thích ma ha diễn luận

Phật Quang Đại Từ Điển

(釋摩呵衍論) Gọi tắt: Thích luận. Luận, 10 quyển, do bồ tát Long thụ của Ấn độ soạn, ngài Phiệt đề ma dịch vào đời Diêu Tần, được thu vào Đại chính tạng tập 32. Đây là sách chú thích bộ luận Đại thừa khởi tín. Nội dung gồm những điểm như: Nói về chỉ thú tạo luận, phân biệt các luận, chia các luận đã tạo trong một đời làm 10 loại, xếp luận Đại thừa khởi tín vào loại Nhiếp nghĩa, nói rõ sự sai khác về tạng: Chung thì luận Khởi tín thuộc các tạng, riêng thì thuộc tạng A tì đạt ma, phân biệt kinh, cho luận Khởi tín là chỗ nương của các kinh; nói về tác giả của luận Khởi tín, về bản thì ngài Mã minh là Phật đại quang minh, về nhân thì Ngài là bồ tát Địa thứ 8; sau hết, chia luận Khởi tín làm 5 phầnđể giải thích, đó là: Phần Nhân duyên, phần Lập nghĩa, phần Giải thích, phần Tu hành tín tâm và phần Khuyến tu lợi ích. Trong phần Lập nghĩa, lập 33 pháp môn, chia làm 2 mục là Tu hành chủng nhân hải và Tính đức viên mãn hải để bàn rõ về nghĩa cạn, sâu. Tư tưởng Tính đức viên mãn hải trong quyển 10 rất giống với Mật giáo. Đại sư Hoằng pháp người Nhật bản đã y cứ vào luận này để phát huy giáo nghĩa Chân ngôn. Luận Thích ma ha diễn tương truyền do ngài Long thụ soạn, nhưng vấn đề chân ngụy vẫn chưa ngã ngũ. Có thuyết cho rằng luận này do vị tăng người Nhật bản là Viên nhân căn cứ vào khẩu truyền của vị tăng người Tân la tên Trân thông mà thành lập; hoặc có thuyết cho rằng soạn giả luận này vốn là Sa môn Nguyệt trung trụ ở núi Đại không, nước Tân la; lại thuyết khác cho rằng trong các chữ đặc biệt kì lạ của các bài chú trong luận này có nhữngchữ giống với văn tự thời Vũ tắc thiên, cho nên suy đoán rằng sách này được thành lập vào thời đại Vũ chu. Luận này có rất nhiều sách chú thích, trong đó có các bộ quan trọng là: 1. Thích ma ha diễn luận kí, 1 quyển, do ngài Thánh pháp soạn vào đời Đường. 2. Thích ma ha diễn luận sớ, 3 quyển, do ngài Pháp mẫn soạn vào đời Đường. 3. Thích ma ha diễn luận tán huyền sớ, 5 quyển, do ngài Phápngộ soạn vào thời Tống. 4. Thích ma ha diễn luận kí, 6 quyển, do ngài Phổ quán soạn vào đời Tống. 5. Thích ma ha diễn luận thông huyền sao, 4 quyển, do ngài Chí phúc soạn vào đời Tống. Trên đây 1, 2, 3 được thu vào Vạn tục tạng tập 72; 4 và 5 được thu vào Vạn tục tạng tập 73.