tức 無vô 問vấn 自tự 說thuyết ） ， 未vị 顯hiển 廣quảng 理lý ， 故cố 無vô 毘tỳ 佛Phật 略lược （ 即tức 方Phương 廣Quảng ） 也dã 。