LUẬN A TỲ ĐẠT MA PHẨM LOẠI TÚC
Tác giả: Tôn giả Thế Hữu
Hán dịch: Đời Đường, Tam Tạng Pháp sư Huyền Trang
Việt dịch: Linh Sơn Pháp Bảo Đại Tạng Kinh
Phẩm 2: BIỆN LUẬN CÁC TRÍ
Có mười trí: Như trước đã nói.
Hỏi: Pháp trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên các hành và một phần pháp vô lậu thuộc cõi Dục.
Hỏi: Loại trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên các hành và một phần pháp vô lậu thuộc cõi cõi Sắc-Vô sắc.
Hỏi: Tha tâm trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên sự hòa hợp hiện tiền theo tâm-tâm sở của người khác ở cõi Dục – cõi Sắc, và một phần tâm-tâm sở vô lậu của người khác thuộc cõi Dục-Sắc.
Hỏi: Thế tục trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên tất cả pháp.
Hỏi: Khổ trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên năm thủ uẩn.
Hỏi: Tập trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên nhân hữu lậu.
Hỏi: Diệt trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên trạch diệt.
Hỏi: Đạo trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên pháp học – vô học.
Hỏi: Tận trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên tất cả pháp hữu vi và trạch diệt. Hỏi: Vô sinh trí duyên cái gì?
Đáp: Là duyên tất cả pháp hữu vi và trạch diệt.
Hỏi: Vì sao pháp trí duyên các hành và một phần pháp vô lậu thuộc cõi Dục?
Đáp: Pháp trí nhận biết các hành thuộc cõi Dục, các hành tạo nhân, các hành diệt, và các hành nơi đạo có khả năng đoạn.
Hỏi: Vì sao loại trí duyên các hành và một phần pháp vô lậu thuộc cõi Sắc-Vô sắc?
Đáp: Vì loại trí duyên các hành thuộc cõi Sắc -Vô sắc, các hành tạo nhân, các hành diệt, các hành nơi đạo có khả năng đoạn.
Hỏi: Vì sao tha tâm trí duyên sự hòa hợp hiện tiền theo tâm sở của người khác ở cõi Dục – cõi Sắc và một phần tâm-tâm sở vô lậu của người khác ở cõi Dục-Sắc?
Đáp: Vì tha tâm trí nhận biết sự hòa hợp hiện tiền theo tâm-tâm sở của người khác và một phần tâm-tâm sở vô lậu của người khác thuộc cõi Dục – cõi Sắc.
Hỏi: Vì sao thế tục trí duyên tất cả pháp?
Đáp: Thế tục trí biết tất cả pháp vì như lý đã dẫn phát, hoặc không như lý đã dẫn phát, hoặc không phải như lý, không phải không như lý đã dẫn phát.
Hỏi: Vì sao khổ trí duyên năm thủ uẩn?
Đáp: Khổ trí nhận biết năm thủ uẩn là vô thường-khổ-không-vô ngã.
Hỏi: Vì sao tập trí duyên nhân hữu lậu?
Đáp: Tập trí nhận biết nhân hữu lậu từ đó phát sinh duyên.
Hỏi: Vì sao diệt trí duyên trạch diệt?
Đáp: Diệt trí nhận biết về trạch diệt, là diệt trừ, là tĩnh lặng, là sự xa lìa mầu nhiệm.
Hỏi: Vì sao đạo trí duyên pháp học – vô học?
Đáp: Đạo trí nhận biết pháp học – vô học là đạo như hành xuất ly.
Hỏi: Vì sao tận trí duyên tất cả pháp hữu vi và trạch diệt?
Đáp: Tận trí tự biết khắp: Ta đã biết khổ, ta đã đoạn tập, ta đã chứng diệt và ta đã tu đạo.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí duyên tất cả pháp hữu vi và trạch diệt?
Đáp: Vô sinh trí tự biết khắp: Ta đã biết khổ, sẽ không còn biết nữa. Ta đã đoạn tập, không còn đoạn tập nữa. Ta đã chứng diệt, không còn chứng diệt nữa. Ta đã tu đạo, không còn tu đạo nữa.
Hỏi: Pháp trí có bao nhiêu trí toàn phần và trí phần ít?
Đáp: Pháp trí là pháp trí toàn phần và bảy trí phần ít là tha tâm trí-khổ trí-tập trí-diệt trí-đạo trí-tận trí-vô sinh trí.
Hỏi: Loại trí có bao nhiêu trí toàn phần và bao nhiêu trí phần ít?
Đáp: Loại trí là loại trí toàn phần và bảy trí phần ít, đó là tha tâm trí-khổ trí-tập trí-diệt trí-đạo trí-tận trí-vô sinh trí.
Hỏi: Tha tâm trí có bao nhiêu trí toàn phần và bao nhiêu trí phần ít?
Đáp: Tha tâm trí là tha tâm trí toàn phần và bốn trí phần ít, đó là pháp trí-loại trí-thế tục trí và đạo trí.
Hỏi: Thế tục trí có bao nhiêu trí toàn phần và bao nhiêu trí phần ít?
Đáp: Thế tục trí là thế tục trí toàn phần và một trí phần ít, đó là tha tâm trí.
Hỏi: Khổ trí có bao nhiêu trí toàn phần và bao nhiêu trí phần ít?
Đáp: Khổ trí là khổ trí toàn phần và bốn trí phần ít, đó là pháp trí- loại trí – tận trí và vô sinh trí.
Tập trí, diệt trí nên biết cũng như thế.
Hỏi: Đạo trí có bao nhiêu trí toàn phần và bao nhiêu trí phần ít?
Đáp: Đạo trí là đạo trí toàn phần và năm trí phần ít, đó là pháp trí – loại trí – tha tâm trí – tận trí và vô sinh trí.
Hỏi: Tận trí có bao nhiêu trí toàn phần và bao nhiêu trí phần ít?
Đáp: Tận trí là tận trí toàn phần và sáu trí phần ít, đó là pháp trí – loại trí – khổ trí – tập trí – diệt trí – đạo trí.
Vô sinh trí cũng thế.
Hỏi: Vì sao pháp trí là pháp trí toàn phần?
Đáp: Pháp trí nhận biết các hành thuộc cõi Dục, các hành tạo nhân, các hành diệt, các hành có khả năng đoạn đạo.
Hỏi: Tại sao pháp trí là phần ít của tha tâm trí?
Đáp: Vì pháp trí nhận biết tâm-tâm sở vô lậu của kẻ khác trong các hành nơi đạo có khả năng đoạn thuộc cõi Dục.
Hỏi: Tại sao pháp trí là phần ít của khổ trí?
Đáp: Vì pháp trí nhận biết năm thủ uẩn thuộc cõi Dục là vô thường, là khổ, là không, là vô ngã.
Hỏi: Tại sao pháp trí là phần ít của tập trí?
Đáp: Vì pháp trí nhận biết nhân của các hành thuộc cõi Dục, là nhân tập sinh duyên.
Hỏi: Tại sao pháp trí là phần ít của diệt trí?
Đáp: Vì pháp trí nhận biết các hành diệt thuộc cõi Dục, là diệttĩnh-diệu-ly.
Hỏi: Tại sao pháp trí là phần ít của đạo trí?
Đáp: Vì pháp trí biết phương pháp có khả năng đoạn các hành thuộc cõi Dục, là đạo – như – hành – xuất.
Hỏi: Tại sao pháp trí là phần ít của tận trí?
Đáp: Vì pháp trí tự biết khắp: Ta đã biết rõ các hành khổ ở cõi Dục. Ta đã dứt các hành tập ở cõi Dục. Ta đã chứng các hành diệt ở cõi Dục. Ta đã tu các hành đạo có thể đoạn trừ ở cõi Dục.
Hỏi: Vì sao pháp trí là phần ít của vô sinh trí?
Đáp: Vì pháp trí tự biết khắp tất cả: Ta biết rõ các hành khổ ở cõi Dục mà không phải biết nữa. Ta đã đoạn dứt các hành tập ở cõi Dục mà không phải đoạn nữa. Ta đã chứng các hành diệt ở cõi Dục mà không phải chứng nữa. Ta đã tu các hành đạo có thể đoạn trừ ở cõi Dục mà không phải tu nữa.
Hỏi: Vì sao loại trí là loại trí toàn phần?
Đáp: Loại trí này biết rõ các hành thuộc cõi Sắc và Vô sắc, các hành tạo nhân, các hành diệt, các hành có khả năng đoạn đạo.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của tha tâm trí?
Đáp: Thuộc cõi Sắc và Vô sắc, loại trí này ở trong các hành nơi đạo có khả năng đoạn biết rõ tâm-tâm sở vô lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của khổ trí?
Đáp: Thuộc cõi Sắc và Vô sắc, loại trí này biết rõ năm thủ uẩn là vô thường-khổ-không-vô ngã.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của tập trí?
Đáp: Thuộc cõi Sắc và Vô sắc, loại trí này biết rõ nhân của các hành là nhân – tập – sinh – duyên.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của diệt trí?
Đáp: Thuộc cõi Sắc và Vô sắc, loại trí này biết rõ các hành diệt, là diệt-tĩnh-diệu-ly.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của đạo trí?
Đáp: Thuộc cõi Sắc và Vô sắc, loại trí này biết rõ phương pháp có khả năng đoạn các hành là đạo, như, hành – xuất.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của tận trí?
Đáp: Vì loại trí này tự hiểu biết khắp: Ta thuộc cõi Sắc và Vô sắc, đã biết rõ các hành khổ. Ta đã đoạn các hành tập. Ta đã chứng các hành diệt và ta đã tu các hành đạo.
Hỏi: Vì sao loại trí là phần ít của vô sinh trí?
Đáp: Vì loại trí này tự hiểu biết khắp: Ta ở cõi Sắc và Vô sắc, đã biết các hành khổ mà không phải tìm biết nữa. Ta đã chứng các hành diệt mà không phải chứng nữa. Ta đã tu các hành đạo có thể đoạn trừ mà không phải tu nữa.
Hỏi: Vì sao tha tâm trí là tha tâm trí toàn phần?
Đáp: Ở cõi Dục và Sắc, tha tâm trí này nhận biết rõ sự hòa hợp ngay trong hiện tại về tâm tâm sở của người khác và phần tâm tâm sở vô lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao tha tâm trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Thuộc cõi Dục, tha tâm trí này ở trong các hành có khả năng đoạn đạo biết rõ tâm và tâm sở vô lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao tha tâm trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Ở cõi Sắc -Vô sắc, tha tâm trí này nhận biết tâm-tâm sở vô lậu của người khác trong các hành nơi đạo có thể đoạn.
Hỏi: Vì sao tha tâm trí là phần ít của thế tục trí?
Đáp: Vì tha tâm trí này nhận biết được tâm và tâm sở hữu lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao tha tâm trí là phần ít của đạo trí?
Đáp: Vì ở trong Thánh đạo, tha tâm trí này biết rõ tâm và tâm sở vô lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao thế tục trí là thế tục trí toàn phần?
Đáp: Vì thế tục trí biết rõ tất cả các pháp với các điều đã dẫn giải hoặc là đúng lý hoặc là không đúng lý, hoặc không phải đúng lý hay không phải không đúng lý.
Hỏi: Vì sao thế tục trí là phần ít của tha tâm trí?
Đáp: Vì thế tục trí biết rõ các tâm và tâm sở hữu lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao khổ trí là khổ trí toàn phần?
Đáp: Vì khổ trí biết rõ năm thủ uẩn là vô thường – khổ – không – vô ngã.
Hỏi: Vì sao khổ trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Thuộc cõi Dục, khổ trí biết rõ năm thủ uẩn là vô thường – khổ – không – vô ngã.
Hỏi: Vì sao khổ trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Thuộc cõi Sắc và Vô sắc, khổ trí này biết rõ năm thủ uẩn là vô thường – khổ – không – vô ngã.
Hỏi: Vì sao khổ trí là phần ít của tận trí?
Đáp: Vì khổ trí này tự nhận biết tất cả: Ta nhận biết các khổ.
Hỏi: Vì sao khổ trí là phần ít của vô sinh trí?
Đáp: Vì khổ trí này tự nhận biết khắp: Ta biết rõ các khổ mà không phải biết nữa.
Hỏi: Vì sao tập trí là tập trí toàn phần?
Đáp: Vì tập trí này biết rõ các nhân hữu lậu là nhân – tập – sinh – duyên.
Hỏi: Vì sao tập trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Vì tập trí nhận biết nhân của các hành thuộc cõi Dục là nhân- tập- sinh- duyên.
Hỏi: Vì sao tập trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Ở cõi Sắc và Vô sắc, tập trí này hiểu rõ các hành nhân, là nhân – tập – sinh – duyên.
Hỏi: Vì sao tập trí là phần ít của tận trí?
Đáp: Vì trí này tự nhận biết khắp: Ta đã đoạn dứt các tập.
Hỏi: Vì sao tập trí là phần ít của vô sinh trí?
Đáp: Vì tập trí này tự nhận biết khắp: Ta đã đoạn dứt các tập mà không phải đoạn trừ nữa.
Hỏi: Vì sao diệt trí là diệt trí toàn phần?
Đáp: Diệt trí này biết rõ trạch diệt là diệt-tĩnh-diệu-ly.
Hỏi: Vì sao diệt trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Trong cõi Dục, diệt trí này biết rõ các hành diệt là diệt-tĩnhdiệu-ly.
Hỏi: Vì sao diệt trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Ở cõi Sắc và Vô sắc, diệt trí này biết rõ các hành diệt là diệt-tĩnh-diệu-ly.
Hỏi: Vì sao diệt trí là phần ít của tận trí?
Đáp: Vì diệt trí này tự nhận biết khắp: Ta đã chứng được diệt.
Hỏi: Vì sao diệt trí là phần ít của vô sinh trí?
Đáp: Diệt trí tự nhận biết khắp: Ta đã chứng được diệt mà không phải chứng nữa.
———
Hỏi: Vì sao đạo trí là đạo trí toàn phần?
Đáp: Đạo trí này biết rõ Thánh đạo chính là đạo-như-hành-xuất.
Hỏi: Vì sao đạo trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Thuộc cõi Dục, đạo trí này hiểu rõ các hành nơi đạo có khả năng đoạn chính là đạo-như-hành-xuất.
Hỏi: Vì sao đạo trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Ở cõi Sắc và Vô sắc, đạo trí này hiểu rõ phương pháp năng đoạn các hành là đạo-như-hành-xuất.
Hỏi: Vì sao đạo trí là phần ít của tha tâm trí?
Đáp: Đạo trí này ở trong Thánh đạo, biết rõ tâm và tâm sở vô lậu của người khác.
Hỏi: Vì sao đạo trí là phần ít của tận trí?
Đáp: Đạo trí này tự hiểu biết khắp: Ta đã tu tập đạo.
Hỏi: Vì sao đạo trí là phần ít của vô sinh trí?
Đáp: Vì đạo trí này tự hiểu biết khắp: Ta đã tu tập đạo mà không phải tu tập nữa.
Hỏi: Vì sao tận trí là tận trí toàn phần?
Đáp: Vì tận trí này tự hiểu biết khắp: Ta đã biết rõ các khổ. Ta đã đoạn dứt các tập. Ta đã chứng được diệt. Ta đã tu tập các đạo.
Hỏi: Vì sao tận trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Vì tận trí này tự hiểu biết khắp, như biết ở Dục giới: Ta đã biết rõ các khổ. Ta đã đoạn dứt các hành tập. Ta đã chứng các hành diệt. Ta đã tu đạo có khả năng đoạn các hành.
Hỏi: Vì sao tận trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Vì tận trí tự hiểu biết khắp, như biết ở cõi Sắc và Vô sắc: Ta đã biết rõ các hành khổ. Ta đã đoạn dứt các hành tập. Ta đã chứng được các hành diệt. Ta đã tu đạo có khả năng đoạn các hành.
Hỏi: Vì sao tận trí là phần ít của khổ trí?
Đáp: Vì tận trí tự hiểu biết khắp, ta đã biết khổ.
Hỏi: Vì sao tận trí là phần ít của tập trí?
Đáp: Tận trí tự biết khắp, ta đã đoạn tập.
Hỏi: Vì sao tận trí là phần ít của diệt trí?
Đáp: Vì tận trí tự hiểu biết khắp, ta đã chứng được diệt.
Hỏi: Vì sao tận trí là phần ít của đạo trí?
Đáp: Vì tận trí tự biết khắp, ta đã tu tập các đạo.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là vô sinh trí toàn phần?
Đáp: Vì vô sinh trí tự biết khắp, ta đã biết các khổ mà không phải nhận biết nữa. Ta đã đoạn dứt các tập mà không phải đoạn trừ nữa. Ta đã chứng được diệt mà không phải chứng nữa. Ta đã tu các đạo mà không phải tu nữa.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là phần ít của pháp trí?
Đáp: Vì vô sinh trí tự hiểu biết khắp, như thuộc cõi Dục, ta đã biết rõ các hành khổ mà không phải biết nữa. Ta đã đoạn dứt các hành tập mà không phải đoạn nữa. Ta đã chứng được hành diệt mà không phải chứng nữa. Ta đã tu các hành nơi đạo có khả năng đoạn mà không phải tu nữa.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là phần ít của loại trí?
Đáp: Vì vô sinh trí tự hiểu biết khắp, như ở cõi Sắc và Vô sắc, ta đã biết rõ các hành khổ mà không phải biết nữa. Ta đã đoạn dứt các hành tập mà không phải đoạn nữa. Ta đã tu chứng được các hành diệt mà không phải chứng nữa. Ta đã tu các hành nơi đạo có khả năng đoạn mà không phải tu tập nữa.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là phần ít của khổ trí?
Đáp: Vì vô sinh trí tự hiểu khắp: Ta hiểu các khổ, không phải nhận biết nữa.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là phần ít của tập trí?
Đáp: Vì vô sinh trí tự biết khắp: Ta đã đoạn dứt các tập mà không phải đoạn nữa.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là phần ít của diệt trí?
Đáp: Vì vô sinh trí tự biết khắp: Ta đã chứng diệt mà không phải chứng nữa.
Hỏi: Vì sao vô sinh trí là phần ít của đạo trí?
Đáp: Vì vô sinh trí tự biết rõ ràng, ta đã tu đạo mà không cần phải tu gì nữa.
Hỏi: Mười trí như thế, có bao nhiêu hữu lậu và bao nhiêu vô lậu?
Đáp: Có một trí thuộc hữu lậu, tám trí thuộc vô lậu, còn một trí cần phải phân biệt, nghĩa là tha tâm trí hoặc hữu lậu, hoặc vô lậu.
Thế nào là hữu lậu? Tức là biết tâm và tâm sở pháp hữu lậu của người khác.
Thế nào là vô lậu? Tức là biết tâm và tâm sở pháp vô lậu của người khác.
Hỏi: Mười trí đó, có bao nhiêu duyên hữu lậu và bao nhiêu duyên vô lậu?
Đáp: Có hai trí duyên hữu lậu và hai trí duyên vô lậu, còn sáu trí cần phải phân biệt: Pháp trí hoặc duyên hữu lậu, hoặc duyên vô lậu.
Thế nào là duyên hữu lậu? Là duyên nơi khổ-tập.
Thế nào là duyên vô lậu? Là duyên nơi diệt-đạo.
Như pháp trí, loại trí-tận trí-vô sinh trí cũng thế.
Tha tâm trí hoặc duyên hữu lậu, hoặc duyên vô lậu.
Thế nào là duyên hữu lậu? Tức là biết rõ tâm-tâm sở pháp hữu lậu của người khác.
Thế nào là duyên vô lậu? Tức là biết rõ tâm-tâm sở pháp vô lậu của người khác.
Thế tục trí hoặc duyên hữu lậu, hoặc duyên vô lậu.
Thế nào là duyên hữu lậu? Là duyên nơi khổ và tập.
Thế nào là duyên vô lậu? Là duyên nơi diệt-đạo và hư không-phi trạch diệt.
Hỏi: Mười trí như thế, có bao nhiêu hữu vi, bao nhiêu vô vi?
Đáp: Tất cả đều thuộc hữu vi, không có vô vi.
Hỏi: Mười trí đó, có bao nhiêu duyên hữu vi, bao nhiêu duyên vô vi?
Đáp: Có bốn trí duyên hữu vi, một trí duyên vô vi và năm trí cần phải phân biệt: Pháp trí hoặc duyên hữu vi hoặc duyên vô vi.
Thế nào là duyên hữu vi? Là duyên nơi khổ-tập và đạo.
Thế nào là duyên vô vi? Là duyên nơi diệt.
Như pháp trí, loại trí-tận trí-vô sinh trí cũng thế.
Thế tục trí hoặc duyên hữu vi hoặc duyên vô vi.
Thế nào là duyên hữu vi? Là duyên nơi khổ-tập-đạo.
Thế nào là duyên vô vi? Là duyên nơi trạch diệt và hư không-phi trạch diệt.