thoái chuyển
Phật Quang Đại Từ Điển
(退轉) Gọi tắt: Thoái. Cũng gọi Thoái đọa, Thoái thất. Chỉ cho hạng người trên đường cầu Phật đạo, đến nửa đường thì tâm bồ đề lui sụt mà rơi vào hàng Nhị thừa phàm phu; hoặc chỉ cho hạng người lui mất giai vị tu hành mà mình đã chứng được. Về thuyết thoái vị, các kinh luận nói đều khác nhau, trong luận Thích tịnh độ quần nghi quyển 4, ngài Hoài cảm đã thu tóm làm 4 thuyết: 1. Tín thoái: Chỉ cho giai vị của 5 tâm trước trong giai vị Thập tín. Vì giai vị 5 tâm này vẫn còn có tâm thoái chuyển, nên dễ sinh tà kiến, dứt mất thiện tâm. 2. Vị thoái: Chỉ cho giai vị của 6 tâm trước trong giai vị Thập trụ. Vì giai vị 6 tâm này vẫn còn có thể thoái chuyển thành Nhị thừa. 3. Chứng thoái: Chỉ cho cácgiai vị phàm phu dưới Thập địa. 4. Hành thoái: Chỉ cho các tâm vị dưới Thất địa, vì các tâm vị này đối với những pháp được nghe còn sinh khiếp nhược, không có năng lực tu học, không thể hằng tu thắng hạnh trong từng niệm, cho nên dễ bị lui sụt. Ngoài ra, về trường hợp thoái chuyển đối với 4 quả Thanh văn, giữa các bộ phái Tiểu thừa cũng có những thuyết khác nhau. Thuyết nhất thiết hữu bộ chủ trương Sơ quả chắc chắn không trở lui, 3 quả sau thì có khả năng lui sụt. Kinh lượng bộ thì cho rằng Sơ quả và Tứ quả không thoái chuyển, 2 quả trung gian thì có thể thoái chuyển. Còn Đại chúng bộ và Hóa địa bộ thì đều chủ trương 3 quả đầu có lui sụt, chỉ có 1quả thứ 4 thì không. [X.kinh Đại bảo tích Q.3; phẩm Hiền thánh họcquán trong kinh Bồ tát anh lạc bản nghiệp Q.thượng; luận Câu xá Q.25; luận Dị bộ tông luân].