thứ đệ tam quán

Phật Quang Đại Từ Điển

(次第三觀) Cũng gọi Biệt tướng tam quán, Cách lịch tam quán. Đối lại: Bất thứ đệ tam quán, Viên dung tam quán. Pháp quán của Biệt giáo trong 4 giáo Hóa pháp do tông Thiên thai lập ra. Nghĩa là tu tập 3 quán Không, Giả, Trung lần lượt theo thứ lớp. Trái lại, pháp quán Nhất tâm tam quán của Viên giáo thì gọi là Bất thứ đệ tam quán. Bởi vì Biệt giáo cho rằng 3 quán Không, Giả, Trung theo thứ lớp cách nhau chứ không dung nhau, cho nên phải quán xét lần lượt theo thứ lớp từ Không đến Giả, đến Trung, nhờ đó mà theo thứ lớp phá trừ 3 hoặc Kiến tư, Trần sa và Vô minh để chứng đắc 3 trí: Nhất thiết trí, Đạo chủng trí và Nhất thiết chủng trí. Nhưng Viên giáo thì cho rằng trong một niệm tâm có thể quán đủ 3 đế Không, Giả, Trung chứ không cần phải tu tập theo thứ lớp, vì thế 3 quán của Viên giáo được gọi là Viên dung tam quán, Bất thứ đệ tam quán. Nếu đem 3 quán phối hợp với các hành vị của Biệt giáo thì Thập trụ vị tu tập Không quán, Thập hành vị tu tập Giả quán và Thập hồi hướng vị tu tập Trung đạo quán. Nhưng cũng có trường hợp tu cả 3 quán, như Bồ tát Thập trụ vị, ngoài việc tu tập không quán, cũng gồm tu cả Giả quán và Trung đạo quán. Bởi vì tông Thiên thai chia 3 quán làm 2 loại là Thứ đệ và Bất thứ đệ, dùng Thứ đệ tam quán của Biệt giáo hiển bày Bất thứ đệ tam quán của Viên giáo để nêu tỏ giáo tướng của Viên giáo. [X. kinh Bồtát anh lạc bản nghiệp Q. thượng; Quán vô lượng thọ Phật kinh sớ (Tríkhải); Ma ha chỉ quán Q.3 thượng; Pháp hoa kinh huyền nghĩa Q.3 thượng, Q.4 hạ; Tứ giáo nghĩa Q.1, 5; Thiên thai tứ giáo nghi tập chú Q. hạ, phần đầu]. (xt. Tam Quán).