極微假實 ( 極cực 微vi 假giả 實thật )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（雜語）勝論師言極微為圓常，更無生滅，雖空劫之時，亦離散而意遊於空中。小乘之經部成實謂現在為實有，而過未為無。小乘之有部宗謂極微為三世實有，常恒不變，只依眾生業力之有無而有作用之生滅眾生業緣未熟，微體未起作用之位，為未來之極微，正起作用，集成根境，從而為現在之極微，作用已，再為體，為過去之極微。極微體法雖為恒有，而其作用，則生滅無常。故勝論異於常經。然則未和合之第一位極微之微，為實法。所和合之第二位色聚之微，亦為實體也。又七微聚集之阿菟色亦為實法。但就於事實現見之上而論，第三七微於和聚之位，始得實成現見一物體，故可謂為實之極微，第一第二之微，於事實上非如此分離，但為以智慧分析之之比量分齊，故謂之為假之極微（觀上所引之正理論可知）。然而大乘謂一切之物質，隨其量之大小。念念刻刻，自阿賴耶識之種子變現，無自微積至大之法。然則極微者，止為破我見成析空觀時，以假想分析物質，實體之極微，決為無有也。唯識論二曰：「識變時隨量大小頓現一相，非別變作眾多極微合成一物。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 雜tạp 語ngữ ） 勝thắng 論luận 師sư 言ngôn 極cực 微vi 為vi 圓viên 常thường ， 更cánh 無vô 生sanh 滅diệt ， 雖tuy 空không 劫kiếp 之chi 時thời ， 亦diệc 離ly 散tán 而nhi 意ý 遊du 於ư 空không 中trung 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 經kinh 部bộ 成thành 實thật 謂vị 現hiện 在tại 為vi 實thật 有hữu ， 而nhi 過quá 未vị 為vi 無vô 。 小Tiểu 乘Thừa 之chi 有hữu 部bộ 宗tông 謂vị 極cực 微vi 為vi 三tam 世thế 實thật 有hữu ， 常thường 恒 不bất 變biến ， 只chỉ 依y 眾chúng 生sanh 業nghiệp 力lực 之chi 有hữu 無vô 而nhi 有hữu 作tác 用dụng 之chi 生sanh 滅diệt 眾chúng 生sanh 業nghiệp 緣duyên 未vị 熟thục ， 微vi 體thể 未vị 起khởi 作tác 用dụng 之chi 位vị 為vì 未vị 來lai 。 之chi 極cực 微vi ， 正chánh 起khởi 作tác 用dụng ， 集tập 成thành 根căn 境cảnh ， 從tùng 而nhi 為vì 現hiện 在tại 之chi 極cực 微vi ， 作tác 用dụng 已dĩ ， 再tái 為vi 體thể ， 為vi 過quá 去khứ 之chi 極cực 微vi 。 極cực 微vi 體thể 法pháp 雖tuy 為vi 恒 有hữu ， 而nhi 其kỳ 作tác 用dụng 則tắc 生sanh 滅diệt 無vô 常thường 。 故cố 勝thắng 論luận 異dị 於ư 常thường 經kinh 。 然nhiên 則tắc 未vị 和hòa 合hợp 之chi 第đệ 一nhất 位vị 極cực 微vi 之chi 微vi ， 為vi 實thật 法pháp 。 所sở 和hòa 合hợp 之chi 第đệ 二nhị 位vị 色sắc 聚tụ 之chi 微vi ， 亦diệc 為vi 實thật 體thể 也dã 。 又hựu 七thất 微vi 聚tụ 集tập 之chi 阿a 菟thố 色sắc 亦diệc 為vi 實thật 法pháp 。 但đãn 就tựu 於ư 事sự 實thật 現hiện 見kiến 之chi 上thượng 而nhi 論luận ， 第đệ 三tam 七thất 微vi 於ư 和hòa 聚tụ 之chi 位vị ， 始thỉ 得đắc 實thật 成thành 現hiện 見kiến 一nhất 物vật 體thể ， 故cố 可khả 謂vị 為vi 實thật 之chi 極cực 微vi ， 第đệ 一nhất 第đệ 二nhị 之chi 微vi ， 於ư 事sự 實thật 上thượng 非phi 如như 此thử 分phân 離ly 但đãn 為vi 以dĩ 智trí 慧tuệ 分phần 析tích 之chi 之chi 比tỉ 量lượng 分phân 齊tề 故cố 謂vị 之chi 為vi 假giả 之chi 極cực 微vi （ 觀quán 上thượng 所sở 引dẫn 之chi 正chánh 理lý 論luận 可khả 知tri ） 。 然nhiên 而nhi 大Đại 乘Thừa 謂vị 一nhất 切thiết 之chi 物vật 質chất ， 隨tùy 其kỳ 量lượng 之chi 大đại 小tiểu 。 念niệm 念niệm 刻khắc 刻khắc ， 自tự 阿a 賴lại 耶da 識thức 。 之chi 種chủng 子tử 變biến 現hiện ， 無vô 自tự 微vi 積tích 至chí 大đại 之chi 法pháp 。 然nhiên 則tắc 極cực 微vi 者giả ， 止chỉ 為vi 破phá 我ngã 見kiến 成thành 析tích 空không 觀quán 時thời ， 以dĩ 假giả 想tưởng 分phân 析tích 物vật 質chất ， 實thật 體thể 之chi 極cực 微vi ， 決quyết 為vi 無vô 有hữu 也dã 。 唯duy 識thức 論luận 二nhị 曰viết ： 「 識thức 變biến 時thời 隨tùy 量lượng 大đại 小tiểu 頓đốn 現hiện 一nhất 相tướng ， 非phi 別biệt 變biến 作tác 眾chúng 多đa 極cực 微vi 合hợp 成thành 一nhất 物vật 。 」 。