三毒 ( 三tam 毒độc )

Phật Học Đại Từ Điển

NGHĨA TIẾNG HÁN

 (術語)又曰三根:一、貪毒,引取之心,名為貪。以迷心對於一切順情之境,引取無厭者。二、瞋毒,恚忿之心名為瞋。以迷心對於一切違情之境起忿怒者。三、痴毒,迷闇之心名為痴。心性闇鈍,迷於事理之法者。亦名無明。此有二種,痴毒獨起,名為獨頭無明。與貪毒共起,名為相應無明。貪毒等,必與痴毒相應而起也。智度論三十一曰:「有利益我者生貪欲,違逆我者而生瞋恚,此結使不從智生,從狂惑生,故是名為痴,三毒為一切煩惱根本。」大乘義章五本曰:「此三毒通攝三界一切煩惱,一切煩惱能害眾生,其猶毒蛇,亦如毒龍,是故喻龍名為毒。」止觀五曰:「四大是身病,三毒是心病。」同六曰:「心起三毒,即名三毒。」智度論十九曰:「一切三界無常,為三衰三毒火所燒。」涅槃經曰:「毒中之毒無過三毒。」

NGHĨA HÁN VIỆT

  ( 術thuật 語ngữ ) 又hựu 曰viết 三tam 根căn : 一nhất 、 貪tham 毒độc , 引dẫn 取thủ 之chi 心tâm , 名danh 為vi 貪tham 。 以dĩ 迷mê 心tâm 對đối 於ư 一nhất 切thiết 順thuận 情tình 之chi 境cảnh , 引dẫn 取thủ 無vô 厭yếm 者giả 。 二nhị 、 瞋sân 毒độc , 恚khuể 忿phẫn 之chi 心tâm 名danh 為vi 瞋sân 。 以dĩ 迷mê 心tâm 對đối 於ư 一nhất 切thiết 違vi 情tình 之chi 境cảnh 起khởi 忿phẫn 怒nộ 者giả 。 三tam 、 痴si 毒độc , 迷mê 闇ám 之chi 心tâm 名danh 為vi 痴si 。 心tâm 性tánh 闇ám 鈍độn , 迷mê 於ư 事sự 理lý 之chi 法pháp 者giả 。 亦diệc 名danh 無vô 明minh 。 此thử 有hữu 二nhị 種chủng 。 痴si 毒độc 獨độc 起khởi , 名danh 為vi 獨độc 頭đầu 無vô 明minh 。 與dữ 貪tham 毒độc 共cộng 起khởi 名danh 為vi 相tương 應ứng 無vô 明minh 。 貪tham 毒độc 等đẳng , 必tất 與dữ 痴si 毒độc 相tương 應ứng 而nhi 起khởi 也dã 。 智trí 度độ 論luận 三tam 十thập 一nhất 曰viết : 「 有hữu 利lợi 益ích 我ngã 者giả 生sanh 貪tham 欲dục , 違vi 逆nghịch 我ngã 者giả 而nhi 生sanh 瞋sân 恚khuể 。 此thử 結kết 使sử 不bất 從tùng 智trí 生sanh , 從tùng 狂cuồng 惑hoặc 生sanh , 故cố 是thị 名danh 為vi 痴si , 三tam 毒độc 為vi 一nhất 切thiết 煩phiền 惱não 根căn 本bổn 。 大Đại 乘Thừa 義nghĩa 章chương 五ngũ 本bổn 曰viết : 「 此thử 三tam 毒độc 通thông 攝nhiếp 三tam 界giới 一nhất 切thiết 。 煩phiền 惱não 一nhất 切thiết 煩phiền 惱não 。 能năng 害hại 眾chúng 生sanh , 其kỳ 猶do 毒độc 蛇xà , 亦diệc 如như 毒độc 龍long , 是thị 故cố 喻dụ 龍long 名danh 為vi 毒độc 。 止Chỉ 觀Quán 五ngũ 曰viết : 「 四tứ 大đại 是thị 身thân 病bệnh , 三tam 毒độc 是thị 心tâm 病bệnh 。 」 同đồng 六lục 曰viết : 「 心tâm 起khởi 三tam 毒độc , 即tức 名danh 三tam 毒độc 。 」 智trí 度độ 論luận 十thập 九cửu 曰viết 。 一nhất 切thiết 三tam 界giới 。 無vô 常thường , 為vi 三tam 衰suy 三tam 毒độc 火hỏa 所sở 燒thiêu 。 涅Niết 槃Bàn 經Kinh 。 曰viết : 「 毒độc 中trung 之chi 毒độc 無vô 過quá 三tam 毒độc 。 」 。