thất nhân minh

Phật Quang Đại Từ Điển

(七因明) Tiếng dùng trong Nhân minh. Chỉ cho 7 qui định về những điều kiện quan trọng của cuộc nghị luận do Luận sư Di lặc thuộc Cổ nhân minh ở Ấn độ lập ra, đó là: Luận thể tính, luận xứ sở, luận sở y, luận trang nghiêm, luận đọa phụ, luận xuất li và luận đa sở tác pháp. 1. Luận thể tính (Phạm:Vàda):Đề mục nghị luận có 6 tính chất: Ngôn luận, thượng luận, tránh luận, hủy báng luận, thuận chính lí luận, giáo đạo luận. 2. Luận xứ sở(Phạm:Vàdàdhiwỉhàna): Nơi chỗ để nghị luận. Có 6 nơi: a. Trước mặt vua. b. Trước người chấp lí. c. Giữa đám đông. d. Trước bậc Hiền triết. e. Trước các vịSa môn, Bà la môn thông hiểu pháp nghĩa. g. Trước người ưa thích pháp nghĩa. 3. Luận y sở(Phạm:Vàdàdhikaraịa): Chỗ y cứ của sự lập luận, gồm có: Nghĩa sở thành lập và Pháp năng thành lập, gọi tắt là Sở lập Năng lập. Sở lập có 2: Tự tính và Sai biệt; Năng lập có 8: Lập tông(mệnh đề), Biện nhân(lí do), Dẫn dụ(thí dụ),Đồng loại, Dị loại, Hiện lượng, Tỉ lượng và Chính giáo lượng. 4. Luận trang nghiêm (Phạm: Vàdàlaôkàra):Thái độ và sự trau chuốt ngôn từ nghị luận. Có 5 việc: a. Thông thạo cách lập tông của mình và của người. b. Ngôn từ phong phú. c. Không khiếp sợ, nhút nhát. d. Dày dạn, nghiêm túc. e. Tỏ ra xứng đáng. 5. Luận đọa phụ(Phạm:Vàdanigraha): Nguyên nhân khiến nghị luận thất bại. Có 3 nguyên nhân: a. Xả ngôn: Bỏ lập luận của mình. b. Khuất ngôn: Khuất phục trước lập luận của đối phương. c. Ngôn quá: Ngôn luận sai lầm hoặc nghĩa lí quanh co. 6. Luận xuất li (Phạm: Vàdani#= saraịa):Xét kĩ xem lập luận có thành lập được hay không, nếu thấy không thành lập được thì rút ra trước để tránh chuốc lấy thất bại. Có 3 cách xem xét: a. Xem xét được, thua. b. Xem xét thời gian và đại chúng. c. Xem xét mình có khéo léo hay không. 7. Luận đa sở tác pháp (Phạm:Vàde bahukarà dharmà): Lúc nghị luận cần có 3 niềm tin: a. Thông thạo cách lập tông của mình và của đối phương thì đối với tất cả các đề tài đều có khả năng nghị luận. b. Mạnh mẽ dày dạn, không nhút nhát khiếp sợ thì nghị luận trước đám đông một cách dễ dàng. c. Biện tài thao thao thì sẽ giải đáp được tất cả các vấn nạn.