thập nhị xứ

Phật Quang Đại Từ Điển

(十二處) Cũng gọi Thập nhị nhập, Thập nhị nhập xứ. Chỉ cho 12 pháp nuôi lớn tâm và tâm sở. Xứ (Phạm: Àyatana) nghĩa là nuôi nấng, sinh trưởng. Thập nhị xứ gồm: Nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý, cộng với sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp. Sáu xứ trước là 6 căn, tức các cơ quan cảm giác thuộc về chủ quan, là chỗ nương tựa của tâm, tâm sở, được gọi là Lục nội xứ(6 chỗ bên trong); sáu xứ sau là 6 cảnh, tức các đối tượng của nhận thức thuộc về khách quan, là chỗ mà tâm, tâm sở duyên theo, được gọi là Lục ngoại xứ(6 chỗ bên ngoài). Thập nhị xứ này thu nhiếp hết tất cả các pháp, nếu phối hợp với 5 uẩn, thì 10 sắc xứ: Nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, sắc, thanh, hương, vị, xúc tương đương với Sắc uẩn; Ý xứ chính là Thức uẩn, bao gồm 6 thức và 7 tâm giới của Ý giới; Pháp xứ là 3 uẩn Thụ, Tưởng, Hành, gồm thu 64 pháp là 46 tâm sở, 14 bất tương ứng hành, vô biểu sắc và 3 vô vi. [X. kinh Tạp a hàm Q.13; luận Đại tì bà sa Q.71].