正像末 ( 正chánh 像tượng 末mạt )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（術語）凡一佛出世則以其佛為本，立正法，像法，末法之三時。然諸經皆說正像之二時，大悲經獨說正像末三時。又如雜阿含，俱舍論，唯說正法之一時。一正法，正者證也，佛雖去世而法儀未改，有教有行，有正得證果者，是為正法時。二像法，像者似也，訛替也，道化漸訛替，而真正之法儀行儀不行，隨而無證果者，但有教有行，而像似之佛法行，此時謂之像法時。三末法，末者微也，轉為微末，但有教而無行，無證果時，是為末法時。嘉祥法華義疏五曰：「佛雖去世法儀未改，謂正法時。佛去世久，道化訛替，謂像法時。轉復微末，謂末法時。」法華玄贊五曰：「若佛正法，教行證三，皆具足有。若佛像法，唯有教行，無證果者。若佛末法，唯有教在，行證並無。」青龍仁王經疏三下曰：「有教有行，有得果證，名為正法。有教有行，而無果證，名為像法。唯有其教，無行無證，名為末法。」三大部輔注七曰：「正者證也，像者似也，末者微也。」又俱舍論二十九以教證為正法之體，明住於正法之世，為一千歲。教法者經律論之三藏也，證法者三乘之菩提分法也（與前言證果異），若有人於其教法誦持及正說者，為住於教法世。若有人行其菩提分法者，為住於證法世。故隨此三人住世之時量，可知住於正法世之時量。聖教中總言為唯千歲住（證法唯千年住，教法之住時，復過於此，即像法也）。頌曰：「佛正法有二：謂教證為體，有持說行者，此便住世間。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 術thuật 語ngữ ） 凡phàm 一nhất 佛Phật 出xuất 世thế 則tắc 以dĩ 其kỳ 佛Phật 為vi 本bổn ， 立lập 正Chánh 法Pháp 像Tượng 法Pháp 。 末Mạt 法Pháp 之chi 三tam 時thời 。 然nhiên 諸chư 經kinh 皆giai 說thuyết 正chánh 像tượng 之chi 二nhị 時thời ， 大đại 悲bi 經kinh 獨độc 說thuyết 正chánh 像tượng 末mạt 三tam 時thời 。 又hựu 如như 雜Tạp 阿A 含Hàm 。 俱câu 舍xá 論luận ， 唯duy 說thuyết 正Chánh 法Pháp 之chi 一nhất 時thời 。 一nhất 正Chánh 法Pháp 正chánh 者giả 證chứng 也dã ， 佛Phật 雖tuy 去khứ 世thế 而nhi 法pháp 儀nghi 未vị 改cải ， 有hữu 教giáo 有hữu 行hành ， 有hữu 正chánh 得đắc 證chứng 果Quả 者giả ， 是thị 為vi 正Chánh 法Pháp 時thời 。 二nhị 像tượng 法pháp ， 像tượng 者giả 似tự 也dã ， 訛ngoa 替thế 也dã ， 道đạo 化hóa 漸tiệm 訛ngoa 替thế ， 而nhi 真chân 正chánh 之chi 法Pháp 。 儀nghi 行hành 儀nghi 不bất 行hành ， 隨tùy 而nhi 無vô 證chứng 果Quả 者giả ， 但đãn 有hữu 教giáo 有hữu 行hành ， 而nhi 像tượng 似tự 之chi 佛Phật 法Pháp 行hành ， 此thử 時thời 謂vị 之chi 像tượng 法pháp 時thời 。 三tam 末Mạt 法Pháp 末mạt 者giả 微vi 也dã ， 轉chuyển 為vi 微vi 末mạt ， 但đãn 有hữu 教giáo 而nhi 無vô 行hành ， 無vô 證chứng 果Quả 時thời ， 是thị 為vi 末Mạt 法Pháp 時thời 。 嘉gia 祥tường 法pháp 華hoa 義nghĩa 疏sớ 五ngũ 曰viết ： 「 佛Phật 雖tuy 去khứ 世thế 法pháp 儀nghi 未vị 改cải ， 謂vị 正Chánh 法Pháp 時thời 。 佛Phật 去khứ 世thế 久cửu ， 道đạo 化hóa 訛ngoa 替thế ， 謂vị 像tượng 法pháp 時thời 。 轉chuyển 復phục 微vi 末mạt ， 謂vị 末Mạt 法Pháp 時thời 。 」 法pháp 華hoa 玄huyền 贊tán 五ngũ 曰viết ： 「 若nhược 佛Phật 正Chánh 法Pháp 教giáo 行hành 證chứng 三tam ， 皆giai 具cụ 足túc 有hữu 。 若nhược 佛Phật 像tượng 法pháp ， 唯duy 有hữu 教giáo 行hành ， 無vô 證chứng 果Quả 者giả 。 若nhược 佛Phật 末Mạt 法Pháp 唯duy 有hữu 教giáo 在tại ， 行hành 證chứng 並tịnh 無vô 。 」 青thanh 龍long 仁nhân 王vương 經kinh 疏sớ 三tam 下hạ 曰viết ： 「 有hữu 教giáo 有hữu 行hành ， 有hữu 得đắc 果Quả 證chứng ， 名danh 為vi 正Chánh 法Pháp 。 有hữu 教giáo 有hữu 行hành ， 而nhi 無vô 果quả 證chứng ， 名danh 為vi 像tượng 法pháp 。 唯duy 有hữu 其kỳ 教giáo ， 無vô 行hành 無vô 證chứng ， 名danh 為vi 末Mạt 法Pháp 。 」 三tam 大đại 部bộ 輔phụ 注chú 七thất 曰viết ： 「 正chánh 者giả 證chứng 也dã ， 像tượng 者giả 似tự 也dã ， 末mạt 者giả 微vi 也dã 。 」 又hựu 俱câu 舍xá 論luận 二nhị 十thập 九cửu 以dĩ 教giáo 證chứng 為vi 正Chánh 法Pháp 之chi 體thể ， 明minh 住trụ 於ư 正Chánh 法Pháp 。 之chi 世thế ， 為vi 一nhất 千thiên 歲tuế 。 教giáo 法pháp 者giả 經kinh 律luật 論luận 之chi 三Tam 藏Tạng 也dã ， 證chứng 法pháp 者giả 三tam 乘thừa 之chi 菩Bồ 提Đề 分Phần 法Pháp 。 也dã （ 與dữ 前tiền 言ngôn 證chứng 果Quả 異dị ） 若nhược 有hữu 人nhân 。 於ư 其kỳ 教giáo 法pháp 誦tụng 持trì 及cập 正chánh 說thuyết 者giả ， 為vi 住trụ 於ư 教giáo 法pháp 世thế 。 若nhược 有hữu 人nhân 行hành 其kỳ 菩Bồ 提Đề 分Phần 法Pháp 。 者giả ， 為vi 住trụ 於ư 證chứng 法pháp 世thế 。 故cố 隨tùy 此thử 三tam 人nhân 住trụ 世thế 之chi 時thời 量lượng ， 可khả 知tri 住trụ 於ư 正Chánh 法Pháp 。 世thế 之chi 時thời 量lượng 。 聖thánh 教giáo 中trung 總tổng 言ngôn 為vi 唯duy 千thiên 歲tuế 住trụ （ 證chứng 法pháp 唯duy 千thiên 年niên 住trụ ， 教giáo 法pháp 之chi 住trụ 時thời 復phục 過quá 於ư 此thử 。 即tức 像tượng 法pháp 也dã ） 。 頌tụng 曰viết ： 「 佛Phật 正Chánh 法Pháp 有hữu 二nhị ： 謂vị 教giáo 證chứng 為vi 體thể ， 有hữu 持trì 說thuyết 行hành 者giả ， 此thử 便tiện 住trụ 世thế 間gian 。 」 。