阿提佛陀 ( 阿a 提đề 佛Phật 陀đà )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（佛名）梵名Ādi－buddha。西藏語云：Cho－gidang－poisang－ye，譯言本初覺者或第一覺者。喇嘛教之本初本佛也。西藏佛教之古派以此佛為生自毘盧遮那之普賢Samantabhadra，謂之Kuntu－bzaṅ－po（至善法身），即梵語之Dharmakāya－samantabhadra（法身普賢），盛崇拜之，新派謂為跋折囉陀羅Vajradhara（金剛持），與跋折囉薩埵Vajrasattva（金剛有情），一體不二之身。跋折囉陀羅者，亦名最勝佛，最上勝者，一切秘密主，諸如來都統，無始無終者等。跋折囉薩埵者，亦有最上智，上首，五禪那佛統領等異名。雖有時說此兩金剛如別佛，然其一體不二，稱為阿提佛陀，是具足三德之大覺者，無上者，大自在者，無始無終，無限無際，能徧滿於十方，離因緣而為因緣之本源，即無相而作無相之大因，一切萬物皆出於其所造，依其力而顯現，又具有五體五智五見，為一切佛之能造者。五禪那佛之統領，其淨土為Og－min（色究竟天之義）最上根本大樂不空三昧大教王經七所謂「即金剛薩埵，秘密大主宰。所言五秘密，謂毘盧遮那，及不動如來，寶生，無量壽，不空成就等，是名五秘密。所言諸部者。謂一切如來，真實之妙理，成金剛薩埵。毘盧遮那佛，不動如來部，寶生無量佛，不空成就等，真理亦如是」者，說金剛薩埵即阿提佛陀入於路迦三惹那Lokasañjñana之甚深三昧，開發本具五智時，現成此等五秘密也。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 佛Phật 名danh ） 梵Phạm 名danh Ādi － buddha 。 西tây 藏tạng 語ngữ 云vân ： Cho － gidang － poisang － ye ， 譯dịch 言ngôn 本bổn 初sơ 覺giác 者giả 或hoặc 第đệ 一nhất 覺giác 者giả 。 喇lặt 嘛 教giáo 之chi 本bổn 初sơ 本bổn 佛Phật 也dã 。 西tây 藏tạng 佛Phật 教giáo 之chi 古cổ 派phái 以dĩ 此thử 佛Phật 為vi 生sanh 自tự 毘Tỳ 盧Lô 遮Già 那Na 。 之chi 普phổ 賢hiền Samantabhadra ， 謂vị 之chi Kuntu － bza ṅ － po （ 至chí 善thiện 法Pháp 身thân ） ， 即tức 梵Phạn 語ngữ 之chi Dharmakāya － samantabhadra （ 法Pháp 身thân 普phổ 賢hiền ） ， 盛thịnh 崇sùng 拜bái 之chi ， 新tân 派phái 謂vị 為vi 跋bạt 折chiết 囉ra 陀đà 羅la Vajradhara （ 金kim 剛cang 持trì ） ， 與dữ 跋bạt 折chiết 囉ra 薩tát 埵đóa Vajrasattva （ 金kim 剛cang 有hữu 情tình ） ， 一nhất 體thể 不bất 二nhị 之chi 身thân 。 跋bạt 折chiết 囉ra 陀đà 羅la 者giả 亦diệc 名danh 最tối 勝thắng 。 佛Phật ， 最tối 上thượng 勝thắng 者giả ， 一nhất 切thiết 秘bí 密mật 主chủ 諸chư 如Như 來Lai 。 都đô 統thống ， 無vô 始thỉ 無vô 終chung 者giả 等đẳng 。 跋bạt 折chiết 囉ra 薩tát 埵đóa 者giả ， 亦diệc 有hữu 最tối 上thượng 智trí ， 上thượng 首thủ ， 五ngũ 禪thiền 那na 佛Phật 統thống 領lãnh 等đẳng 異dị 名danh 。 雖tuy 有hữu 時thời 說thuyết 此thử 兩lượng 金kim 剛cang 如như 別biệt 佛Phật ， 然nhiên 其kỳ 一nhất 體thể 不bất 二nhị ， 稱xưng 為vi 阿a 提đề 佛Phật 陀đà ， 是thị 具cụ 足túc 三tam 德đức 之chi 大đại 覺giác 者giả ， 無vô 上thượng 者giả ， 大đại 自tự 在tại 者giả ， 無vô 始thỉ 無vô 終chung ， 無vô 限hạn 無vô 際tế ， 能năng 徧biến 滿mãn 於ư 十thập 方phương 。 離ly 因nhân 緣duyên 而nhi 為vi 因nhân 緣duyên 之chi 本bổn 源nguyên ， 即tức 無vô 相tướng 而nhi 作tác 無vô 相tướng 之chi 大đại 因nhân 一nhất 切thiết 萬vạn 物vật 。 皆giai 出xuất 於ư 其kỳ 所sở 造tạo ， 依y 其kỳ 力lực 而nhi 顯hiển 現hiện ， 又hựu 具cụ 有hữu 五ngũ 體thể 五ngũ 智trí 五ngũ 見kiến ， 為vi 一nhất 切thiết 佛Phật 之chi 能năng 造tạo 者giả 。 五ngũ 禪thiền 那na 佛Phật 之chi 統thống 領lãnh ， 其kỳ 淨tịnh 土độ 為vi Og － min （ 色Sắc 究Cứu 竟Cánh 天Thiên 。 之chi 義nghĩa ） 最tối 上thượng 根căn 本bổn 大đại 樂nhạo/nhạc/lạc 不bất 空không 三tam 昧muội 大đại 教giáo 王vương 經kinh 七thất 所sở 謂vị 「 即tức 金kim 剛cang 薩tát 埵đóa ， 秘bí 密mật 大đại 主chủ 宰tể 。 所sở 言ngôn 五ngũ 秘bí 密mật ， 謂vị 毘Tỳ 盧Lô 遮Già 那Na 。 及cập 不Bất 動Động 如Như 來Lai 。 寶bảo 生sanh 無Vô 量Lượng 壽Thọ 。 不bất 空không 成thành 就tựu 等đẳng ， 是thị 名danh 五ngũ 秘bí 密mật 。 所sở 言ngôn 諸chư 部bộ 者giả 。 謂vị 一nhất 切thiết 如Như 來Lai 。 真chân 實thật 之chi 妙diệu 理lý ， 成thành 金kim 剛cang 薩tát 埵đóa 。 毘Tỳ 盧Lô 遮Già 那Na 佛Phật 。 不Bất 動Động 如Như 來Lai 。 部bộ ， 寶bảo 生sanh 無vô 量lượng 佛Phật ， 不bất 空không 成thành 就tựu 等đẳng ， 真chân 理lý 亦diệc 如như 是thị 。 者giả ， 說thuyết 金kim 剛cang 薩tát 埵đóa 即tức 阿a 提đề 佛Phật 陀đà 入nhập 於ư 路lộ 迦ca 三tam 惹nhạ 那na Lokasañjñana 之chi 甚thậm 深thâm 三tam 昧muội 。 開khai 發phát 本bổn 具cụ 五ngũ 智trí 時thời ， 現hiện 成thành 此thử 等đẳng 五ngũ 秘bí 密mật 也dã 。