thông minh thiền
Phật Quang Đại Từ Điển
(通明禪) Cũng gọi Thông minh quán thiền, Thông minh quán. Một trong các loại Thiền định. Chỉ cho pháp thiền quán xét hơi thở, sắc và tâm mà bậc Thánh A lahán thực hành khi tu 9 định thứ đệ: Bốn định cõi Sắc, 4 định cõi Vô sắc và định Diệt tận. Khi tu thiền định này, hành giả phải quán xét chung hơi thở, sắc, tâm và thấy rõ suốt một cách vô ngại, cho nên gọi là Thông minh; lại nữa, tu định này cũng được 6 thông, 3 minh, cho nên gọi Thông minh. Kinh Đại phương đẳng đại tập từ quyển 22 trở đi có luận về pháp thiền này, nhưng chưa có tên Thông minh thiền.Ở Trung quốc, các Thiền sư miền Bắc trước thời ngài Thiên thai Trí khải tu chứng được loạiThiền này, từ đó mới có tên Thông minh thiền. Ma ha chỉ quán quyển 9 thượng (Đại 46, 121 thượng) nói: Kế đến là Thông minh thiền phát tướng, khi tu đặc thắng quán tuệ thì hầu như thấy hết 36 vật và chứng tướng cũng gồm đủ. Khi tu Thông minh, khi chứng vi tế rõ ràng, Hoa nghiêm cũng có tên gọi này. Đà la ni Đại tập biện bảo cự chính là Thiền định này; thỉnh Quán âm cũng là ý này. Khi tu chung 3 việc thì có năng lực phát ra 3 thông, 6 thông. Tướng tu chứng loại thiền này như sau: 1. Lúc vào Sơ thiền: Dứt lìa 5 cái(5 phiền não tham dục, sân khuể, thụy miên, trạo hối, nghi), có đủ 5 chi: Giác, quán, hỉ, an, định, xem 3 việc: Hơi thở, sắc, tâm như đám bọt nước. 2. Lúc vào Nhị thiền: Dứt trừ 5 cái, có đủ 3 chi: Hỉ, an, định, xem 3 việc như mây nổi.3. Lúc vào Tam thiền: Dứt trừ 5 cái, có đủ 5 chi: Niệm, xả, tuệ, an, định,xem 3 việc như bóng. 4. Lúc vào Tứ thiền: Dứt lìa 5 cái, có đủ 4 chi: Niệm, xả, không khổ không vui, định, xem 3 việc như tượng như gương. 5. Lúc vào định không xứ: Diệt hết 3 việc, thấy tất cả đều không. 6. Vào định Thức xứ: Đoạn diệt cái Không ấy, duyên theo thức. 7. Vào định Vô sở hữu xứ: Đoạn diệt thức, duyên theo vô sở hữu. 8. Vào định Phi tưởng phi phi tưởng: Đoạn diệt vô sở hữu, duyên theo Phi tưởng phi phi tưởng. 9. Vào định Diệt tận: Đoạn trừ 3 thứ thụ tưởng như Phi tưởng phi phi tưởng… thân chứng pháp diệt thụ tưởng. [X. Pháp giới thứ đệ Q.thượng].