二種生死 ( 二nhị 種chủng 生sanh 死tử )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（名數）一分斷生死，諸有漏善不善之業，由煩惱障助緣所感之三界六道果報也。其身果報有分分段段之差異，故曰分段。具見思惑之一切凡夫是也。二不思議變易生死，諸無漏之善業，依所知障助緣所感之界外淨土果報也。為斷見思惑之阿羅漢以上聖者之生死。不思議者。以業用之神妙不測而名，變易者，無色形之勝劣，壽期之短長，但迷想漸滅，證悟漸增，此迷悟之遷移謂之變易（已上台家之義）。又聖者改易分段之身而得不可思議殊妙之好身，故曰變易（已上法相之義）。又心神念念相傳，而前後變易，故名變易。又諸聖所得之法身，神化自在，能變能易，故名變易（已上三論之義）。唯識論就變易生死舉三名：一不思議變易生死，二意成身，三變化身。此變易生死，据法相之義，智增之菩薩於初地以上受之，悲增之菩薩於八地以上受之云。台家以四土中之方便土，為變易身之所居，藏通二教之無學果及別教之第七住已上初地已下菩薩，並圓教之第七信初住已下菩薩受此生死云。勝鬘經於此二者，又名有為生死，無為生死。凡夫起有漏之諸業，感有為之果，故名有為，聖人起有漏之諸業不受有為分段之報，故名無為。勝鬘經曰：「有二種死：（中略）謂分段死，不思議變易生死。」行宗記一上曰：「一曰分段，三乘共亡。二曰變易，唯佛永盡。」唯識論八曰：「三界麤異熟果，身命短長，隨因緣力有定齊限，故名分段。（中略）殊勝細異熟果，由悲願力改轉身命，無定齊限，故名變易。（中略）妙用難測名不思議，或名意生身，隨意願成就故。（中略）亦名變化身，無漏定力轉令異本，如變化故。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 名danh 數số ） 一nhất 分phần 斷đoạn 生sanh 死tử ， 諸chư 有hữu 漏lậu 善thiện 不bất 善thiện 之chi 業nghiệp 。 由do 煩phiền 惱não 障chướng 助trợ 緣duyên 所sở 感cảm 之chi 三tam 界giới 六lục 道Đạo 果Quả 報báo 也dã 。 其kỳ 身thân 果quả 報báo 有hữu 分phần 分phần 段đoạn 段đoạn 之chi 差sai 異dị ， 故cố 曰viết 分phân 段đoạn 。 具cụ 見kiến 思tư 惑hoặc 之chi 一nhất 切thiết 凡phàm 夫phu 是thị 也dã 。 二nhị 不bất 思tư 議nghị 變biến 易dị 生sanh 死tử ， 諸chư 無vô 漏lậu 之chi 善thiện 。 業nghiệp ， 依y 所sở 知tri 障chướng 助trợ 緣duyên 所sở 感cảm 之chi 界giới 外ngoại 淨tịnh 土độ 果quả 報báo 也dã 。 為vi 斷đoạn 見kiến 思tư 惑hoặc 之chi 阿A 羅La 漢Hán 以dĩ 上thượng 聖thánh 者giả 之chi 生sanh 死tử 。 不bất 思tư 議nghị 者giả 。 以dĩ 業nghiệp 用dụng 之chi 神thần 妙diệu 不bất 測trắc 而nhi 名danh ， 變biến 易dị 者giả ， 無vô 色sắc 形hình 之chi 勝thắng 劣liệt ， 壽thọ 期kỳ 之chi 短đoản 長trường/trưởng ， 但đãn 迷mê 想tưởng 漸tiệm 滅diệt ， 證chứng 悟ngộ 漸tiệm 增tăng ， 此thử 迷mê 悟ngộ 之chi 遷thiên 移di 謂vị 之chi 變biến 易dị （ 已dĩ 上thượng 台thai 家gia 之chi 義nghĩa ） 。 又hựu 聖thánh 者giả 改cải 易dị 分phân 段đoạn 之chi 身thân 而nhi 得đắc 不bất 可khả 思tư 議nghị 。 殊thù 妙diệu 之chi 好hảo 身thân ， 故cố 曰viết 變biến 易dị （ 已dĩ 上thượng 法pháp 相tướng 之chi 義nghĩa ） 。 又hựu 心tâm 神thần 念niệm 念niệm 相tướng 傳truyền ， 而nhi 前tiền 後hậu 變biến 易dị ， 故cố 名danh 變biến 易dị 。 又hựu 諸chư 聖thánh 所sở 得đắc 之chi 法Pháp 。 身thân ， 神thần 化hóa 自tự 在tại ， 能năng 變biến 能năng 易dị ， 故cố 名danh 變biến 易dị （ 已dĩ 上thượng 三tam 論luận 之chi 義nghĩa ） 。 唯duy 識thức 論luận 就tựu 變biến 易dị 生sanh 死tử 舉cử 三tam 名danh ： 一nhất 不bất 思tư 議nghị 變biến 易dị 生sanh 死tử ， 二nhị 意ý 成thành 身thân ， 三tam 變biến 化hóa 身thân 。 此thử 變biến 易dị 生sanh 死tử ， 据 法pháp 相tướng 之chi 義nghĩa 。 智trí 增tăng 之chi 菩Bồ 薩Tát 於ư 初Sơ 地Địa 以dĩ 上thượng 受thọ 之chi ， 悲bi 增tăng 之chi 菩Bồ 薩Tát 於ư 八bát 地địa 以dĩ 上thượng 受thọ 之chi 云vân 。 台thai 家gia 以dĩ 四tứ 土thổ 中trung 之chi 方phương 便tiện 土thổ ， 為vi 變biến 易dị 身thân 之chi 所sở 居cư ， 藏tạng 通thông 二nhị 教giáo 之chi 無Vô 學Học 果quả 及cập 別biệt 教giáo 之chi 第đệ 七thất 住trụ 已dĩ 上thượng 初Sơ 地Địa 已dĩ 下hạ 菩Bồ 薩Tát 並tịnh 圓viên 教giáo 之chi 第đệ 七thất 信tín 初sơ 住trụ 已dĩ 下hạ 菩Bồ 薩Tát 受thọ 此thử 生sanh 死tử 云vân 。 勝thắng 鬘man 經kinh 於ư 此thử 二nhị 者giả ， 又hựu 名danh 有hữu 為vi 生sanh 死tử 。 無vô 為vi 生sanh 死tử 。 凡phàm 夫phu 起khởi 有hữu 漏lậu 之chi 諸chư 業nghiệp ， 感cảm 有hữu 為vi 之chi 果quả ， 故cố 名danh 有hữu 為vi ， 聖thánh 人nhân 起khởi 有hữu 漏lậu 之chi 諸chư 業nghiệp 不bất 受thọ 有hữu 為vi 分phân 段đoạn 之chi 報báo ， 故cố 名danh 無vô 為vi 。 勝thắng 鬘man 經kinh 曰viết 有hữu 二nhị 種chủng 死tử 。 （ 中trung 略lược ） 謂vị 分phần 段đoạn 死tử 。 不bất 思tư 議nghị 變biến 易dị 生sanh 死tử 。 」 行hành 宗tông 記ký 一nhất 上thượng 曰viết ： 「 一nhất 曰viết 分phân 段đoạn 三tam 乘thừa 共cộng 亡vong 。 二nhị 曰viết 變biến 易dị ， 唯duy 佛Phật 永vĩnh 盡tận 。 」 唯duy 識thức 論luận 八bát 曰viết ： 「 三tam 界giới 麤thô 異dị 熟thục 果quả ， 身thân 命mạng 短đoản 長trường/trưởng ， 隨tùy 因nhân 緣duyên 力lực 有hữu 定định 齊tề 限hạn ， 故cố 名danh 分phân 段đoạn 。 （ 中trung 略lược ） 殊thù 勝thắng 細tế 異dị 熟thục 果quả ， 由do 悲bi 願nguyện 力lực 改cải 轉chuyển 身thân 命mạng ， 無vô 定định 齊tề 限hạn ， 故cố 名danh 變biến 易dị 。 （ 中trung 略lược ） 妙diệu 用dụng 難nan 測trắc 名danh 不bất 思tư 議nghị 。 或hoặc 名danh 意ý 生sanh 身thân 。 隨tùy 意ý 願nguyện 成thành 就tựu 故cố 。 （ 中trung 略lược ） 亦diệc 名danh 變biến 化hóa 身thân ， 無vô 漏lậu 定định 力lực 轉chuyển 令linh 異dị 本bổn ， 如như 變biến 化hóa 故cố 。 」 。