KINH TAM MUỘI KIM CƯƠNG LUẬN

QUYỂN HẠ

Sa-môn Nguyên Hiểu nước Tân-La

Phẩm Thứ 6: CHÂN TÁNH KHÔNG

Luận chép: Pháp của chân như đầy đủ các công đức, cùng với các hạnh đức mà làm bổn tánh, cho nên nói là chân tánh, như vậy chân tánh bặt dứt các danh tướng. Vì điều này cho nên nói là Chân Tánh Không. Lại, Chân Tánh này xa lìa tướng – xa lìa tánh. Xa lìa tướng là lìa tướng luống dối. Xa lìa tánh là lìa tánh chân. Xa lìa tướng luống dối cho nên tướng luống dối là Không. Xa lìa chân tánh cho nên chân tánh cũng Không. Vì điều này nên nói là Chân Tánh Không. Nay trong phẩm này nói rõ hai nghĩa này, do đó dựa vào nghĩa đây lập thành tên gọi của phẩm.

Kinh: “Nhĩ thời Xá-lợi-phất nhi bạch Phật ngôn: Tôn giả! Tu Bồtát đạo vô hữu danh tướng, ba cõi vô nghi, vân hà nhiếp thọ vi chúng sanh nói, nguyện Phật từ bi vị ngã giảng nói!”. Bấy giờ Xá-lợi-phất lại bạch Phật rằng: Bạch Đức Thế Tôn! Tu đạo Bồ-tát không có danh tướng, ba giới pháp không có nghi dung, làm sao nhiếp thọ nói cho chúng sanh, cúi xin Đức Phật từ bi nói cho chúng con nghe!

Luận chép: Nói riêng về Quán Hạnh có sáu phần, trong đó phần thứ tư xả bỏ luống dối hội nhập thật tế hoàn tất. Dưới đây là phần thứ năm nói về các Thánh Hạnh đưa ra Chân tánh không. Ngay trong phẩm này có hai phần lớn: Một là Vì người lợi căn giảng nói mở rộng nhiều văn. Hai là vì người độn căn thâu nhiếp sơ lược ít văn. Trước tiên trong phần giảng nói mở rộng thì có sáu phần: 1. Nói về Tam tụ giới từ chân Tánh mà thành tựu. 2. Nói về Đạo phẩm hành từ chân tánh mà lập nên. 3. Nói về Như-lai giáo thích hợp như lý giảng nói. . Nói về địa vị Bồtát từ bổn lợi sinh ra. . Nói về Đại Bát-nhã bặt dứt các nhân duyên. 6. Nói về Đại thiền định vượt lên trên các danh số.

Đầu tiên trong ba giới pháp văn có năm phần: 1. Thưa hỏi; 2. Trả lời; 3. Thỉnh cầu; . Giảng nói; . Lĩnh ngộ hiểu rõ. Đây tức là phần một

thưa hỏi: Nói “Tu Bồ-tát đạo không có danh tướng”: Là nêu lên chung các hạnh. Ba cõi không có dung nghi: Là nhắc lại riêng giới hạnh, như phẩm trước nói “Nhập ba cõi không trụ ở tướng đó” vậy đứng trước ba giới pháp không có tướng trạng – không có nghi dung, làm sao tự nhiếp thọ và nói cho người khác? Lúc này Xá-lợi-phất đã bắt đầu nhập vào Đại thừa, lần đầu phát khởi tu hạnh lấy giới làm căn bản, do đó thưa hỏi hạnh đầu tiên của trong ba học. Lại, Thân Tử này từ thân mà sanh ra, nay trong phẩm này nói các hạnh – pháp từ pháp thân sanh ra, cho nên nương nhờ Thân Tử mà phát ra thưa hỏi.

Kinh: “Phật ngôn Thiện nam tử! Nhữ kim đế thính vi nhữ giảng nói Thiện nam tử! Thiện bất thiện pháp tùng tâm hóa sanh, nhất thiết cảnh giới ý ngôn phân biệt, chế chi nhất xứ chúng duyên đoạn diệt, hà dĩ cố? Thiện nam tử! Nhất bổn bất khởi, tam dụng vô thỉ, trụ ư như lý, lục đạo môn đỗ, tứ duyên như thuận ba cõi cụ túc”. Đức Phật nói: Này người thiện nam! Nay ông lắng nghe vì ông giảng nói. Này người thiện nam! Pháp thiện và bất thiện từ tâm hóa hiện sanh ra, tất cả cảnh giới ý nghĩ ngôn từ phân biệt, chế ngự điều đó một nơi thì các duyên đoạn diệt, vì sao? Này người thiện nam! Một nguồn gốc không khởi lên, ba công dụng không thi hành, an trụ vào như lý, cửa sáu đường chặn kín, bốn duyên thuận theo Như thì ba giới pháp đầy đủ.

Luận chép: Đây là phần thứ hai trả lời sơ lược trong đó có hai: Trước là trả lời chung cả câu hỏi. Pháp thiện, bất thiện từ tâm hóa sanh”: Vì nhân hành ba nghiệp đều do tâm dấy lên. “Tất cả cảnh giới ý, ngôn phân biệt”: Vì cảnh của sáu đứờng chẳng có gì không phải là ý thay đổi. Do tâm loạn động không thể nào chế ngự, thay đổi dấy lên nhân quả trôi lăn trong biển khổ. Vì vậy muốn vượt qua biển khổ, tu Bồ-tát đạo chế ngự tâm nhất như dứt diệt các duyên, cho nên Bồ-tát tu không có danh tướng”. Từ “Vì sao? v.v…” trở xuống kế là trả lời riêng cho câu hỏi. Tuy tiếp tục chung mà biệt hạnh chưa nghe, cho nên lại hỏi là tại vì sao? Một bổn không khởi”: Căn bản của ba giới pháp là một Bổn giác xưa nay vắng lặng cho nên nói không khởi. Ba dụng không thi hành: Đã nương vào bổn giác thành tựu cái dụng của ba giới pháp, thì dụng xa lìa oai nghi thi hành làm tướng, nên không có thi hành tạo tác. Vì thuận theo trụ vào một nguồn gốc, cho nên nói là trụ ở như lý. Đã an trụ như lý tiêu trừ nhân hữu cho nên nói cửa sáu đường khép kín. Đối với lý nhất như đầy đủ năng lực bốn duyên, có thể thuận theo Nhất Như tức là có đủ ba giới pháp, cho nên nói bốn duyên Như, thuận ba giới pháp đầy đủ.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Vân hà tứ duyên như thuận ba cõi cụ túc?”. Xá-lợi-phất chép: Thế nào là bốn duyên thuận theo Như thì ba giới pháp có đủ?

Luận chép: Đây là phần thứ ba tiếp tục thỉnh cầu.

Kinh: “Phật ngôn: Tứ duyên giả nhất vị tác trạch diệt lực thủ duyên nhiếp luật nghi giới, nhị giới bổn lợi tịch căn lực sở tập khởi duyên nhiếp thiện pháp, tam vị bổn tuệ đại bi lực duyên nhiếp chúng sanh giới, tứ vị nhất giác thông trí lực duyên thuận ư như trụ, thi vị tứ duyên. Thiện nam tử! Như thị tứ đại duyên lực bất trụ sự tướng, bất vô công dụng, ly ư nhất xứ tức bất khả cầu. Thiện nam tử! Như thị nhất sự thông nhiếp lục hạnh thị Phật Bồ-đề tát Bát-nhã hải”. Đức Phật nói: Bốn duyên là: Một là Tác trạch diệt lực thủ duyên nhiếp luật nghi giới, hai là Bổn lợi tịnh căn lực sở tập khởi duyên nhiếp thiện pháp giới, ba là Bổn tuệ đại bi lực duyên nhiếp chúng sanh giới, bốn là Nhất giác thông trí lực duyên thuận ở Như trụ, đây gọi là bốn duyên. Này người thiện nam! Như vậy bốn duyên lực rộng lớn không trụ vào sự tướng, chẳng thể không có công dụng, xa lìa đối với một xứ thì không thể mong cầu. Này người thiện nam! Như vậy một sự thâu nhiếp tất cả sáu hạnh là biển Tát-bà-nhã Bồ-đề Phật.

Luận chép: Đây là phần thứ tư giảng nói rộng ra. Trong đó có hai: 1. Chính thức trả lời nói về nhân duyên của giới pháp; 2. Thừa dịp hiển bày thâu nhiếp tất cả các hạnh. Trong phần đầu nói bốn duyên: Nghĩa là trong một tâm Bổn giác lợi đầy đủ bốn lực dụng làm duyên cho ba giới pháp: 1. Diệt y chỉ duyên; 2. Sanh y chỉ duyên; 3. Nhiếp y chỉ duyên; . Ly y chỉ duyên. Diệt y chỉ: Nghĩa là trong bổn giác tánh vắng lặng công đức trái với tự tánh các phiền não, dùng duyên này thành tựu Nhiếp luật nghi giới. Sanh y chỉ: Nghĩa là trong Bổn giác tánh thiện công đức cùng với tự tánh các gốc lành thuận nhau dùng duyên này thành tựu Nhiếp thiện pháp giới. Nhiếp y chỉ: Nghĩa là trong Bổn giác tánh thành tựu tự tánh Đại bi không bỏ tất cả chúng sanh, dùng duyên này thành tựu Nhiếp chúng sanh giới. Ly y chỉ: Nghĩa là trong Bổn Giác tánh thành tựu tự tánh Bát-nhã lìa bỏ tất cả sự tướng, dùng nhân duyên này làm cho ba nhóm giới lìa bỏ sự tướng thuận theo Như mà an trụ. Ba thứ trước là duyên riêng, một loại sau là Duyên chung. Lúc Bồ-tát phát tâm thọ trì, ba nhóm giới, thuận theo lợi ích bổn giác mà thọ trì, vì bốn duyên này vốn có đầy đủ ba giới pháp. Đại ý như vậy. Kế làm hiểu rõ văn đó: Một gọi là Tác trạch diệt lực thủ duyên: Bổn giác vốn lìa bỏ sự ràng buộc của phiền não, nêu lên thể mà làm trạch diệt giải thoát, có năng lực thường giữ lấy Biệt giải thoát giới, Như tựa như đá nam châm dẫn lối giữ lấy đối với kim châm, tuy không tác ý mà có lực dụng, nên biết rằng đạo lý trong này cũng như vậy. Hai là Bổn lợi tịnh căn lực sở tập khởi duyên: Nghĩa là Bổn giác xưa nay tánh công đức thanh tịnh cùng với đức của các hạnh làm căn bản, từ căn lực này khởi lên các thiện pháp, làm duyên của sự nhóm họp khởi lên pháp thiện, ngay nơi duyên này thành tựu Nhiếp thiện pháp giới. Ba gọi là Bổn tuệ đại bi lực duyên nhiếp chúng sanh giới: Nghĩa là tuệ soi chiếu tục trong bổn giác chính là Đại Bi thường lợi ích chúng sanh dùng duyên này thành tựu Nhiếp chúng sanh giới. Bốn gọi là Nhất giác thông trí lực duyên thuận ở Như trụ: Nghĩa là trí soi chiếu thông suốt tánh trong Bổn giác khiến cho ba nhóm giới đều thuận theo Như an trụ. Như vậy thể của bốn duyên đầy khắp pháp giới do đó thâu nhiếp muôn hạnh cho nên nói là Đại Lực. Tuy có Đại Lực mà cùng một vị lìa bỏ các danh tướng sự dụng sai khác, cho nên nói là “Không trụ sự tướng”. Tuy không có sự tướng mà có được công năng thường thâu nhiếp tất cả hạnh đức xuất thế, cho nên nói là “Chẳng thể không có công dụng”. Lý do như vậy cho nên chỉ là Bổn giác. Trong pháp Tục không có nghĩa như vậy, vì thế nói là “Lìa đối với một xứ thì không thể mong”. Trên đây riêng trình bày duyên của ba nhóm giới. Từ đây xuống là nói về thâu nhiếp tất cả muôn hạnh đó. Bắt đầu từ Thập Tín cho đến Đẳng Giác, sáu địa vị như vậy vốn có các hạnh, đều là sự thâu nhiếp thành tựu của Nhất giác, cho nên nói “Một sự thâu nhiếp tất cả sáu hạnh”. Chẳng những Bồ-tát quay về Bổn giác này, mà chư Phật đầy đủ trí cùng quay về biển này, cho nên nói là biển Tát-bà-nhã Bồ-đề Phật”.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Bất trụ sự tướng, bất vô công dụng, thị pháp chân không thường lạc ngã tịnh, siêu ư nhị ngã, đại bát Niết-bàn kỳ tâm bất hệ, thị đại lực quán”. Xá-lợi-phất chép: Không trụ vào sự tướng, chẳng thể không có công dụng, là pháp chân Không thường – lạc – ngã – tịnh, vượt lên trên hai ngã, nhập đại Niết-bàn tâm đó không vướng mắc, là đại lực quán.

Luận chép: Đây là phần thứ năm lĩnh ngộ hiểu rõ. Trong đó có hai: trước là lĩnh ngộ vốn thuận theo Nhất Như, chính là Pháp thân có đủ bốn đức vượt hơn tướng người – pháp là Đại Niết-bàn. Sau là lĩnh ngộ tâm thường thuận theo Như, tùy theo Như lìa bỏ vướng mắc mà chẳng có gì không là năng lực Đại tự tại.

Kinh: “Thị quán giác trung ưng cụ tam thập thất đạo phẩm pháp. Phật ngôn: Như thị! Cụ tam thập thất đạo phẩm pháp, hà dĩ cố? Tứ

niệm xứ – tứ chánh cần – tứ như ý túc – ngũ căn – ngũ lực – thất giác – bất chánh đạo đẳng, đa danh nhất nghĩa, bất nhất bất dị, dĩ danh số cố đản danh đản tự, pháp bất khả đắc, bất khả chi pháp nhất nghĩa vô văn, vô chi tướng chân thật không tánh, không tánh chi nghĩa như thật như như, như như chi lý cụ nhất thiết pháp. Thiện nam tử! Trụ như lý giả quá tam khổ hải”. Trong quán này giác ngộ nên đầy đủ pháp của ba mươi bảy đạo phẩm. Đức Phật nói: Đúng vậy! Đầy đủ pháp của ba mươi bảy đạo phẩm? Tại vì sao? Vì bốn niệm xứ – bốn chánh cần – bốn như ý túc – năm căn – năm lực – bảy giác chi – tám chánh đạo như nhau, nhiều tên gọi mà cùng một nghĩa, không một không khác, vì danh số chỉ là tên chỉ là chữ, pháp không thật có. Pháp không đạt được đồng nhất nghĩa không có văn tự, tướng không có văn tự chân thật tánh Không, nghĩa của tánh không như thật Như như, lý của Như như đầy đủ tất cả các pháp. Này người thiện nam! Người an trụ Như lý vượt qua biển ba khổ.

Luận chép: Đây là phần lớn thứ hai nói về Đạo phẩm hành từ chân tánh mà lập nên. Trong đó có hai: Trước hỏi – sau trả lời. Trong câu hỏi nói “Trong quán giác ngộ này”: Là năng thuận theo quán – sở thuận theo Bổn giác, năng sở bình đẳng trong quán giác ngộ nên đầy đủ hạnh của ba mươi bảy đạo phẩm. Trong phần trả lời có hai: Trước đồng ý – Sau giải thích. Từ “Vì sao? v.v… trở xuống là phần thứ hai giải thích. Trong đó có hai: Giải thích Trực tiếp – tiếp tục hiển bày. Trong phần đầu nói “Nhiều tên mà một”: Nghĩa của từng mục về ba mươi bảy đạo phẩm chỉ một quán giác mà không có hai pháp. “Không một không khác”: Vì quán giác không một nhưng không khác, dựa theo Bất dị môn cho nên nói là Nhất nghĩa. Từ “Vì danh số v.v…” trở xuống là tiếp tục hiển bày. Trong đó có bốn: 1. Xả bỏ dị nghĩa. 2. Hiển bày nhất nghĩa. 3. Nói về nhất nghĩa có đủ tất cả các pháp. . Nói về nhất nghĩa xa lìa các sai lầm. Trong phần Đầu nói “Vì danh số chỉ là danh, chỉ là tự pháp không thể được”: Nghĩa là thế gian tu đạo phẩm hạnh pháp tùy theo danh số cho nên có ba mươi bảy phẩm, giác tuệ của Bồ-tát mưu cầu nghĩa của từng mục ba mươi bảy pháp đều không thật có. Trong phần thứ hai nói “Pháp không thể được đồng nhất nghĩa không có văn tự”: Nghĩa là lúc mưu cầu Biệt pháp đó không được, vì pháp này đồng nhất vị bặt dứt các văn tự ngôn ngữ. Trong phần thứ ba nói “Tướng của không có văn tự, chân thật vô tánh”: Không đạt được pháp riêng là vì tâm năng quán bặt dứt các văn tự ngôn ngữ xa lìa tướng sai khác. Nghĩa của tánh Không như thật Như như”: Tâm năng quán này xa lìa các tướng nghĩa. Vì chẳng khác với lý Như như của Thật tướng. Như vậy lý Như như của Bổn giác chính là đầy đủ các pháp tu thành tựu đạo phẩm, giống như đúc vàng thì tượng có đủ tướng mạo đẹp đẽ, cho nên nói lý Như như đầy đủ tất cả pháp. Đã an trụ Như lý đầy đủ các công đức, tức là xa lìa tất cả sai lầm tạp nhiễm. Nói người an trụ ở như lý vượt qua biển khổ ba cõi: Đây là phần thứ tư xa lìa các sai lầm tai họa. Trong này sơ lược nói về nghĩa của đạo phẩm. Trong đó chính là dùng bốn câu phân biệt: 1. Thâu nhiếp ba mươi bảy phẩm để làm mười pháp; 2. Thâu nhiếp mười pháp để làm bốn pháp; 3. Thâu nhiếp bốn pháp để làm một nghĩa; . Nói một nghĩa có đủ ba mươi bảy phẩm.

Thứ nhất Thâu nhiếp ba mươi bảy phẩm để làm mười pháp ấy là trong Trí Độ Luận chép: “ba mươi bảy phẩm mười pháp làm căn bản cho đến nói rộng ra”, nên biết rằng mở bày mười pháp lập thành ba mươi bảy phẩm. Nói về thể pháp đó chỉ có mười pháp, những gì là mười? Đó là Giới – Tư – Thọ – Niệm – Định và Tuệ, Tín, Cần, An, Xả. Thế nào là mở bày mười pháp thành ba mươi bảy phẩm? Mở bày Giới thành ba: Là chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng. Tư kể ra lập thành một, gọi là Chánh tư duy. Thọ cũng lập thành một, gọi là Hỷ giác phần. Mở bày Niệm thành bốn: Là Niệm căn – Niệm lực – Niệm giác, Chánh niệm. Mở bày định thành tám: Gọi là Bốn Như Ý túc, Định căn, Định lực, Định giác, Chánh định. Tuệ cũng lập thành tám: Đó là Bốn Niệm xứ, Tuệ căn, Tuệ lực, Trạch pháp giác phần cùng với Chánh kiến. Cần cũng lập thành tám: Đó là Bốn Chánh cần – Tinh Tiến căn – Tinh tiến lực – Tinh tiến giác phần và Chánh tinh tiến. Trong Tín lập thành hai: Tín căn – Tín lực. An và Xả đều có một, gọi là Ỷ giác phần và Xả giác phần. Nói cách chung là có năm trường hợp đó: 1. Mở bày tám có ba, đó là Định – Tuệ – Cần, hai mươi bốn pháp kia thuộc về ba thứ này. 2. Mở bày bốn có một, gọi là Niệm, cho nên bốn pháp kia được một Niệm. 3. Mở bày ba có một, gọi là Giới, cho nên ba pháp kia được một Giới. . Mở bày hai có một, gọi là Tín, Tín hai pháp kia. . Lập thành một có bốn, Tư – Thọ – An – Xả đều thuộc về tự tánh. Như vậy mười pháp thuộc về ba mươi bảy phẩm.

Thứ hai thâu nhiếp mười pháp thành bốn loại: 1. Giới thuộc về Sắc pháp, gọi là Biểu – Vô biểu; 2. Tư và Thọ được Biến hành tâm sở thâu nhiếp; 3. Niệm – Định – Tuệ thuộc về tâm sở Biệt cảnh; . Bốn pháp như Tín – Cần v.v… thuộc về tâm sở Thiện.

Thứ ba Thâu nhiếp bốn pháp thành một nghĩa: Giác tuệ suy xét tìm cầu bốn pháp như vậy thì một sắc pháp đầu có phương sở – không có phương sở đều không có gì đạt được, ba tâm sở sau có thời hay – không có thời đều không thật có. Vậy thì tuy chẳng phải không có pháp mà pháp bình đẳng một vị không thể nào có pháp để đạt được, nên biết rằng bốn pháp chính là một nghĩa, cho nên chép: “Nhiều tên mà một nghĩa”

Thứ tư nói về một nghĩa có đủ ba mươi bảy phẩm: Nghĩa của năng sở bình đẳng đồng một vị. Quán thân đều không là bốn Niệm xứ, xa lìa biếng nhác là bốn Chánh cần, xả bỏ suy tư vắng lặng diệt sạch là Như ý túc, lìa bỏ các thứ bất tín tức là căn lực, dứt sạch các vô minh tức là bảy giác phần, xa lìa tám tà pháp tức là tám Chánh đạo, như vậy xa lìa tất cả tạp nhiễm, một nghĩa có đầy đủ vô lượng công đức, cho nên nói “Trong quán giác này nên đủ pháp của ba mươi bảy đạo phẩm”. Lại nói “Lý Như như đầy đủ tất cả pháp”.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Nhất thiết muôn pháp giai tất văn ngôn, văn ngôn chi tướng tức phi vi nghĩa, như thật chi nghĩa bất khả ngôn nói, kim chư Như-lai vân hà nói pháp?”. Xá-lợi-phất chép: Tất cả muôn pháp đều là, tướng văn tự ngôn ngữ tức không phải nghĩa, nghĩa của Như thật không thể giảng nói, nay các Đức Như-lai nói pháp thế nào? Luận chép: Dưới đây là phần lớn thứ ba nói về ngôn giáo xcủa Phật là ứng Như lý nói: Trước hỏi – sau trả lời. Trong phần Hỏi nói “Tất cả muôn pháp: “Tức là các ngôn từ giảng nói của thế gian đã an lập các pháp, pháp như ngôn từ đều không có gì đạt được, chỉ có văn tự ngôn ngữ thì chẳng phải là nghĩa. Thật nghĩa của các pháp bặt dứt các giảng nói nay Đức Phật nói pháp nếu là văn tự ngôn ngữ thì không có thật nghĩa, nếu có thật nghĩa thì không phải văn tự ngôn ngữ vì thế hỏi: “Vậy Đức Phật làm thế nào nói pháp?

Kinh: “Phật ngôn: Ngã nói pháp giả dĩ nhữ chúng sanh tại sanh nói cố, nói bất khả nói, thị cố nói chi. Ngã sở nói giả nghĩa ngữ phi văn, chúng sanh nói giả văn ngữ phi nghĩa, phi nghĩa ngữ giả giai bất không vô, không vô chi ngôn, vô ngôn ư nghĩa, bất ngôn nghĩa giả giai thị nói dối, như nghĩa ngữ giả thật không bất không, không thật bất thật ly ư nhị tướng, trung gian bất trung, bất trung chi pháp ly ư tam tướng, bất kiến nơi chốn, Như như như nói, như vô vô hữu, vô hữu ư vô, như vô hữu vô hữu vô ư hữu, hữu vô bất tại, nói bất tại cố bất tại ư như, như bất hữu như vô như nói”. Đức Phật nói: Ta nói pháp ấy vì ông và chúng sanh đang sanh mà nói, nói chẳng thể nói, cho nên nói điều đó. Điều Ta đã nói ấy là nói về nghĩa, chẳng phải văn, điều chúng sanh nói là nói về văn chẳng phải nghĩa, chẳng phải nói về nghĩa ấy đều là trống rỗng không có, lời nói trống rỗng không có, không có lời nói về nghĩa, không thể nói về nghĩa ấy đều là nói dối, như nghĩa mà nói ấy thật trống rỗng mà không thể trống rỗng, trống rỗng thật mà không thể thật xa lìa hai tướng, trung gian và không trung gian, pháp của không trung gian xa lìa ba tướng, không thấy nơi chốn, Như Như như nói, như không có – không cái có, không có chẳng còn, nói không còn cho nên không còn đối với như, như không có như chẳng thể không có như mà nói.

Luận chép: Đây là phần thứ hai trả lời. Trong đó có hai: Trước là lý do của Phật nói, sau là nói lên sự khác nhau của văn nghĩa. Trong phần đầu nói “Vì ông, chúng sanh tại sanh khởi mà nói”: Ông gọi là Thân tử, chúng sanh tức là tất cả phàm phu. Nói về vô vi tức là còn pháp thể, nói về hữu vi tức là sanh khởi pháp tướng. Như vậy nói về còn – sanh khởi không thể nói về thật nghĩa, ta nói khác với kia, “Vì vậy nói điều đó” đây là lý do Đức Phật giảng nói giáo pháp. Kế là trong phần hiển bày tướng văn nghĩa không giống nhau, trước là nêu hai chương – sau là giải thích hai chương. Trong phần nêu lên nói “Nghĩa ngữ chẳng phải văn”: Vì ngôn ngữ tương xứng với thật nghĩa cho nên không phải dứt khóat văn là không. Ngữ không phải nghĩa: Ngôn ngữ chỉ có văn trống rỗng cho nên không liên quan gì nghĩa thật. Thứ hai là trong phần giải thích – Đầu tiên giải thích về chương sau. Nói “Thảy đều là không”: Vì dứt khóat có văn không chẳng có Thật nghĩa, là giải thích về văn ngữ. “Không có nói về nghĩa”: Vì không có giải thích bàn luận đối với nghĩa Như thật, là giải thích phi nghĩa. Trở xuống là tổng kết, nói “Đều là nói dối”: Vì tuy không phải trái với suy tưởng nhưng xa cách với nghĩa, giống như không thấy nói là thấy, thấy nói là không thấy v.v… Từ “Như nghĩa v.v…” trở xuống là tiếp tục hiển bày. Trong phần đầu cũng có hai: Trước là giải thích về chẳng phải văn, sau là giải thích về Nghĩa ngữ. Giải thích về chẳng phải văn. Nghĩa là chẳng phải là không vì chẳng phải văn là không, vì chẳng phải không có nghĩa: Giải thích về nghĩa ngữ: Vì nghĩa phù hợp với ngữ, vì ngữ giống như nghĩa. Đầu tiên trong giải thích nói “Thật không bất không”: Nghĩa là nói về chân như Thật tướng cũng không, vì như trước giảng nói “tướng không cũng không”. “Nói về Thật không, mà không mất đi lý thật Tướng đó cho nên nói Bất không vì tuy không phải có thật nhưng không phải không có thật, Không thật, bất thật”: Nghĩa là nói về lý chân Như là Thật cho nên nói Không thật, mà không giữ lại lý Chân không đó cho nên nói Bất thật, vì tuy không phải không có Không mà không phải có Không. Lìa hai tướng trung gian, không trung gian: Ngữ Bất không xa lìa đối với Không tướng, ngữ của Bất Thật xa lìa đối với Thật tướng cho nên nói là xa lìa hai tướng. Nhưng giữa hai tướng Không – Thật không thể tồn tại cái ở giữa của không phải hai (Phi nhị), cho nên nói là Trung gian, không trung gian. Đã xa lìa hai bên cũng không rơi vào giữa, cho nên nói là lìa ba tướng. Chỗ Tâm ngôn hành không vượt qua ba tướng, nhưng ở đây đức Phật nói xa lìa ba tướng, tức là ở trong đó tâm ngôn hết cách, cho nên nói là “Không thấy nơi chốn”. Như vậy khéo hợp với nghĩa của hết đường nói năng, cho nên không giống như văn không có nghĩa. Đây là giải thích về chẳng phải văn vậy. Như như như nói: Là giải thích về nghĩa ngữ, một Như trên là khế hợp xác đáng, hai Như dưới là nghĩa lý, như trước nói “Viễn ly tam tướng” khế hợp xác đáng nghĩa lý Như như mà nói. Vì lẽ đó Đức Phật nói chính là nghĩa ngữ, không giống như phi nghĩa của thế gian nói. Từ “Như vô” trở xuống là phần thứ hai tiếp tục hiển bày, trước là nói về chẳng phải văn, sau là nói về nghĩa ngữ. Trong phần đầu nói “Như vô vô hữu vô hữu ư vô”: Nghĩa là lý chân Như tuy không phải là có mà Như vốn không nên khiến cho không cái có, nghĩa là khiến cho không có pháp có ở trong pháp không, Vì sao? Vì Như vốn chẳng phải có, không đối với có nào mà rơi vào không vậy? Vì vậy phù hợp với lời nói “Thật không bất không”. Như vô hữu vô hữu vô ư hữu”: Nghĩa là lý chân Như tuy không phải không có mà Như vốn là không nên khiến có cái không có đó: Nghĩa làm cho có pháp không ở trong pháp có, Vì sao? Vì Như vốn chẳng phải không có, có đối với không nào mà rơi vào có vậy? Vì vậy phù hợp với lời nói “Không thật bất thật”. Hữu vô bất tại: Như chẳng có cái có chẳng có cho nên có chẳng tồn tại, Như không cái không có cho nên không có tồn tại, cả hai đã không còn, sao có thể có ở giữa? Chính là hợp với lời nói “Lìa bỏ ba tướng” Như nghĩa đã như vậy hợp với nghĩa ngữ, vì thế cho nên lời Đức Phật nói là Thật chẳng phải văn suông. Như vậy tiếp tục hiển bày giải thích về chẳng phải văn. Đức Phật nói về danh ngôn như vậy thích hợp với lý, cho nên Hậu đắc trí có tên gọi như vậy. Tư duy chân như thì có thể tự mình quán sát Chân như lý thể cho nên còn toàn câu trong bốn câu. Trong phần thứ hai tiếp tục nói về Nghĩa ngữ chép: “Nói không thể tồn tại, nên không thể tồn tại ở Như”: Vì lời Đức Phật đã nói có – không chẳng còn, không còn có – không đối với lý Chân Như, có chẳng còn ấy là vì không có Như, không có chẳng còn ấy là vì chẳng thể không có Như, thì tương xứng với chẳng thể có Như – chẳng thể không có Như mà nói, cho nên chép: “Như chẳng thể có Như Chẳng thể không có Như mà nói, vì vậy trước đó nói Như như như nói. Như vậy hiển bày giải thích lại về nghĩa ngữ. Phần thứ ba trong sáu phần kết thúc.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Nhất thiết chúng sanh tùng nhất Xiểnđề chi tâm trụ hà đẳng vị đắc chí Như-lai – Như-lai thật tướng? Phật ngôn: Tùng Xiển-đề tâm nãi chí Như-lai – Như-lai thật tướng trụ ngũ đẳng vị”. Xá-lợi-phất chép: Tất cả chúng sanh từ tâm Nhất Xiển-đề trụ vào địa vị bậc nào được đến Như-lai, Như-lai thật tướng? Đức Phật nói: Từ Tâm Xiển-đề cho đến Như-lai – Như-lai thật tướng trụ vào địa vị của năm bậc.

Luận chép: Dưới đây là phần lớn thứ tư nói về địa vị Bồ-tát từ Bổn lợi sinh ra. Trong đó có hai: Trước hỏi – kế đến trả lời. Trong phần trả lời có 3: 1/ Đưa ra số nêu chung lên; 2/ Giải thích riêng; 3/ Nói chung. Đây chính là nêu chung năm đẳng vị: Đẳng là nói về tầng bậc. Từ tâm Xiển-đề: Trước khi chưa phát tâm vô thượng Bồ-đề đều gọi là Xiển-đề, vì không có niềm tin quyết định đối với Đại thừa. Nhưng Nhất Xiển-đề sơ lược có hai thứ: 1/ Phát đại nguyện nhất Xiển-đề. Đó gọi là người thường không nhập Niết-bàn; 2/Vô đại tính nhất Xiển-đề: Loại này cũng có hai: Một Biệt nhất xiển để: Nghĩa là người khởi lên đại tà kiến dứt mất gốc lành, Hai là Thông nhất Xiển-đề: Nghĩa là người chưa phát tâm Đại thừa không có niềm tin Đại thừa cho đến quả Nhị thừa đều xếp vào vị trí Xiển-đề này. Trong văn này dựa theo loại cuối cùng này cho nên nói là từ tâm nhất Xiển-đề cho đến Như-lai có năm bậc địa vị, người chưa nhập vào Thập tín đều gọi là Xiển-đề. Trong này trước tiên nói về giới hạn thích hợp của năm địa vị: Thứ nhất địa vị Tín ở Thập tín hạnh, tuy chưa được bất thối mà phát tâm Đại thừa, kinh Bổn Nghiệp gọi là Bồ-tát Tín tướng. Thứ hai địa vị tư ở Ba mươi tâm tư duy, suy lường đạo lý duy thức của các pháp đều đủ mà chưa chân thật chứng, tu vô phân biệt. Thứ ba địa vị tu ở Thập Địa hạnh, vì được chân thật tín tu đối trị mười chướng. Thứ tư địa vị ở Đẳng giác hạnh vì nhân hạnh đã đầy đủ mà chưa đến quả địa. Thứ năm địa vị Xả ở tại Diệu giác địa, vì không giữ lấy vắng lặng mà đại bi hóa độ rông khắp. Lý do lập ra năm bậc địa vị ấy nghĩa là biểu hiện sự sai khác về địa vị còn lui sụt và không lui sụt, sự sai khác về địa vị chứng và không chứng, sự sai khác về địa vị đồng đẳng và không đồng đẳng, sự sai khác về địa vị nhân đầy đủ, sự sai khác về địa vị về quả trọn vẹn, như thứ tự đó lập thành năm bậc địa vị. Đại ý như vậy. Kế là giải thích văn đó.

Kinh: “Nhất dã tín vị, tín thử thân trung chân như hạt giống, vi vọng sở ế, xả ly vọng tâm, tịnh tâm thanh bạch, tri chư cảnh giới ý ngôn phân biệt”. Một là địa vị Tín: Tin hạt giống chân như trong thân này, bị vọng tưởng che lấp, lìa bỏ vọng tâm thì tâm tịnh thuần thiết, biết các cảnh giớitừ ý ngôn phân biệt.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai riêng giải thích: Trong phần đầu có hai: Trước là Tín – sau là Giải. Đầu tiên nói về Tín: Nói là tin có ba thứ Phật tánh: Tin thử hạt giống chân như ở trong thân này là tin trụ ở tự tánh chân như của Phật tánh, là tin hạt giống của Đệ nhất nghĩa Không, tức là hạt giống Trung đạo A-nậu-Bồ-đề. Tự tánh tịnh tâm xưa nay pháp là như vậy cho nên gọi là Chân như. Cho quả của ba thân mà làm chánh nhân cho nên gọi là Hạt giống. Chưa phát tâm an trụ gọi là trụ tự tánh, chưa vượt ra các chướng vì bị vọng che lấp. Nói xả ly vọng tâm là tin tưởng dẫn lối đưa ra Phật tánh. Từ địa vị Thập Tín cho đến Đẳng Giác dần vượt ra các chướng không tin – không biết, tùy đó xả bỏ tâm thô vọng phân biệt. Nói tịnh tâm thuần khiết: Là tin tưởng đến được Phật tánh, nghĩa là sau khi đến đạo lìa bỏ tất cả cấu nhiễm nên tự tánh tịnh tâm hiển hiện rõ ràng. Chữ tín ở câu trên nối liền hai câu dưới vậy. “Biết các cảnh giới ý ngôn phân biệt”: Đã tin tưởng ba thứ Phật tánh, cũng biết rõ lý Duy thức, biết tâm vốn giữ lấy tất cả cảnh giới chỉ là ý ngôn phân biệt mà tạo thành, nếu lìa bỏ phân biệt thì không hề có gì.

Kinh: “Nhị giả tư vị tư giả quán chư cảnh giới duy thị ý ngôn, ý ngôn phân biệt tùy ý hiển hiện, sở kiến cảnh giới phi ngã bổn thức, tri thử bổn thức phi pháp phi nghĩa phi sở thủ phi năng thủ”. Hai là địa vị Tư, Tư là quán xét các cảnh giới chỉ là ý ngôn, ý ngôn phân biệt tùy theo ý mà hiển hiện, cảnh giới nhìn thấy chẳng phải Thức vốn có (bổn thức) của Ngã, biết thức vốn có nầy không phải pháp – không phải nghĩa, không phải sở thủ – không phải năng thủ

Luận chép: Đây là nói về địa vị tư, cũng có hai câu: Trước là nói về quán vô tướng tầm tư, sau là nói về vô sanh như thật trí. Đầu tiên là nói về Quán: Là suy nghĩ quán sát. Chỉ là ý ngôn: Vì ngoại cảnh đã giữ lấy không hề có gì. Tùy ý hiển hiện: Tức giống như tướng phần bên ngoài không lìa bỏ cái thấy. Chẳng phải là thức vốn có của ngã. Lìa bỏ Thức rồi cảnh giới nhìn thấy bên ngoài đã không phải là thức của Ngã cho nên không hề có gì. Trong này nói Bổn Thức ấy: Gọi là Thức thứ sáu là nguồn gốc của ba cõi. Như Bồ-tát Đề Bà đã nói tụng: “Ý thức nguồn gốc của ba cõi, các trần cảnh là nhân của nó, nếu thấy trần cảnh chẳng phải có, hạt giống có tự nhiên diệt mất”. Trên đây là nói chung về không có tướng tầm tư và Như thật trí. Từ đây trở xuống là nói về đạo lý vô sanh đó. Tri bổn thức này không phải pháp, chẳng phải nghĩa: Vì không phải pháp năng thuyên, không phải nghĩa sở thuyên, biết danh và nghĩa sở thuyên, biết danh và nghĩa làm khách lẫn nhau. Không phải sở thủ không phải năng thủ: Trần cảnh vốn giữ lấy đã không có, vì thế chủ động giữ lấy không thể thành tựu. Nghĩa của chủ động giữ lấy chắc chắn chờ đợi cái bị giữ lấy đã không có cái chờ đợi thì không có sự chủ động chờ đợi. Đây là nói chung về Vô sanh tầm tư và Như thật trí. Bắt đầu từ Thập Giải trở lên cho đến Thế đệ nhất pháp tu quán Tầm tư Như thật trí này. Trong đó cũng có tu tuệ quán sát, nhưng đều chưa lìa bỏ Tư quán sát phân biệt nên gọi chung là địa vị Tư.

Kinh: “Tam giả tu vị, tu giả thường khởi năng khởi khởi tu, đồng thời thiên dĩ trí đạo bài chư chướng nạn xuất ly cái triền”. Ba là địa vị Tu, Tu-là thường phát khởi và cái bị phát khởi tu tập đồng thời, trước là dùng trí dẫn dắt loại bỏ các chướng nạn vượt khỏi sự ràng buộc của phiền não.

Luận chép: Đây là nói về địa vị Tu. Cũng có hai câu: Trước nói về tướng tu, sau nói về nhân Tu. Nói Tu tướng: Nghiã là Chánh Thể trí chỉ quán vận dụng cả hai lại không có ra vào nên nói là Thường khởi. Nói năng khởi: Nghĩa là Chỉ chủ động phát khởi, vì thế thường phát khởi quán. Kế là nói Khởi: Nghĩa là Quán được phát khởi. Chỉ và Quán không xa lìa cho nên nói là Đồng thời, vì Chỉ tướng quán Như cần phải cùng lúc; là nói về tướng Tu. Kế là nói về Nhân đó, sở dĩ đạt được Tu vận dụng cả hai như vậy là vì Gia hạnh trước tiên loại bỏ các chướng nạn. Nói trí đạo: Nghĩa là Gia hạnh trí – ý ngôn phân biệt không lìa bỏ danh ngôn cho nên gọi là Trí dẫn dắt. Bảy Địa trở lên trong tất cả các Địa đều có Gia hạnh trước là điều phục chướng. Loại bỏ các chướng nạn: Là vì thô trọng khuất phục giảm bớt. Xuất ly triền cái: Là vì không khởi lên ràng buộc hiện hành.

Kinh: “Tứ giả Hành vị, Hành giả ly chư hành địa, tâm vô thủ xả cực tịnh lợi căn, bất động tâm như quyết định thật tánh, đại bát Niết-bàn duy tánh không đại”. Bốn là địa vị Hành, Hành là lìa bỏ các Hành địa, tâm không có lấy bỏ, lợi căn rất thanh tịnh, tâm bất động như Thật tánh quyết định, nhập Đại Niết-bàn chỉ là tánh “Không” rộng lớn.

Luận chép: Đây là địa vị Đẳng Giác. Cũng có hai câu: Trước là nói về tình trạng địa vị, sau là nói về Hành đó. Trong phần đầu nói “Lìa các Hành địa”: Vì Hành vượt hơn Thập Địa. Tâm không thủ xả: Vì hiểu rõ cùng với Phật như nhau, cho nên giải thích địa vị này gọi là Đẳng Giác hành. Kế là tổng kết. Nói “Lợi căn thanh tịnh”: Nghĩa là tâm Bổn giác hiển bày nhân thành tựu đầy đủ. Kế đến là nói trong Hành nói “Tâm bất động như thật tánh quyết định”: Vì địa vị này được nhập vào Tam-muội Kim Cương. Đại bát Niết-bàn chỉ là tánh Không rộng lớn.

Vì vắng lặng vô vi nhất tướng Như kinh Bổn Nghiệp chép: “Nhập vào Tam-muội Kim Cương một tướng vô tướng vắng lặng vô vi gọi là Vô Cấu Địa”.

Kinh: “Ngũ giả xả vị, xả giả bất trụ tánh không chánh trí lưu dịch, đại bi như tướng, tướng bất trụ như, tam miệu tam Bồ-đề hư tâm bất chứng, tâm vô biên tế, bất kiến nơi chốn, thị chí Như-lai”. Năm là địa vị xả, xả là không trụ vào tánh không chánh trí trôi lăn thay đổi, Đại bi Như tướng – tướng không trụ vào Như, Tam-miệu-tam-Bồ-đề, tâm như hư không không chứng, tâm không có giới hạn, không thấy nơi chốn, là đến Như-lai.

Luận chép: Đây là nói về Phật địa. Cũng có hai câu: Trước là nói về nghĩa của xả, tức là dùng ba nghĩa hiển bày tướng xả đó. Không trụ ở tánh không, chánh trí chuyển dời: Vì không trụ vào Niết-bàn nguôi thân bặt trí mà trí chẳng thể diệt mất, tùy theo trí nối tiếp trôi lăn thuận theo căn thay đổi để làm Phật sự. Đại bi Như tướng tướng không trụ vào Như: Vô duyên Đại Bi không giữ lấy tướng sai khác của người – pháp, cho nên nói là Như tướng. Thường trải qua sáu đường chưa hề dừng nghĩ, cho nên nói là Tướng không trụ vào Như. Tam miệu Hán dịch là Chánh, Tam ấy nói là Đẳng, Bồ-đề nói là Giác tức là Viên mãn vô thượng Bồ-đề. Không trụ vào trong đó tâm như hư không không chứng. Trong ba nghĩa này hai nghĩa trước không trụ vào Niết-bàn cho nên xả, một nghĩa sau không giữ lấy Bồ-đề cho nên xả. Kế là nói về tình trạng địa vị. Tâm không giới hạn: Quay về một nguồn tâm thì thể của tâm rộng khắp, khắp cả mười phương cho nên không giới hạn, khắp cả ba đời cho nên không thời; tuy khắp cả ba đời mà không khác nhau về xưa – nay, tuy rộng khắp mười phương mà không có nơi này nơi kia. Vì điều này cho nên nói là “Không thấy nơi chốn.” Như vậy quả cuối cùng cao nhất không chung với quả vị khác, chỉ có người vâng theo Như là đến nơi sẽ đến. Vì điều này cho nên nói “Là đến Như-lai”. Trên đây nói riêng về địa vị của năm bậc hoàn tất.

Kinh: “Thiện nam tử! Ngũ vị nhất giác tùng bổn lợi nhập, nhược hóa chúng sanh tùng kỳ bổn xứ”. Này người thiện nam! Năm địa vị đồng một Giác thuận theo Bổn lợi nhập vào, nếu hóa độ chúng sanh thì thuận theo nơi căn bản đó.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai nói chung. Trong đó có hai: 1. Nói trực tiếp về thuận theo căn bản (tùng bổn). 2. Tiếp tục hiển bày lại. Đây là cửa thứ nhất (sơ môn). Các hạnh của năm địa vị không lìa bỏ Bổn giác, chẳng có gì không đều từ Bổn lợi mà thành tựu. Lúc thành tựu hạnh thuận theo trước nhập vào sau, cho nên gọi là Nhập. Nhập là tự lợi hóa là lợi tha, hai hạnh như vậy đều từ căn bản (bổn xứ).

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Vân hà tùng kỳ bổn xứ? Phật ngôn: Bổn lai vô Bổn, xứ ư vô xứ, không tế nhập thật, phát Bồ-đề nhi mãn thành thánh đạo, hà dĩ cố? Thiện nam tử! Như thủ chấp bỉ không bất đắc phi bất đắc”. Xá-lợi-phất chép: Thế nào là thuận theo chỗ căn bản đó? Đức Phật nói: Xưa nay không có chỗ ban đầu (bổn xứ), ở nơi giới hạn rỗng không, không có nơi chốn mà nhập vào thật, phát khởi Bồ-đề mà thành tựu tựa đầy đủ Thánh đạo, tại vì sao? Này người Thiện Nam! Vì giống như tay nắm hư không kia, không được mà chẳng phải không được.

Luận chép: Đây là phần hiển bày lại. Trong trả lời có hai: Trước là pháp – sau là Dụ. Bốn câu nói pháp, hai câu trước nói về Bổn xứ vô xứ, hai câu sau nói thuận theo thành tựu nhân quả. “Vì sao” là nêu lên nghi ngờ phát khởi, tại vì sao? Nếu vốn là không có nơi chốn thì phải không được nhập vào, nếu có thể nhập vào thì chẳng phải là không có nơi chốn ban đầu (bổn xứ). Để xả bỏ nghi ngờ này cho nên dẫn ra thí dụ giải thích. “Tay nắm lấy hư không”: Tay nắm dụ cho hạnh của năng nhập, hư không dụ cho căn bản của sở nhập. “Không thể được”: Là vì hư không chẳng có hình thể để nắm bắt. “Không phải không được”: Là vì bên trong nắm tay chẳng thể không có hư không. Bổn lợi cũng như vậy, xưa nay tánh không có nơi chốn ban đầu cho nên không thể được. Ban đầu của không có ban đầu chẳng thể không có cho nên chẳng phải không thể được.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Như tôn sở nói, tại sự chi tiên thủ dĩ bổn lợi, thị niệm vắng lặng, vắng lặng thị như, tổng trì chư đức, cai la muôn pháp, viên dung không hai, không thể nghĩ bàn, đương tri thị pháp tức thị Ma-ha Bát-nhã Ba-la-mật, thị đại thần chú, thị đại minh chú, thị vô thượng chú, thi vô đẳng đẳng chú”. Xá-lợi-phất chép: Như những điều Thế Tôn đã nói, đối với sự việc trước nhận lấy vì Bổn lợi, niệm nầy vắng lặng, vắng lặng là Như, nắm giữ tất cả các đức, thu thập trọn vẹn muôn pháp, dung hợp đầy đủ không hai, không thể nghĩ bàn được, nên biết pháp này chính là Ma-ha Bát-nhã Ba-la-mật, là câu chú rất thần diệu, là câu chú rất sáng tỏ, là câu chú sáng tỏ cao nhất, là câu chú không có gì sánh bằng.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ năm nói về Đại Bát-nhã viên dung vô nhị. Trong đó có hai: 1. Thân Tử kính xin thưa hỏi. 2. Đức Như-lai nói về thành tựu. Trong phần đầu cũng có hai: Trước là lĩnh ngộ về Bổn lợi viên dung Đức Phật đã nói, sau là nói chính là Đại Bát- nhã Độ. Nói “Đối với sự việc trước tiên nhận lấy vì Bổn lợi”: Là lĩnh ngộ lời Đức Phật nói, hễ mỗi khi muốn phát biểu lời nói, làm Phật sự thì trước tiên giữ lấy lợi ích của Bổn giác đó, niệm sanh tử này xưa nay vắng lặng, như vậy vắng lặng tức là Như lý, trong lý thâu nhiếp toàn bộ các đức Bổn – Thỉ, cũng chính là thu thập trọn vẹn các pháp sanh tử, dung hợp hoàn toàn không hai, vì thế cho nên rất sâu xa không thể nghĩ bàn. Trong này tuy đầy đủ vô lượng công đức, mà Thể đó chỉ là Bổn giác và Thỉ giác bình đẳng không hai, cho nên nói Chính là Ma-ha Bát-nhã. Bát-nhã như vậy cùng tận nguồn gốc tâm tánh cho nên nói là Ba-la-mật. Nói riêng có hai thứ đạt đến: Ở địa vị Đẳng giác đến được bờ bên kia của muôn hạnh, và ở thời gian Diệu Giác đến được bờ bên kia của muôn đức. Ở địa vị Đẳng Giác sơ lược có hai đạt đến: 1. Có thần lực rộng lớn hàng phục sự oán hận của ba thứ ma, như kinh nói “Là đại thần chú”. 2. Có đại minh soi chiếu khắp nơi xét kỹ cảnh giới của bốn loại mắt, như kinh nói “Là chú rất sáng”. Trong địa vị Diệu Giác cũng có hai đạt đến: 1. Bốn trí đầy đủ năm mắt trọn vẹn, chiếu soi cùng tận pháp giới không thể nào thêm nữa, như kinh nói “Là chú rất sáng vô thượng”. 2. Ba thân vốn biểu hiện vô thượng Bồ-đề càng không có bậc nào khác với Chư Phật , như kinh nói “Là chú không gì bằng”. Chú là cầu nguyện. Như thần chú thế gian có uy lực rộng lớn, tụng chú cầu đảo thần linh không phước nào không chiêu tập – không họa nào không lùi bước. Nay Ma-ha Bát-nhã Ba-la-mật này cũng giống như vậy, đầy đủ bốn đức trước có thần lực rộng lớn, bên trong thì chẳng có đức nào không thể đầy đủ, bên ngoài thì không có tai họa nào không thể xa lìa. Nếu tâm chí thành tụng câu danh ngôn này kính ngưỡng cầu xin chư Phật – Bồ-tát và Thần nhân, tùy theo những sự cầu nguyện đó không có gì không thể thành tựu. Y cứ vào nghĩa này cho nên gọi là Chú. Như trời Đế-thích tụng câu danh ngôn này đẩy lùi chiến sự của quân đội Tu-la, trong này sẽ nói.

Kinh: “Phật ngôn: Như thị như thị! Chân như không tánh, tánh không trí hỏa thiêu diệt chư kết, bình đẳng bình đẳng, Đẳng Giác tam địa, Diệu Giác tam thân, ư cửu thức trung giảo nhiên minh tịnh vô hữu chư ảnh”. Đức Phật nói: Đúng vậy, đúng như vậy! Chân như không tánh, lửa trí của tánh Không đốt cháy diệt hết các kết sử, bình đẳng và bình đẳng, Đẳng Giác ba Địa, Diệu Giác ba Thân, ở trong chín Thức sáng ngời trong sáng không có các hình ảnh.

Luận chép: Dưới đây là Như-lai thuật về thành tựu. Trong đó có ba: Trước là nói chung kế là nói riêng, sau cùng tức là tổng kết thành tựu. Nói chung về thành tựu là: “Đúng vậy đúng vậy”! Trong phần riêng cũng có hai: Trước là nói về về nghĩa đạt đến nhân đầy đủ, sau là nói về về nghĩa đạt đến quả tròn vẹn. Trong phần đầu tức là nói về Đẳng Giác tam Địa. Những gì gọi là Đẳng Giác tam Địa? Đó là: 1. Địa vị trăm kiếp; 2. Địa vị ngàn kiếp; 3. Địa vị muôn kiếp. Như kinh Bổn Nghiệp chép: “Phật tử Ma-ni Anh Lạc Tự là một người trong tánh Đẳng Giác, người đó tên gọi Kim Cương Tuệ Bồ-tát, trụ vào đỉnh cao tịch định dùng lực đại nguyện an trụ thọ mạng trăm kiếp, tu ngàn Tammuội rồi nhập vào Tam-muội Kim Cương, giống như tánh của tất cả các pháp, hai đế – một đế đồng nhất phù hợp tướng; trở lại an trụ thọ mạng ngàn kiếp học theo oai nghi của Phật, cho đến nhập vào hành xứ của Phật, ngồi nơi đạo tràng của Phật, siêu độ ba thứ ma; tiếp tục an trụ thọ mạng muôn kiếp, hóa hiện thành tựu quả Phật, cho đến hiện rõ giống như chư Phật quá khứ (Cổ tích) thường hành Trung đạo, Đại Lạc vô vi mà sanh, diệt làm dị”. Nay văn này nói “Chân như Không tánh”: Tức là thứ nhất đồng nhất hợp tướng, nghĩa là cùng với tất cả các pháp có – không chính là pháp của hai đế cùng dung hòa một đế, vì một đế tức là đồng một hợp tướng; như vậy gọi là chân Như không Tánh. “Lửa trí của tánh Không đốt hết các kiết sử”: Tức là thứ hai siêu độ tam ma. Diệt các kết: Là dứt trừ ma phiền não – diệt sạch phiền não, ma ấm không trói buộc – là dứt trừ hai ma, ma trời tự hàng phục, chỉ có ma sanh tử Biến dịch không thể nghĩ bàn mà thôi. “Bình đẳng Bình đẳng”: Tâm thức là thứ ba thường hành Trung đạo không rơi vào hai bên cho nên nói Bình đẳng, vì nói lên thường hành cho nên nói hai lần Bình đẳng. Đẳng Giác tam địa: Tổng hợp ba Địa trước. Trong này hai Địa trước là thuật về Đại thần chú, Địa thứ ba thuật về Đại minh chú. Từ “Diệu Giác v.v…” trở xuống là nói đạt đến quả tròn vẹn. Nói ba thân. Một gọi là Pháp thân, hai là Ứng thân, ba là Hóa thân. Đạo của ba thân tất cả chư Phật giống nhau, là thuật về câu “Vô đẳng đẳng chú”. Ở trong chín Thức sáng ngời trong sạch không có hình ảnh: Là thuật về câu Vô thượng minh chú: Địa vị Đẳng Giác trước còn có sanh diệt chưa đạt tới tận cùng nguồn tâm, cho nên ở tại tám Thức. Nay đạt đến Diệu Giác xa lìa hẳn sanh tử quay về cùng tận nguồn cội nhất tâm của Bổn giác, cho nên nhập vào trong Thức thứ chín trong sáng. Lại, nhân vị trước có nghĩa nương nhờ theo duyên, cho nên tâm đó hiện bày tướng của ảnh tượng. Nay quay về nguồn tâm là Thể của bản chất kia, do vậy các ảnh tượng của tất cả các tướng hết sạch. Căn cứ điều này cho nên nói “Không có các ảnh”. Như kinh Bổn nghiệp chép: “Phật tử Thủy Tinh Anh Lạc trong ngoài sáng 838 suốt thường an trụ Diệu Giác sâu thẳm trong sáng gọi là Nhất-thiết-trí Địa, thường ở nơi Trung đạo, trên tất cả các pháp vượt trên bốn loại ma, chẳng phải có – chẳng phải không – sạch sẽ tất cả các tướng, lập tức hiểu rõ Đại giác thay đổi cùng tận Thể thần, hai thân thường trụ để hóa độ người có Duyên”. Xét rằng: Kinh ấy lập ra hai thân là: 1. Thân Pháp tánh. 2. Ứng thân – hóa thân – Pháp thân, vì hợp hai thân còn lại là một thân. Nay trong kinh này mở bày thân này làm thành hai cho nên nói là ba thân, ba cùng với hai bình đẳng và bình đẳng. Trên đây nói riêng về nghĩa đạt đến bờ bên kia.

Kinh: “Thiện nam tử! Thị pháp phi nhân phi duyên, trí tự dụng cố, phi động phi tĩnh, dụng tánh Không cố, nghĩa phi hữu vô, không tướng không cố. Thiện nam tử! Nhược hóa chúng sanh, linh bỉ chúng sanh quán nhập thị nghĩa, nhâp thị nghĩa giả thị kiến Như-lai”. Này người thiện nam! Pháp này chẳng phải nhân chẳng phải duyên, vì trí tự sử dụng, chẳng phải động chẳng phải tĩnh, vì dụng của tánh là không, nghĩa chẳng phải có – không, vì không cả tướng Không. Này người Thiện nam! Nếu giáo hóa chúng sanh, khiến cho chúng sanh kia quán xét nhập vào nghĩa này, người nhập vào nghĩa này là thấy Như-lai.

Luận chép: Đây là chung về thành tựu viên dung không hai. Phía trên dựa theo môn từ đơn giản nhập vào sâu sắc để nói lên sự sai khác về nhân đầy đủ quả trọn vẹn. Nếu dựa vào môn một pháp không hai thì nhân quả không hai là tâm cảnh không khác. Nhân quả không hai cho nên nói chẳng phải nhân. Tâm cảnh không khác cho nên nói là chẳng phải duyên. Vì sao? Vì như trước đã nói, nhân quả – tâm cảnh ấy chỉ là Tự dụng của một trí trọn vẹn (Viên trí), đã chỉ là Tự dụng thì đâu nhân đâu duyên vậy? Lại, dụng của Trí này ở tại địa vị Đẳng Giác gọi là Chiếu Tịch Tuệ, vì chưa lìa bỏ tướng động của sanh diệt. Đến địa vị Diệu Giác gọi là Tuệ Tịch Chiếu, vì đã trở về sự vắng lặng rốt ráo của Thức thứ chín. Nhưng nay dựa vào môn không hai trí đó, không phải trước có động – không phải sau có tịch, vì dụng của động tĩnh là sử dụng tánh Không. Nếu y cứ vào nghĩa này thì tánh Không là không có, vì không có động – tĩnh, như vậy cũng không đúng, cho nên nói là chẳng phải có, chẳng phải không. Chẳng phải có có thể như vậy, thế nào là chẳng phải không? Vì tướng Không cũng không. Như vậy nói về thành tựu viên dung không hai. Từ “Nếu hóa v.v…” trở xuống là khuyến khích hội nhập nghĩa này.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Như-lai nghĩa quán bất trụ chư lưu, ưng ly bốn thiền nhi siêu hữu đảnh. Phật ngôn: Như thị! Hà dĩ cố? Nhất thiết pháp danh số, bốn thiền diệc như thị. Nhược kiến Như-lai giả, Như-lai tâm tự tại, thường tại diệt tận xứ, bất xuất diệc bất nhập, nội ngoại bình đẳng cố”. Xá-lợi-phất chép: Quán nghĩa Như-lai không trụ vào các sự trôi lăn, phải lìa bỏ bốn thiền mà vượt lên Hữu Đảnh. Đức Phật nói: Đúng như vậy! Tại vì sao? Vì tất cả các pháp đều là danh số, bốn thiền cũng như vậy. Nếu thấy Như-lai là tâm Như-lai tự tại, thường ở nơi diệt tận, không ra cũng không vào, vì trong ngoài bình đẳng.

Luận chép: Dưới đây là phần lớn thứ sáu nói về Đại thiền định vượt trên các danh số. Trong đó có hai: Trước hỏi – sau trả lời. Trong phần Hỏi nói các lưu: Đó gọi là ba cõi trôi lăn qua lại không dừng nghĩ. Hữu Đảnh: Gọi là Phi tưởng Xứ đỉnh của ba cõi. Trong phần trả lời có hai: Chung đồng ý – thành tựu riêng. Trong phần riêng cũng có hai: Sơ lược nói giải thích rộng. Trong phần sơ lược có hai câu: Trước là nói Thiền thế gian không lìa bỏ danh số, sau là nói thiền xuất thế vượt quá danh số kia nếu thấy Như-lai: Như trước đã nói về nhập vào quán Nhưlai. Như-lai tâm tự tại: Vì quán tâm Như-lai xa lìa các trói buộc. Thường ở chỗ diệt tận: Vì pháp tâm và tâm sở bất sanh khởi. Không ra cũng không vào: Vì tâm thể như lý không có khởi diệt, cho nên thường đạt được không ra vào ấy là vì quán nội tâm và ngoại cảnh bình đẳng. Văn trình bày sơ lược xong.

Kinh: “Thiện nam tử! Như bỉ chư thiền quán giai vi cố tưởng định, thị như phi phục bỉ, hà dĩ cố? Dĩ như quán như thật, bất kiến quán như tướng, chư tướng dĩ vắng lặng, vắng lặng tức như nghĩa, như bỉ tưởng thiền định, thị động phi thị thiền, hà dĩ cố? Thiền tánh ly chư động, phi nhiễm phi sở nhiễm, phi pháp phi ảnh, ly chư phân biệt bổn nghĩa nghĩa cố. Thiện nam tử! Như thị quán định nãi danh vi thiền”. Này thiện nam! Như các thiền quán kia đều là định cố Tưởng, Như này không phải trở lại các Tưởng định kia. Vì sao? Vì dùng Như quán như thật, không thấy quán tướng Như, các tướng đã vắng lặng, vắng lặng chính là nghĩa Như. Như của Tưởng thiền định kia là động chẳng phải là thiền, tại vì sao? Vì tánh thiền xa lìa các động, chẳng phải nhiễm, chẳng phải bị nhiễm, không phải pháp – không phải ảnh, xa lìa các phân biệt vì nghĩa vốn là nghĩa. Này người thiện nam! Quán định như vậy mới gọi là thiền.

Luận chép: Đây là phần thứ hai giải thích rộng. Trong đó có bốn: 1. Đối chiếu tướng để nói về xa lìa tướng; 2. Đối chiếu động để hiển bày xa lìa động; 3. Kết luận về nghĩa; . Kết luận về danh. Trong phần đầu tiên trước là nêu lên các thiền giữ lấy tướng. “Các thiền quán”: Là tám thứ thiền thế gian. Nói “định Cố Tưởng”: Là không thể lìa bỏ chấp trước xa xưa từ vô thỉ mà vọng tưởng giữ lấy các tướng. Trở xuống là nói về xa lìa tướng. Như này không phải trở lại các Tưởng định kia: Vì nhập vào Như-lai quán năng sở bình đẳng gọi là Như. Dùng Như quán như thật: Vì trí bình đẳng thông suốt như thật. Không thấy quán tướng Như: Không thấy tướng sai khác của trí năng quán và Như sở quán vì bình đẳng một vị. Đã quên tướng thấy năng sở không khởi dậy cho nên nói là các tướng đã vắng lặng. Vắng lặng không sai khác cho nên chính là nghĩa Như. Từ “Như v.v…” là đối chiếu động hiển bày xa lìa động. Trước là nêu lên cái động đó, nghĩa là thiền thế gian giữ lấy tướng tâm khởi lên tức là động niệm. Động niệm chẳng phải tĩnh cho nên không phải chân thật thiền. Xuống dưới là nói thiền chân thật xa lìa các tướng động niệm. Không phải nhiễm làkhông năng nhiễm, không động niệm. Không phải sở nhiễm: Vì chẳng động sở nhiễm xưa nay vốn tĩnh. Nói phi pháp: Vì không phải tâm pháp năng duyên. Không phải ảnh: Vì không phải ảnh tượng sở hiện. Căn cứ vào nghĩa này cho nên xa lìa các động niệm. Lìa các phân biệt, vì nghĩa vốn là nghĩa: Là phần thứ ba kết luận về nghĩa. Lìa phân biệt: Là kết luận về nghĩa xa lìa tướng, vì xa lìa phân biệt không giữ lấy tướng. Vì nghĩa vốn là nghĩa: Là kết luận về nghĩa xa lìa động, vì xưa nay tĩnh không khởi lên động. Quán định như vậy mới gọi là thiền: Là phần thứ tư kết luận về danh Xa lìa tướng – xa lìa động mới đạt được tên gọi là Thiền đó là thiền, vì thiền là tên gọi của Tĩnh lự. Thế gian kia đặt tên gọi là Thiền ấy là thiền giả hiệu chứ không phải thiền chân thật. Trong nội dung một phẩm này có hai phần, đây là chỉ người lợi căn giảng nói mở rộng nhiều văn, văn của sáu phần ở trước đã xong.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Bất khả tư nghị, Như-lai thường dĩ như thật nhi hóa chúng sanh, như thị thật nghĩa đa văn quảng nghĩa, lợi căn chúng sanh nãi khả tu chi, độn căn chúng sanh nan dĩ thố ý, vân hà phương tiện linh bỉ độn căn đắc nhập thị đế?”. Xá-lợi-phất chép: Không thể nghĩ bàn! Như-lai thường lấy Như thật mà giáo hóa chúng sanh, thật nghĩa như vậy văn nhiều nghĩa rộng, chúng sanh hạng lợi căn mới có thể tu tập, chúng sanh hạng độn căn khó mà dụng tâm, phương tiện thế nào làm cho hạng độn căn kia có thể nhập vào đạo lý này?

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai vì hạng độn căn mà văn ít thâu nhiếp sơ lược. Nhưng lợi – độn – rộng – lược có hai thứ môn. Nếu luận về thăm dò hiểu rõ thì lợi căn sơ lược mà độn căn mở rộng vì hạng lợi căn nghe một mà biết mười. Hạng độn căn nghe mười mới hiểu mười. Nếu như nhau nói – hiểu thì lợi căn mở rộng mà độn căn sơ lược, vì hạng lợi căn nghe nhiều mà hiểu nhiều, hạng độn căn ít đọc mà lại nắm giữ toàn bộ. Nay ý văn này dựa theo môn sau này. Trong văn có năm: 1. Hỏi; 2. Trả lời; 3. Thỉnh cầu; . Giảng nói; . Đại chúng nghe giảng nói đạt được lợi ích. Đây chính là văn phần đầu, trong đó có hai: Trước là lĩnh ngộ những gì giảng nói trước đây, sau là thưa hỏi những điều nghi ngờ. Thố ấy là giữ lại ý (tồn ý). Văn nhiều nghĩa rộng hạng độn căn tài năng hẹp hòi khó mà giữ lại ý.

Kinh: “Phật ngôn: Linh bỉ độn căn thọ trì nhất tứ cú kệ tức là nhập thật đế, nhất thiết Phật pháp nhiếp tại nhất kệ trung”. Đức Phật nói: Khiến cho hạng độn căn kia tiếp nhận ghi nhớ một bài kệ bốn câu tức thì nhập vào thật đế, tất cả Phật pháp thâu nhiếp vào trong một bài kệ.

Luận chép: Đây là phần thứ hai trả lời. Như-lai có biện tài vô ngại tự tại, nói một bài kệ thâu nhiếp mọi Phật pháp, nội dung quan trọng của Phật pháp ở tại bốn câu này. Làm cho hàng độn căn đọc tụng nắm giữ một bài kệ mà thường nhớ nghĩ tư duy, cho đến biết khắp tất cả Phật pháp, đây gọi là phương tiện khéo léo của Như-lai.

Kinh: “Xá-lợi-phất ngôn: Vân hà nhất tứ cú kệ, nguyện vi nói chi!”. Xá-lợi-phất chép: Một bài kệ bốn câu như thế nào, xin nguyện nói cho con bài kệ đó!

Luận chép: Đây là phần thứ ba thỉnh cầu.

Kinh: “Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Nhân duyên sở sanh nghĩa, thị nghĩa diệt phi sanh, diệt chư sanh diệt nghĩa, thị nghĩa sanh phi diệt”. Ngay sau đó Đức Thế Tôn bèn nói bài kệ: Nghĩa do nhân duyên sanh, là nghĩa diệt chẳng phải sanh, diệt hết các nghĩa sanh diệt, là nghĩa sanh chẳng phải diệt.

Luận chép: Đây là phần thứ tư giảng nói. Nghĩa bốn câu này có riêng có chung. Riêng thì trình bày nghĩa về hai môn, chung tức là hiển bày pháp của một tâm. Như vậy tất cả Phật pháp trong một tâm – hai môn, không có gì không thể thâu nhiếp. Nghĩa này như thế nào? Hai câu trước dung hòa Tục thành Chân hiển bày nghĩa bình đẳng. Hai câu sau dung hòa Chân trở thành Tục hiển bày môn sai khác. Nói một cách chung, Chân – Tục không hai mà không giữ lấy một vì không hai chính là một tâm, không giữ lấy một cho nên đưa ra Thể là hai, như vậy gọi là một tâm – hai môn đại ý như vậy. Kế là giải thích về văn đó. “Nghĩa do nhân duyên sanh,” là đưa ra tất cả các pháp Thế đế. “Là nghĩa diệt”: Là dung hòa Tục thành Chân, nghĩa là vì nghĩa sự sanh ấy xưa nay vắng lặng. Nói không phải sanh: Hiển bày nghĩa sanh ra đó là lý do của diệt, vì nghĩa sanh ra đó tức là chẳng phải sanh, cầu tìm nghĩa sanh ra đó thì không thành tựu được, vì thế cho nên nghĩa sanh ra tức là vắng lặng. Diệt các nghĩa sanh diệt: Là nêu lên pháp vắng lặng của Chân đế. Là nghĩa sanh: Là dung hòa Chân trở thành Tục, nghĩa là vì pháp vắng lặng từ duyên mà sanh khởi. Nói không phải diệt: Hiển bày vắng lặng đó là lý do của sanh khởi, vì vắng lặng đó không phải vắng lặng, cầu tìm nghĩa vắng lặng không thể nào đạt được, vì thế cho nên vắng lặng từ duyên sanh ra. Vắng lặng là sanh ấy là sanh của Bất sanh vậy. Sanh nghĩa là diệt ấy là diệt của Bất diệt. Diệt của Bất diệt cho nên diệt tức là sanh. Sanh của Bất sanh cho nên sanh chính là vắng lặng. Hợp lại mà chép: Sanh chính là vắng lặng mà không giữ lấy diệt, diệt tức là sanh mà không trụ vào sanh, sanh diệt không hai là động tịch không khác, như vậy gọi là pháp của một tâm. Tuy thật sự không hai nhưng không giữ lấy một, đưa ra thể tùy duyên sanh động, đưa ra Thể tùy duyên vắng lặng. Căn cứ vào đạo lý này sanh là vắng lặng – vắng lặng là sanh. Không ngăn cách không trở ngại – không đồng nhất, không khác nhau, đây gọi là nghĩa tổng biệt của một bài kệ.

Kinh: “Nhĩ thời đại chúng văn nói thị kệ thiêm đại vui mừng, giai đắc diệt sanh, diệt sanh Bát-nhã tánh không trí hải”. Lúc bấy giờ đại chúng nghe nói kệ này đều rất vui mừng, đều đạt được diệt sanh, diệt sanh Bát-nhã, biển trí tánh Không.

Luận chép: Đây là phần thứ năm nghe giảng nói được lợi ích, tức là hiển bày đạt được hiểu rõ đạo lý tổng – biệt. Gọi là Diệt ấy vì được diệt đi nghĩa sanh ở hai câu trên; kế đến nói là sanh ấy vì được sanh ra nghĩa diệt ở hai cầu dưới, là nói về hai nghĩa đạt được. Diệt sanh Bátnhã: Là hiển bày hai câu hiểu biết đạt được, là dựa vào Biệt môn mà được lợi ích. Tánh Không trí hải: Là tổng hợp lại mà quán, hoặc là diệt – hoặc là sanh không giữ lấy tự tánh, trí không của tự tánh sâu rộng vô biên, như vậy gọi là Biển Trí tánh không, là dựa vào môn chung mà được lợi ích.

 

Phẩm Thứ 7: NHƯ LAI TẠNG

Luận chép: Chân và Tục không hai, pháp của Nhất thật là chỗ trở về của chư Phật gọi là Như-lai-tạng. Nay trong phẩm này nói về vô lượng pháp và tất cả hạnh chẳng có gì không quy về nhập vào Như-laitạng, vì thế dựa vào sự hội nhập để lập thành tên gọi.

Kinh: “Nhĩ thời Phạm Hạnh trưởng giả tùng bổn tế khởi nhi bạch Phật ngôn: Tôn giả! Sanh nghĩa bất diệt, diệt nghĩa bất sanh, như thị như nghĩa, tức Phật Bồ-đề, Bồ-đề chi tánh tức vô phân biệt, vô phân biệt trí phân biệt vô cùng, vô cùng chi tướng duy phân biệt diệt, như thị nghĩa tướng không thể nghĩ bàn, bất tư nghị trung nãi vô phân biệt”. Lúc bấy giờ trưởng giả Phạm Hạnh đứng dậy khỏi chỗ ngồi mà bạch Phật rằng: Bạch Đức Thế Tôn! Nghĩa sanh không diệt mất, nghĩa diệt bất sanh ra, nghĩa Như như vậy, tức là Bồ-đề Phật quả, tánh của Bồ-đề thì không có phân biệt, trí không có phân biệt – phân biệt vô cùng tận, tướng của vô cùng tận chỉ là phân biệt diệt đi, nghĩa – tướng như vậy không thể nghĩ bàn, trong không thể nghĩ bàn chính là không có phân biệt.

Luận chép: Trong phần nói riêng về Quán hành có sáu phần, nói lên tất cả hạnh phát ra chân tánh Không ở trước đã xong. Dưới đây là phần thứ sáu nói về vô lượng pháp nhập vào Như-lai-tạng, ngay nơi văn có hai: 1. Nói về các pháp các hạnh cùng nhập vào một nơi. 2. Hiển bày Hạnh – nhập, trí nhập sai khác về nhân quả. Trong phần đầu cũng có hai: Trước là nói về các pháp nhập vào một thật nghĩa, sau là nói về các hạnh nhập vào một Phật đạo.Trong phần trước có bốn:1. Hỏi; 2. Trả lời; 3. Lĩnh ngộ; . Nói rõ. Trong phần hỏi có hai: Trước là lĩnh ngộ điều giảng nói trước đây, sau là hỏi về những điều nghi ngờ. Trong này người hỏi tên là Phạm Hạnh: Hình dạng người này tuy là nghi dung phàm tục, mà tâm an trụ nhất vị, dùng nhất vị này thâu nhiếp tất cả vị, tuy trải qua trần tục cấu bẩn của các vị, nhưng không mất đi tịnh hạnh thanh tịnh của một vị. Trong này hiển bày nghĩa như vậy, cho nên khiến phát ra câu hỏi đó. Từ bổn tế khởi: Nghe những đều Đức Phật giảng nói lập tức nhập vào ranh giới của mình (bổn tế), nay muốn phát ra câu hỏi nên từ chỗ ấy đứng dậy. Nghĩa sanh không diệt: Là lĩnh ngộ nửa dưới, vì nghĩa này sanh ra chẳng phải diệt mất. Nghĩa diệt bất sanh ra: Là lĩnh ngộ nửa trên, vì nghĩa này diệt đi chẳng phải sanh ra. “Nghĩa Như như vậy”: Lĩnh ngộ chung toàn bài kệ, vì bất diệt bất sanh không có hai nghĩa. Như vậy không có hai nghĩa là đạo lý chư Phật đã giác ngộ cho nên chép: “Tức là Phật Bồ-đề”. Giác ngộ thuận theo không có hai là không chia ra – không khác nhau cho nên nói “Tức là vô phân biệt”. Do không có sự phân biệt đó mà năng không có gì không thể phân biệt, cho nên nói là vô phân biệt trí phân biệt vô cùng. Sở dĩ phân biệt vô cùng là vì chỉ do diệt trừ các phân biệt, cho nên nói tướng vô cùng chỉ là diệt đi phân biệt. Nghĩa – tướng như vậy xa lìa ngôn ngữ bặt dứt suy tư nên Bất tư nghị. Vì trong Bất tư nghị bặt dứt tâm tư ngôn ngữ, chính là không có phân biệt. Như vậy lĩnh ngộ nghĩa lý bài kệ đã nói ở trước.

Kinh: “Tôn giả! Nhất thiết pháp số vô lượng vô biên, vô biên pháp tướng nhất thật nghĩa tánh, duy trụ nhất tánh kỳ sự vân hà?”. Thưa Tôn giả! Tất cả pháp số nhiều vô lượng vô biên, vô biên pháp tướng một tánh Thật nghĩa, chỉ trụ vào một tánh – sự việc đó như thế nào?

Luận chép: Đây chính là thức hỏi về những điều nghi ngờ. Giáo Tiểu thừa có tám muôn pháp uẩn, số lượng của một uẩn kể ra là một ngàn. Nay Đại thừa giáo không chỉ là tám muôn cho nên nói số nhiều vô lượng vô biên. Vô biên giáo pháp đã giải thích nghĩa tướng lại không khác nhau, hướng về chỉ một Thật nghĩa. Giáo pháp rất nhiều chỉ trụ vào một tánh rất khó có thể hiểu được việc đó thế nào?

Kinh: “Phật ngôn: Trưởng giả! Bất khả tư nghị, ngã nói chư pháp, vi mê giả cố, phương tiện đạo cố, nhất thiết pháp tướng nhất thật nghĩa trí, hà dĩ cố? Thí như nhất thị khai tứ đại môn, thị tứ môn trung giai quy nhất thị, như bỉ chúng thứ tùy ý sở nhập, chủng chủng pháp vi diệc phục như thị”. Đức Phật nói: Này Trưởng giả! Không thể nghĩ bàn, Ta nói các pháp là vì người mê, vì vậy là đạo phương tiện, vì tất cả pháp tướng đồng một trí thật nghĩa, tại vì sao? Vì thí như một ngôi thành mở ra bốn cổng lớn, trong bốn cổng này đều quy về một ngôi thành, như nhiều người kia tùy ý nhập vào, các thứ pháp vị cũng giống như thế.

Luận chép: Đây là phần thứ hai trả lời. Trong đó có ba: Là pháp – Dụ – Hợp. Đầu tiên là pháp – nói rằng “Ta nói các pháp”. Nghĩa là ba thừa giáo và một thừa giáo. Vì người mê muội: Là vì người chưa đạt được nhất vị ấy nói ra. Vì Phương tiện đạo: Do đều là phương tiện nhập vào một vị, cho nên lúc nhập vào Chánh quán không cần đến ngôn giáo. Nhất thiết pháp tướng nhất thật nghĩa trí: Vì tướng nhập vào của các giác pháp chỉ là trí Chánh quán về môt Thật nghĩa. Trong Dụ nói một thành thị: Là dụ cho một thật nghĩa. “Mở ra bốn cổng”: Là dụ cho bốn thứ pháp, đó là ba thừa giáo và một thừa giáo. Trong bốn cổng này đều quy về một chợ: Vì dựa vào bốn giáo ấy đều trở về một thật. Như dân chúng tùy ý nhập vào: Là tùy theo căn cạn – sâu thuận theo nhập vào một giáo. Vì lẽ đó một ngôi thành dụ cho một thật, làm nơi nhập vào của nhân dân, là nơi quay về của các chúng sanh. Trong Hợp nói chủng chủng pháp: Là hợp với bốn cổng. Kế là nói vị: Nghĩa là vị vốn hướng về hợp với một thành thị.

Kinh: “Phạm Hạnh trưởng giả ngôn: Pháp nhược như thị ngã trụ nhất vị ưng nhiếp nhất thiết chư vị”. Phạm Hạnh trưởng giả chép: Pháp nếu như vậy thì con trụ vào một vị sẽ thâu nhiếp tất cả các vị.

Luận chép: Đây là phần thứ ba lĩnh ngộ hiểu rõ. Nhiếp các vị: Là thâu nhiếp vị của các giáo quy về một thật.

Kinh: “Phật ngôn: Như thị như thị! Hà dĩ cố? Nhất vị thật nghĩa, vị như nhất đại hải, nhất thiết chúng lưu vi hữu bất nhập. Trưởng giả! Nhất thiết pháp vị do bỉ chúng lưu, danh số tuy thù kỳ thủy bất dị, nhược trụ địa hải tức quát chúng lưu, trụ ư nhất vị tức nhiếp chư vị”. Đức Phật nói: Đúng vậy, đúng vậy! Vì sao? Vì một vị thật nghĩa, vị giống như một biển lớn, tất cả các dòng sông không có dòng sông nào không thể hội nhập. Này Trưởng giả! Tất cả pháp vị giống như các dòng sông kia, danh số tuy khác nhau mà nước đó không khác. Nếu trụ vào biển lớn tức là bao gồm các dòng sông, trụ vào một vị chính là thâu nhiếp các vị.

Luận chép: Đây là phần thứ tư nói về thành tựu. Trong đó có hai: Nói chung về – riêng thành tựu. Trong phần riêng có ba: Đó là Pháp – Dụ – Hợp. Trong Hợp có hai: 1. Hợp cùng các dòng sông kia trước dùng pháp kết hợp – sau thì trích lại thí dụ. 2. Kết hợp bao gồm các dòng sông, trước đưa ra thí dụ đó – sau dùng pháp hợp lại.

Kinh: “Phạm Hạnh trưởng giả ngôn: Chư pháp nhất vị, vân hà tam thừa đạo kỳ trí hữu dị?”. Phạm Hạnh trưởng giả chép: Các pháp đồng một vị, vì sao nói đạo ba thừa trí đó có khác nhau?

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai nói về tất cả các hạnh nhập vào một Phật đạo, trước là hỏi – sau là trả lời. Đây là hỏi về sự sai khác.

Kinh: “Phật ngôn: Trưởng giả! Thí như giang hà hòai hải đại tiểu dị cố, thâm thiển thù cố, danh văn biệt cố thủy tại giang trung danh vi giang thủy, thủy tại hòai trung danh vi hòai thủy, thủy tại hà trung danh vi hà thủy, câu tại hải trung duy danh hải thủy, pháp diệc như thị câu tại chân như duy danh Phật đạo”. Đức Phật nói: Này trưởng giả ví như sông lớn – sông nhỏ – biển nhỏ – biển lớn vì lớn nhỏ khác nhau, vì sâu cạn khác nhau, nên danh văn khác nhau, nước ở trong sông lớn gọi là nước sông lớn, nước ở trong biển nhỏ gọi là nước biển nhỏ, nước ở trong sông nhỏ gọi là nước sông nhỏ, cùng ở trong biển lớn chỉ gọi là nước biển lớn, pháp cũng như vậy cùng ở tại chân như chỉ gọi là Phật đạo.

Luận chép: Là phần thứ hai trả lời có Dụ có Hợp. Trong phần đầu nói Giang hà hòai: Là dụ cho hạnh ba thừa, Hải dụ cho Phật đạo. Lớn nhỏ khác: Là dụ cho tâm ba thừa rộng hẹp không giống nhau. Sâu cạn khác: Là dụ cho trí ba thừa hơn kém có khác nhau. Tùy theo hai nghĩa trước nên tên gọi đó điều khác nhau. “Đều ở trong biển lớn chỉ gọi là nước biển lớn”: Là dụ cho ba thừa đó cùng nhập vào Chân như pháp Không của Thập Địa, chỉ gọi là Phật đạo không có tên gọi ba thừa. Nên biết rằng hạnh ba thừa sai khác, đều ở trong phương tiện đạo của Địa Tiền, không có gì không chung quy nhập vào Chân như chánh quán, cho nên ba thừa cuối cùng quy về không có sai khác. Như các giáo pháp cùng hòa nhập đồng nhất vị, nói về Hợp – Dụ ở nơi văn có thể thấy.

Kinh: “Trưởng giả! Trụ nhất Phật đạo tức đạt tam hạnh phạm hạnh. Trưởng giả ngôn: Vân hà tam hạnh? Phật ngôn: Nhất tùy sự thủ hạnh, nhị tùy thức thủ hạnh, tam tùy như thủ hạnh”. Này Trưởng giả! Trụ vào một Phật đạo tức là đạt được ba thật hành phạm hạnh. Trưởng giả chép: Sao là ba thật hành? Đức Phật nói: Một là hành tùy theo sự giữ lấy, hai là tùy theo Thức giữ lấy, ba là hành tùy theo Như giữ lấy hạnh.

Luận chép: Dưới đây là phần lớn thứ hai sự sai khác nhân quả, hành nhập vào, trí nhập vào sai khác về nhân quả. Trong đó có bốn: 1. Sự sai khác của Hạnh nhập vào; 2. Sự sai khác của Trí nhập vào; 3. Sự dụng của nhân nhập vào; . Thường trụ của quả nhập vào. Trong phần đầu có ba: 1. Nêu chung lên. Trụ ở một Phật đạo: Từ sơ Địa trở lên gọi là Trụ Phật đạo, vì có đủ ba thứ trí – đạt được ba hạnh. 2. Thưa hỏi; 3. Trả lời. Trong phần trả lời có hai: Riêng trình bày Chung giải thích. Trong phần riêng trình bày chép: Hành tùy theo sự mà giữ lấy nghĩa là thật hành dựa vào bốn đế, mười hai duyên khởi, tùy theo sự việc của nhân quả mà giữ lấy đạo phẩm. Hành tùy theo thức giữ lấy: Nghĩa là các chúng sanh chỉ là một tâm tạo tác thật hành, tùy theo lý Duy Thức mà giữ lấy bốn nhiếp. Hạnh tùy Như giữ lấy: Nghĩa là tất cả các pháp thảy đều bình đẳng thật hành tùy theo bình đẳng Như mà giữ lấy sáu độ thuộc về tâm cho nên gọi là Thủ, không phải gọi là Thủ phân biệt của năng sở.

Kinh: “Trưởng giả! Như thị tam hạnh tổng nhiếp chúng môn, nhất thiết pháp môn vô bất thử nhập, nhập thị hạnh giả bất sanh không tướng, như thị nhập giả khả vị nhập Như-lai, nhập Như-lai giả nhập nhập bất nhập”. Này Trưởng giả! Như vậy ba hành thâu nhiếp toàn bộ nhiều môn, tất cả pháp môn không có gì không nhập vào nơi này, nhập vào sự thật hành này là không thể sanh khởi không tướng, như vậy nhập vào là có thể nói nhập vào Như-lai, nhập vào Như-lai là nhập vào nơi nhập vào không thể nhập vào.

Luận chép: Đây là chung giải thích về ba hành . Tùy sự hành: Là cùng chung Tiểu thừa môn. Tùy Thức hành: Là chỉ có Đại thừa môn hai thứ này là Sai khác môn. Loại thứ ba là Bình đẳng môn. Căn cứ vào đạo này thâu nhiếp toàn bộ nhiều môn. Lại, Đạo phẩm là hành môn, không an trụ ở sanh tử, Tứ nhiếp là hành môn không an trụ Niết-bàn, tùy theo Như – Độ hành bình đẳng không có hai môn. Tất cả pháp môn đều từ hành này nhập vào, người nhập vào hành này không thể sanh không tướng: Nghĩa là tuy tùy theo Như thật hành mà thường tùy theo sự – tùy theo Thức hành, không giữ lấy tướng không mà an trụ vắng lặng vậy. Có thể nói là nhập vào Như-lai: Là tuy tùy theo Sự – Thức mà thường tùy theo Như. Giữ lấy bình đẳng thật hành cho nên có thể nói là chủ động nhập vào (năng nhập) Biển Như-lai-tạng. Nhập nhập bất nhập: Là vì nhập vào chỗ nhập vào đó mà tâm ở tại không nhập vào (bất nhập). Năng nhập – sở nhập bình đẳng không sai khác cho nên nói là Bất nhập, vì tuy không sai khác khác nhau mà cũng không phải là một. Dựa theo quán tâm mượn gọi là Nhập tâm. Như vậy tâm nhập vào không giữ lại tướng nhập vào cho nên nhập vào nơi nhập vào đó hướng về không nhập vào (nhập – nhập bất nhập) vậy.

Kinh: “Phạm Hạnh trưởng giả ngôn: Bất khả tư nghị, nhập Nhưlai-tạng như miêu thành thật vô hữu nhập xứ, bổn căn lợi lực lợi thành đắc bổn, đắc bổn thật tế kỳ trí kỉ hà?”. Phạm Hạnh trưởng giả chép: Không thể nghĩ bàn, nhập vào Như-lai-tạng giống như mầm non thành tựu quả trái, không có nơi vào, khả năng ích lợi của gốc rễ, ích lợi thành tựu đạt được nguồn gốc, đạt được nguồn gốc thật tế trí đó bao nhiêu?

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai sự sai khác của trí nhập vào, trước là hỏi – sau là trả lời. Trong phần Hỏi có hai: Trước là lĩnh ngộ điều nói trước đây, sau là hỏi những điều nghi ngờ. “Như mầm thành quả: Như tương tự mầm hạt lúc trở thành bông trái, không có người năng nhập – không có nơi sở nhập, nhập Như-lai-tạng nên biết cũng như vậy. Mầm hạt (miêu) dụ cho lợi ích vốn có (bổn lợi) – quả hạt (thật) dụ cho đạt được cái vốn có (đắc bổn), vì lúc nhập vào bình đẳng không hề có nơi chốn nhập vào.

Kinh: “Phật ngôn: Kỳ trí vô cùng, lược nhi ngôn chi kỳ trí hữu tứ, hà giả vi tứ? Nhất giả định trí sở vị tùy như, nhị giả bất định trí sở vị phương tiện tồi phá, tam giả Niết-bàn trí sở vị trừ điện giác, tứ giả rốt ráo trí sở vị nhập thật cụ túc đạo. Trưởng giả! Như thị tứ đại sự dụng, quá khứ chư Phật sở nói, thị đại kiều lương, thị đại tân tế, nhược hóa chúng sanh ưng dụng thị trí”. Đức Phật nói: Trí đó vô cùng tận, sơ lược mà nói trí đó có bốn, những gì là bốn? Một là Định Trí đó gọi là tùy Như, hai là Bất Định Trí đó gọi là phương tiện làm cho sụp đổ, ba là Niết-bàn trí đó gọi là giác ngộ trừ bỏ như điện chớp, bốn là Rốt ráo Trí đó gọi là nhập vào thật tế có đầy đủ đạo. Này Trưởng giả! Bốn sự dụng rộng lớn như vậy chư Phật quá khứ đã giảng nói, là chiếc cầu lớn, là bến sông lớn, nếu hóa độ chúng sanh phải sử dụng trí này.

Luận chép: Đây là phần thứ hai trả lời. Trong đó có ba: Đó là nêu chung lên – riêng giải thích và chung trình bày. Trong phần Nêu chung lên chép: Trí đó vô cùng: Là đã thấu suốt không giới hạn cho nên trí đó cũng không cùng tận, chỉ vì nghĩa loại tương đối, chung sơ lược mà nói có bốn loại mà thôi. Trong phần hiển bày nói riêng Định Trí: Là Bình đẳng tánh Trí chỉ ở chánh quán không dấy lên phương tiện cho nên gọi là Định Trí. Đối trị cái chấp về ngã và ngã sở của mạt na thức tùy theo quán bình đẳng cho nên nói là Tùy Như. Bất định trí: Là Diệu Quán Sát Trí ở tại Thức thứ sáu phương tiện tiến tới nhận lấy cho nên gọi là Bất định. Thời gian phương tiện đạo suy xét tìm cầu làm cho sụp đổ các tướng danh – sự cho nên nói là “phá cho sụp đổ”. Trí này thật tế thông suốt phương tiện chánh quán chỉ vì khác với Định Trí cho nên sơ lược nêu lên phương tiện mà thôi. Niết-bàn trí: Là Thành Sở Tác Trí thường hiện rõ tám tướng mà làm Phật sự nêu lên tướng cuối cùng gọi là Niết-bàn Trí. Trừ diệt năm Thức mà đạt được trí này vì nghĩa này cho nên gọi là “Giác ngộ trừ bỏ ánh chớp”: Nghĩa là năm Thức vừa khởi lên, cũng vừa diệt đi giống như ánh chớp điện. Rốt ráo trí: Là Đại Viên Cảnh Trí, chỉ riêng địa vị rốt ráo đạt được trí này, vì thế đối với tất cả các cảnh không có cảnh nào không cùng tận. Nhập vào một thật nghĩa cho nên gọi là Nhập Thật, không có cảnh nào không hiện rõ gọi là Cụ Túc Đạo. Trong phần chung trình bày nói bốn sự dụng lớn: Là vì dụng không có gì không hoàn bị. Lời chư Phật nói: Là vì đạo của chư Phật như nhau. “Chiếc cầu lớn”: Là vì dùng bốn trí này chuyên chở người ba thừa khiến cho đến được bờ bên kia của Nhất thừa. “Bến sông lớn”: Là bỏi vì sử dụng bốn trí này trải qua khắp nơi sáu đường chỉ ra đạo lý xuất thế vượt qua sông Ái. Vì thế cho nên người giáo hóa cần phải sử dụng trí này vậy.

Kinh: “Trưởng giả! Dụng thị đại dụng, phục hữu tam đại sự, nhất giả ư tam Tam-muội nội ngoại bất tương đoạt, nhị giả ư đại nghĩa khoa tùy đạo trạch diệt, tam giả ư như tuệ định dĩ bi câu lợi. Như thị tam sự thành tựu Bồ-đề, bất hành thị sự tức bất năng lưu nhập bỉ tứ trí hải, vi chư đại ma sở đắc kỳ tiện. Trưởng giả! Nhữ đẳng đại chúng nãi chí thành Phật thường đương tu tập vật linh tam thất!”. Này Trưởng giả! Dụng là công dụng rộng lớn, lại có ba việc lớn. Một là đối với ba Tammuội trong ngoài không giành giật lẫn nhau, hai là đối với nghĩa về Đại xét định thuận theo đạo chọn lựa diệt đi, ba là đối với Như tuệ định lấy Bi cùng lợi ích. Ba sự việc như vậy thành tựu Bồ-đề, không thật hành sự việc này thì không có thể trôi lăn nhập vào biển bốn trí kia, làm cho các đại ma đạt được sự thuận tiện đó. Này Trưởng giả! Đại chúng các ông cho đến thành Phật thường nên tu tập đừng làm cho tạm thời mất đi!

Luận chép: Dưới đây là phần thứ ba nhập vào nhân của sự dụng. Trong đó có hai: Trường hàng và Trùng tụng. Trong phần Đầu có ba: Sơ lược trình bày, tiếp tục hiển rõ, ba là lĩnh ngộ hiểu rõ. Trong phần thứ nhất có bốn: 1. Nêu chung lên; 2. Riêng giải thích; 3. Hợp lại trình bày; . Kết luận khuyến khích. Trong phần nêu chung lên nói Dụng là đại dụng: Là nêu lên đại dụng của bốn trí đã nói trước đây, địa vị đang là Địa Thượng cho đến Phật quả. Lại có ba việc lớn: Là ba việc có thể thành tựu bốn trí. Đây là còn trong bốn địa vị của Địa Tiền, Thật hành ba sự việc này là: Thứ nhất Định – kế đến Tuệ, thứ ba là Định Tuệ đều thật hành Đại Bi làm Thể. Thứ nhất nói Định: Tức là ba Tam-muội. Ở đây có nhiều môn trái phải nói khác nhau, hoặc nói là Không – vô tướng – vô nguyện, hoặc nói là Vô tác – Vô tướng – Không không, hoặc nói là Không – Vô tác – vô tướng, tùy ý sắp xếp lập ra đều không có gì chướng ngại. Hoặc gọi là ba giải thoát, vì chỉ ở tại Vô lậu. Hoặc gọi là ba Tam-muội, vì cũng có cả Hữu lậu. Nghĩa riêng trong đó văn sau sẽ nói, nhưng nói “Nội ngoại không tương đoạt”: Là nội thức và ngoại cảnh cùng nhau ngay lúc đó phát ra, giữ lấy tướng nghịch thuận làm mất đi các gốc lành, nay thấu suốt đều là Không cho nên không khiến làm mất đi. “Đối với khoa Đại nghĩa tùy theo đó chọn lọc”: Nghĩa là đối với bốn Đại và ba pháp môn thuận theo lý mà chọn lọc, làm cho sụp đổ các tướng – điều phục diệt sạch hạt giống hý luận của bổn thức. Ba Tam-muội trước điều phục các ràng buộc hiện hành, ở đây tuệ chọn lựa, rút gọn điều phục giảm hạt giống, do vậy lúc bốn trí thành tựu thì có thể nhổ sạch hạt giống chuyển được tám Thức “Đối với như tuệ định dùng bi làm lợi”: Tuệ và định trước đây đều thuận theo Như lý, vì thế cho nên nói tên là Như Tuệ Định. Trong đó cũng tu Đại Bi tương ưng với tự lợi – lợi tha cho nên nói là đều lợi. Vì sao? Vì nếu lìa bỏ Đại Bi dứt khóat tu định tuệ, sẽ rơi vào nơi nhị thừa ngăn cách đạo Bồ-tát. Giả sử chỉ khởi lên Bi mà không tu định tuệ, thì rơi vào tai họa của phàm phu không phải Bồ-tát đạo, cho nên tu ba sự xa lìa hai bên, tu Bồ-tát đạo thành tựu Vô thượng giác, vì thế chép: Ba sự như thế thành tựu Bồ-đề. Nếu người không cùng thật hành ba sự này, thì trụ vào sanh tử và mê đắm Niết-bàn, không có thể trôi lăn nhập vào biển lớn bốn trí, tức làm cho bốn ma đạt được cơ hội thuận tiện. Đây là hợp lại trình bày, xuống dưới chính là khuyến Tu-làm môn thứ tư.

Kinh: “Phạm Hạnh Trưởng giả ngôn: Vân hà tam Tam-muội? Phật ngôn: Tam Tam-muội giả, sở vị không Tam-muội – vô tác Tammuội – vô tướng Tam-muội, như thị Tam-muội”. Phạm Hạnh Trưởng giả chép: Sao gọi là ba Tam-muội? Đức Phật nói: Ba Tam-muội ấy, đó gọi là không Tam-muội – vô tác Tam-muội – vô tướng Tam-muội Tammuội như vậy.

Luận chép: Đây là phần thứ hai tiếp tục hiển bày, có hai lần hỏi và trả lời hiển rõ hai môn trước. Đây là hiển rõ môn thứ nhất, là ba sai khác sơ lược có ba nghĩa: 1. Vì Thể dụng tướng; 2. Vì tâm nhân quả; 3. Vì Thức kiến tướng. Thể dụng tướng: Là tất cả các pháp thế gian không có pháp nào vượt qua ba thứ này, pháp thể Không cho nên lập ra Không Tam-muội, không có tác dụng cho nên lập vô tác Tam-muội, không có tướng trạng cho nên lập Vô tướng Tam-muội. Tâm nhân quả: Là nhân quả vốn khởi lên hưng thịnh đối với tâm hành, tâm hành Không cho nên lập ra Không Tam-muội, các nhân không có sở hữu cho nên thiết lâp Vô tác Tam-muội, các quả không thật có cho nên lập ra Vô tướng Tam-muội. Thức kiến tướng: Các Thức tự thể là Không cho nên lập ra Không Tam-muội, xả bỏ kiến phần cho nên lập ra Vô tác Tam-muội, xả bỏ tướng phần cho nên lập ra Vô tướng Tam-muội. Đây là môn thứ ba thuận theo văn “Nội ngoại chẳng đoạt lẫn nhau” ở trước.

Kinh: “Phạm Hạnh trưởng giả ngôn: Vân hà ư đại nghĩa khoa? Phật ngôn: Đại vi tứ đại, nghĩa vị ấm giới nhập đẳng, khoa vị bổn thức, thị vi ư đại nghĩa khoa”. Phạm Hạnh trưởng giả chép: Sao gọi là đối với đại nghĩa khoa? Đức Phật nói: Đại gọi là bốn Đại, Nghĩa gọi là các loại ấm – giới – nhập v.v… Khoa gọi là bổn thức, đây là đối với Đại – Nghĩa – Khoa.

Luận chép: Đây là hiển bày môn thứ hai. Sở dĩ bốn Đại mà lại biệt lập ấy là để hiển bày ban đầu tu tập trước tiên chọn thô cảnh, nghĩa là trong các pháp thì sắc pháp thô nhất, những chi thể bên trong, những núi sông bên ngoài… quán các pháp này không lìa bốn Đại, quán bốn Đại này đều không thật có, vì có phương sở – không có phương đều không thành tựu. Như vậy chọn lọc giản lược xong. Kế là quán nhỏ nhiệm. Nghĩa là ấm – giới – nhập, vì có sơ lược – mở rộng và trung gian, sơ lược thâu nhiếp quán năm ấm, mở rộng quán mười tám giới, giữa sơ lược và mở rộng quán mưới hai nhập, quán sát tất cả đều không thật có. Kế là nói những pháp… nghĩa là pháp môn còn lại như mười hai chi v.v… Như vậy giản lược chọn lựa lực quán sát, thì có thể điều phục giảm bớt hạt giống danh ngôn hý luận từ vô thỉ bên trong Bổn thức, lúc bắt đầu điều phục giảm bớt cho đến dứt trừ diệt hết. Vì lẽ đó trước đây nói tùy đạo trạch diệt.

Kinh: “Phạm Hạnh trưởng giả ngôn: Bất khả tư nghị! Như thị trí sự, tự lợi tự nhân, quá ba cõi địa, bất trụ Niết-bàn, nhập Bồ-tát đạo. Như thị pháp tướng thị sanh diệt pháp dĩ phân biêt cố, nhược ly phân biệt pháp ưng bất diệt”. Phạm Hạnh trưởng giả chép: Không thể nghĩ bàn! Trí sự như vậy, lợi mình lợi người, vượt quá địa vị phàm phu, không trụ vào Niết-bàn, nhập vào Bồ-tát đạo. Pháp tướng như vậy là pháp sanh diệt vì phân biệt. Nếu lìa bỏ phân biệt thì pháp thuận theo không diệt.

Luận chép: Đây là phần thứ ba lĩnh ngộ hiểu rõ. Trong đó có hai: Đầu tiên lĩnh ngộ quán hành, sau đó hiểu rõ cảnh giới. Trí sự như vậy: Là ba thứ sự dụng như vậy có thể thành tựu bốn trí. Tự lợi lợi người: Hai sự trước là tự lợi, sự thứ ba là lợi tha. Quá ba cõi địa: Là hai định tuệ trước đây khác nhau phàm phu. Không trụ Niết-bàn: Là Đại Bi thứ ba khác nhau nhị thừa, lìa bỏ hai bên kia nhập vào Bồ-tát đạo. Từ “Như thị v.v…” trở xuống là hiểu rõ cảnh giới kia, nghĩa là sự đầu tiên tức kiến tướng các thức của cảnh định. Tiếp là pháp đại nghĩa của cảnh giới trí; pháp tướng như vậy đều là pháp sanh diệt. Vì sao? Vì do vọng phân biệt dao động biển tâm. môn yên lặng xưa nay nếu lìa bỏ phân biệt không có những nhân đó do đâu sanh diệt? Vì điều này cho nên nói “Pháp thuận theo không diệt”.

Kinh: “Nhĩ thời Như-lai dục tuyên thử nghĩa nhi nói kệ ngôn: Pháp tùng phân biệt sanh, hoàn tùng phân biệt diệt, diệt chư phân biệt pháp, thị pháp phi sanh diệt”. Lúc bấy giờ Đức Như-lai muốn nói ra nghĩa nầy liền nói bài kệ: Pháp từ phân biệt sanh ra, cũng từ phân diệt đi, diệt đi các pháp phân biệt, pháp này không phải sanh diệt.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai dùng kệ tụng lại. Trong đó có hai: 1. Như-lai sơ lược nói ra. 2. Trưởng giả giảng nói rộng ra. Nay trong tụng này đã nói là pháp, nghĩa là pháp của một tâm, vì nếu vọng phân biệt thì dao động biển tâm, hoặc là sanh – hoặc là diệt tất cả các tướng chẳng có tướng nào không đều từ phân biệt mà tạo thành. Nếu căn cứ vào Bổn Giác thì môn vắng lặng xưa nay xa lìa các phân biệt cho nên là pháp chẳng phải sanh diệt. Nghĩa là từ xưa nay diệt các phân biệt, không có nhân sanh diệt, do đó chẳng phải sanh diệt. Nếu giả sử sanh và diệt đều được dấy lên từ phân biệt ấy thì trong Du-già nói.

Làm sao mà hiểu được? Như suy nghĩ kia trong Sở Thành Địa chép: “Không diệt đi Tha dụng – không tự diệt đi dụng”. Hỏi: Như các duyên có cho nên sanh, cũng các duyên có cho nên diệt đi chăng? Đáp: Các duyên có cho nên sanh, sanh rồi tự nhiên diệt, như vậy trái ngược nhau sao nói là hòa hợp? Giải thích: Đạo lý nhân duyên như luận kia nói, đạo lý Duy thức như kinh này nói. Cho nên cả hai đều có đạo lý.

Kinh: “Nhĩ thời Phạm Hạnh trưởng giả văn nói thị kệ tâm đại hân dịch dục tuyên kỳ nghĩa nghi nói kệ ngôn: Chư pháp bổn vắng lặng, vắng lặng diệc vô sanh, thị chư sanh diệt pháp, thị pháp phi vô sanh, bỉ tức bất cọng thử, vi hữu đoạn thường cố, thử tức ly ư nhị, diệc bất tại nhất trụ”. Lúc ấy Phạm Hạnh trưởng giả nghe nói kệ này tâm vô cùng vui mừng muốn tuyên bày nghĩa đó bèn nói kệ: Các pháp vốn là vắng lặng, vắng lặng cũng bất sanh ra, đều là các pháp sanh diệt, pháp này chẳng phải bất sanh, kia thì không cùng với đây, là vì có đoạn thường, đây tức là xa lìa hai, cũng không trụ vào nơi một.

Luận chép: Dưới đây là Trưởng giả mở rộng bài tụng có tám hàng kệ, tức làm thành năm phần: 1. Hai tụng chính thức giảng nói nghĩa trước đó; 2. Hai tụng phá các tà giải; 3. Một tụng nói rõ bản thân chính thức chọn lấy; . Hai tụng lễ người chánh nói; . Một tụng thỉnh cầu nói điều chưa nghe. Đây chính là phần thứ nhất chính thức giảng nói kệ trước. Trong đó có ba: 1. Hai câu giảng nói nữa dưới bài kệ kia; 2. Hai câu giảng nói nữa trên bài kệ kia; 3. Một tụng chung giảng nói hai nghĩa. Phần đầu nói các pháp vốn vắng lặng: Nói là các pháp ấm – giới v.v… xưa nay vắng lặng. Vắng lặng vô sanh: Không những các pháp xưa nay vắng lặng, mà lý của vắng lặng cũng vô sanh. Trong phần thứ hai nói các pháp sanh diệt này: Là nói ấm giới cùng các pháp thế tục. Pháp này chẳng phải vô sanh: Là vì từ phân biệt tác động mà có sanh khởi, là dựa vào môn chân tục chẳng phải một để hiển bày nghĩa động tĩnh không tạp loạn. Trong phần thứ ba chép: “Kia tức không cùng đây”: Là nói pháp vắng lặng vô sanh kia không cùng nhau song song với pháp sanh diệt này. “Vì có đoạn thường”: Nếu kia cùng với đây cùng chung có thì pháp này sanh diệt tức là có bên Đoạn, pháp kia thường tịch tức là có bên Thường, giống như nhị thừa sai lầm trái với Trung đạo. Nhưng nghĩa một bài kệ của Đức Phật đã nói không rơi vào Đoạn – Thường. “Đây chính lìa cả hai”: Vì chẳng thể không có động tĩnh. “Cũng không trụ ở một”: Là vì không giữ tánh của một thật – một tâm. Lìa cả hai ấy là đưa ra Thể động – tĩnh chẳng phải hai pháp. Nên biết là sự việc không thể nghĩ bàn.

Kinh: “Nhược nói pháp hữu nhất thị tướng như mao luân, như diệm thủy mê đảo, vị chư luống dối cố. Nhược kiến ư pháp vô, thị pháp đồng ư không, như manh vô nhật đảo, nói pháp như quy mao”. Nếu như nói pháp có một, tướng này giống như vành lông, như lửa – nước, mê mờ đảo ngược làm các luống dối. Nếu thấy đối với pháp không, là pháp giống trống rỗng, như mù không có mặt trời, nói pháp giống như lông rùa.

Luận chép: Đây là phần thứ hai phá các tà giải. Tà giải tuy nhiều mà đại tà có hai, dựa vào giáo sâu thẳm như lời nói giữ lấy nghĩa tự cho là rốt ráo khó có thể cảm hóa: 1. Nghe Phật đã nói về động – tĩnh không hai, liền cho là Một là một thật một tâm, do vậy phỉ báng xả bỏ đạo lý hai Đế. 2. Nghe Phật đã nói về hai môn Không – Hữu, suy nghĩ có hai pháp mà không có một thật, do đó phỉ báng xả bỏ Trung đạo không hai. Hai thứ tà giải này uống thuốc trở thành bệnh rất khó có thể chữa trị. Nay hiển bày sai lầm kia, trong hai tụng này lần lượt biểu hiện điều đó. Đầu tiên nói “Nếu nói pháp có một”: Nghĩa là như trước nói cho rằng có một thật, vì như tự mình suy nghĩ nói là có một pháp. Tướng này như vòng lông luân: Nghĩa là người kia vốn nghĩ rằng một thật pháp tướng, như người mắt quáng gà (ế) đã nhìn thấy vành lông. Như lửa nước mê đảo: Nghĩa là như con hươu khát nước thấy ngọn lửa nói là nước nên chạy nhanh mà tìm cầu thì dứt khóat là mê mờ điên đảo; nghĩ rằng có một tâm cũng như thế. Làm các điều luống dối: Con hươu khát nước nhìn thấy nước – người mắt kém nhìn thấy vành lông; người có học nghĩ rằng một; các suy nghĩ như vậy luống dối như nhau. Kế là phá trừ thấy không có. “Nếu thấy pháp là không”: Nghĩa là như trước nói nghĩ rằng có hai Đế, vì thế không có pháp của một tâm. “Pháp ấy giống như hư không”: Người kia nghĩ rằng một tâm giống như lý không, ngoài lý không vốn không có một thật. “Như người mù ngược lại nói không có mặt trời”: Nghĩa là như sinh ra đui mù nghèo túng xin ăn vốn không hề thấy ánh sáng vầng mặt trời, người có mắt đó mới cho biết là có mặt trời, người mù nói là không có – không tin có mặt trời, dứt khóat là điên đảo; suy nghĩ kia cũng như vậy, vì người kia xưa nay chỉ học về Không – Hữu mà không hề nghe đến Trung đạo không hai, vì tuy có người giải mà không thể tin nhận. Vốn dùng vầng mặt trời dụ cho Trung đạo ấy là vầng mặt trời tròn vẹn đầy đủ có ánh sáng lớn, chỉ trừ người mù ra không có ai không nhìn thấy; một tâm cũng như vậy, tròn đầy rộng khắp không thiếu sót – có ánh sáng lớn của Bổn giác thỉ giác soi chiếu, trừ người không tin ra không có ai không thể nhập vào. Nói pháp như lông rùa: Người kia không thấy nói một tâm pháp chỉ có danh mà không có Thể giống như lông rùa, không khác gì người mù nói không có vầng mặt trời vậy.

Kinh: “Ngã kim văn Phật nói, tri pháp phi nhị kiến, diệc bất y trung trụ, cố tùng vô trụ thủ”. Nay con nghe Đức Phật nói, biết pháp chẳng phải hai thấy, cũng không theo Trung an trụ, thuận theo vô trụ giữ lấy.

Luận chép: Đây là phần thứ ba nói rõ bản thân chính thức giữ lấy. Biết pháp thấy chẳng có hai: Vì biết pháp Trung đạo không phải cái thấy của sự hiểu biết về có – không, tức là lìa bỏ điên đảo thứ hai về không có mặt trời. Cũng không nương Trung đạo mà trụ: Tuy lìa bỏ hai bên mà cũng không giữ Trung đạo một thật để an trụ. Tức là lìa bỏ cái vọng thứ nhất về vành lông và nước, như vậy lìa bỏ sai lầm về hai bên kia. Thuận theo sự giải thích về giáo pháp vô trụ của Đức Phật lĩnh ngộ hiểu rõ ý chỉ vô trụ đã giải thích, cho nên nói thuận theo vô trụ mà giữ lấy.

Kinh: “Như-lai sở nói pháp, tất tùng ư vô trụ, ngã tùng vô trụ xứ, thị xứ lễ Như-lai, kính lễ Như-lai tướng, đẳng không bất đông trí, bất trước vô nơi chốn, kính lễ vô trụ thân”. Pháp Như-lai đã nói ra, tất cả thuận theo vô trụ, con thuận theo nơi vô trụ, nơi này đảnh lễ Như-lai, cung kính lễ tướng Như-lai, trí bất động như hư không, không vướng mắc không nơi chốn, cung kính lễ thân vô trụ.

Luận chép: Đây là phần thứ tư kính lễ người năng nói. Trong đó có ba: 1. Một tụng kính lễ người năng nói; 2. Hai câu kính lễ trí năng nói; 3. Hai câu kính lễ thân năng nói. Trong phần đầu chép: Pháp của Như-lai nói giảng đều thuậ theo vô trụ: Nghĩa là vì giáo pháp của Phật thuận theo vô trụ. “Con thuận theo vô trụ nơi này đảnh lễ Như-lai”: Dựa vào giáo pháp đạt được từ nơi vô trụ, càng biết Như-lai là bậc đáng tôn trọng nhất, ở tại nơi này kính lễ bậc năng nói. Trong nầy nói vô trụ: Không trụ vào hai đế cũng không ở tại Trung tuy không ở tại Trung mà lại lìa bỏ hai bên, như vậy gọi là Vô trụ xứ. Trong phần thứ hai nói Nhưlai tướng: Không dùng tướng hảo làm tướng của Như-lai, dùng trí bất động làm tướng của Như-lai. Nói Đẳng Không: Nghĩa là trí của Như-lai vô lượng vô biên như cõi hư không – không nơi nào không cùng khắp.

Nói Bất Động: Thông suốt khắp tất cả không giới hạn bởi ba đời, vì đời kiếp có thời gian qua đi mà trí dụng không thể thay đổi. Trong phần thứ ba nói không vướng mắc: Vì Pháp thân lìa bỏ hai bên. Không nơi chốn: Vì ở trung gian không nơi an trụ, cho nên nói Kính lễ thân vô trụ.

Kinh: “Ngã ư nhất thiết xứ, thường kiến chư Như-lai, duy nguyện chư Như-lai, vị ngã nói thường pháp!”. Con ở tại tất cả xứ, thường thấy các Đức Như-lai, chỉ nguyện xin các Như-lai, nói cho con về Thường Pháp!

Luận chép: Đây là phần thứ năm thưa hỏi về những điều chưa nghe. Trong đó nửa trên tự nói rõ về thường đối diện, hai câu dưới cầu thỉnh nói về Thường pháp. Tự nói rõ ý là vì con lìa bỏ các bên đạt được trí vô trụ, thường trong mỗi một hạt bụi thường thấy vô lượng chư Phật ở mười phương. Mười phương thế giới trong các hạt bụi không nơi nào không thấy vô lượng chư Phật, cho nên chép: “Tất cả xứ thường thấy các Như-lai”. Như trong kinh Hoa Nghiêm chép: “Ở trong một hạt bụi, thấy hết vô lượng Phật, như trong một hạt bụi, tất cả trần cũng vậy”. Vì có lực như vậy thì có thể nghe về Thường pháp, cho nên nguyện xin nghe giảng nói về Thường pháp.

Kinh – “Nhĩ thời Như-lai nhi tác thị ngôn: Chư thiện nam tử! Nhữ đẳng đế thính, vi nhữ chúng đẳng nói ư thường pháp”. Lúc ấy Đức Nhưlai liền nói lời như vậy: Nay các người thiện nam tử! Các ông lắng nghe, Ta vì những người như các ông nói về Thường pháp.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ tư chép: Hội nhập vào quả thường pháp. Trong đó có ba: 1. Như-lai giảng nói; 2. Trưởng giả giảng nói; phần thứ ba đó là đại chúng được ích lợi. Trong phần đầu có hai: Đồng ý giảng nói – Chính thức giảng nói. Đây chính là đồng ý giảng nói.

Kinh: “Thiện nam tử! Thường pháp phi Thường pháp, phi nói diệc phi tự, phi đế phi giải thoát, phi vô phi cảnh giới, ly cluống dối đoạn tế, thị pháp phi vô thường, ly chư thường đoạn kiến, liễu kiến thức vi thường, thị thức thường vắng lặng, vắng lặng diệc vắng lặng”. Này thiện nam! Thường pháp không phải Thường Pháp, không giảng nói cũng không phải chữ, không đế không giải thoát, không phải không có – không cảnh giới, xa lìa các ranh giới vọng – đoạn, là pháp không phải vô thường, xa lìa các cái thấy thường – đoạn, rõ ràng thấy Thức là thường Thức này thường vắng lặng, vắng lặng cũng vắng lặng.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai chính thức giảng nói. Trong đó có hai: Trước là nói về quả Thường, sau là chỉ ra nhân Thường.

Trong phần đầu hai câu về pháp thường – Phật thường. Trong câu đầu nói Thường pháp không phải thường pháp: Nghĩa là Thể Pháp thân thầy của Đức Phật xa lìa tướng sanh diệt cho nên nói là Thường pháp, lìa bỏ tánh thường trụ cho nên không phải thường pháp. Không nói cũng không phải danh tự: Vì bặt dứt danh ngôn năng thuyên. Không đế không giải thoát: Vì vượt lên trên thật nghĩa sở thuyên. Chẳng phải không có không cảnh giới – lìa giới hạn vọng đoạn: Không phải rốt cuộc không có cũng không phải có cảnh, không phải có cảnh cho nên xa lìa cảnh vọng chấp, mà lại không phải không có cho nên xa lìa cảnh đoạn kiến. “Tế” (giới hạn) là tên gọi khác của cảnh giới. Pháp ấy chẳng vô thường – lìa các thường đoạn kiến: Không phải vô thường cho nên lìa bỏ các đoạn kiến, mà là pháp cho nên xa lìa các thường kiến, vì thường kiến giữ lấy không phải là pháp. Đã nói về pháp Thường – kế đến nói về Phật Thường. Thấy rõ thức là thường: Đối với Thường pháp kia cuối cùng rõ ràng nhìn thấy, lúc rõ ràng nhìn thấy thì các Thức là thường, Vì sao? Vì trước kia tùy theo vô minh dao động tâm vốn vắng lặng, nay thuận theo rõ ràng nhìn thấy quay về nguồn gốc vắng lặng. Thức ấy thường vắng lặng: Các Thức xưa bất sanh diệt, không có sanh diệt cho nên tánh thường vắng lặng. Nay vào lúc rõ ràng nhìn thấy thì vĩnh viễn diệt mất như vậy là Thức vắng lặng, cho nên chép: Vắng lặng cũng vắng lặng. Vì sao? Vì Thức vắng lặng kia là pháp không có thường, cho nên diệt đi cái kia mới đạt được Thường. Đến phẩm Tổng Trì dưới đây nghĩa này sẽ biểu hiện. Lại, tánh này xưa nay vắng lặng không giữ lấy Thường tánh cho nên nói cũng vắng lặng.

Kinh: “Thiện nam tử! Tri pháp vắng lặng giả, bất tâm vắng lặng, tâm Thường vắng lặng, đắc vắng lặng giả, tâm thường chân quán”. Này người thiện nam! Người biết pháp vắng lặng, tâm không thể vắng lặng, tâm thường vắng lặng, người đạt được vắng lặng, tâm thường chân thật quán.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai chỉ ra nhân thường đó. Trong đó có hai: Riêng trình bày – Chung kết luận. Trong phần riêng cũng có hai: Trước là chân chứng quán, sau là phương tiện quán. Trong phần đầu chép: “Người biết pháp vắng lặng”: Là từ Sơ Địa trở lên biết tất cả các pháp xưa nay vắng lặng. Đã biết không có khởi lên cho nên không diệt mất tâm. Không diệt mất tâm ấy vì thường vắng lặng là biểu hiện vắng lặng của những cái biết. “Người đắc tâm vắng lặng thường chân quán”: Là trình bày tâm thường trụ của năng chứng, tùy theo lý sở chứng lìa bỏ tướng sanh diệt, mà thường không mất chân thật soi chiếu quán.

Kinh: “Tri chư danh sắc duy thị si tâm, si tâm phân biệt, phân biệt chư pháp cánh vô dị sự xuất ư danh sắc. Tri pháp như thị bất tùy văn ngữ, tâm tâm ư nghĩa bất phân biệt ngã”. Biết các danh sắc chỉ là tâm si mê, tâm si mê phân biệt, phân biệt các pháp lại không sự gì khác ngoài danh sắc. Biết pháp như vậy không tùy theo văn tự ngôn ngữ, tâm tâm đối với nghĩa không thể phân biệt Ngã.

Luận chép: Đây là phần thứ hai nói về phương tiện quán đó. Trong đó có hai: Trước trình bày chỉ là Thức tầm tư, sau hiển bày Như thật trí đó. Trong phần đầu nói tại không sự gì khác ngoài ở danh sắc: Danh nói là bốn uẩn, sắc là sắc uẩn, các bất tương ưng đều là giả kiến lập, vì: Lìa bỏ danh sắc này lại không có biệt Thể, các sự hữu vi đều là do danh sắc thâu nhiếp. Như vậy các pháp chỉ do tâm mà thật hiện, lìa tâm không có cảnh – lìa cảnh chẳng có tâm. Như vậy gọi là Duy Thức tầm tư. Như trong kinh Hoa Nghiêm chép: “Tâm như hoạ sĩ giỏi, hoạ các loại ngũ âm, trong tất cả thế gian, không pháp nào không làm, như tâm – Phật cũng vậy, như Phật – chúng sanh vậy, tâm – Phật và chúng sanh, là ba không sai khác”. Vì thế đã nói về tầm tư, kế là hiển bày Như thật trí. Biết pháp như thế không tùy theo văn ngữ: Là tầm tư danh này đã dẫn dắt Như thật trí. Tâm tâm đối với nghĩa không phân biệt ngã: Là tâm tư nghĩa này đã dẫn dắt Như thật trí. Hai Ngã về Người, Pháp đều không có nghĩa, cho nên ở trong đó không phân biệt.

Kinh: “Tri ngã giả danh tức đắc vắng lặng, nhược đắc vắng lặng tức đắc A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề”. Biết Ngã là giả danh thì đạt được vắng lặng, nếu đạt được vắng lặng tức là được A-nậu-đa-latam-miệu-tam-bồ-đề.

Luận chép: Đây là phần thứ hai chung kết luận. Kết luận hai thứ trước đây phương tiện trước mà đạt được chân quán, lại kết luận chân quán đạt được Bồ-đề quả.

Kinh: “Nhĩ thời trưởng giả Phạm Hạnh văn nói thị ngữ nhi nói kệ ngôn: Danh tướng phân biệt sự, cập pháp danh vi tam, chân như chánh diệu trí, cập bỉ thành ư ngũ; ngã kim tri thị pháp, đoạn thường chi sở hệ, nhập ư sanh diệt đạo, thị đoạn phi thị thường, Như-lai nói không pháp, viễn ly ư đoạn thường”. Lúc ấy Phạm Hạnh trưởng giả nghe nói lời này bèn nói kệ: Danh tướng phân biệt sự, và pháp gọi là ba, chân như chánh diệu trí, và kia trở thành năm, con nay biết pháp này, là hệ lụy đoạn – thường, nhập vào đường sanh diệt, là đoạn không là thường, Như-lai nói Không, xa lìa nơi đoạn – thường.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai Trưởng giả giảng nói nói ra.

Trong đó gồm tám tụng tức là có ba ý: Đầu tiên hai tụng rưỡi phân định ý giáo của Phật; kế đến có năm tụng phá trừ chấp trước hai bên; cuối cùng hai câu, cũng không hai quán. Trong phần đầu có hai: Trước hai tụng nói về rơi vào giáo hai bên, sau hai câu hiển bày lìa bỏ giáo hai bên. Trong phần đầu nói Danh tướng: Nghĩa là danh – cú – tự. Cú (câu) là danh tạo thành Tự là tư chất của Danh, đều là năng biểu Danh hợp lại làm Danh tướng vậy. Phân biệt sự: Nghĩa là các tâm hữu lậu – tâm pháp – sự. Nói và pháp: Nghĩa là trừ hai pháp tướng vốn có ở trước. Danh cú sở thuyên – phân biệt sở duyên: Nghĩa là sắc bất tương ưng cùng các pháp tướng trong mười sắc xứ và pháp xứ. Ba cái này là một loại nói về tướng tạp nhiễm, cho nên nói riêng danh làm ba vậy. Nói Chân như: Nghĩa là cảnh Chánh trí. Chánh diệu trí: Là hai trí lúc đầu và sau đó (bổn hậu). Nói và kia: Là cùng ba thứ trước kia; hai thứ này cùng ba thứ kia hợp lại thành ra năm sự, là đưa ra pháp tướng giáo môn của ba thừa. “Nay con biết pháp này là hệ lụy đoạn, thường: Là trình bày giáo môn kia đã nói năm sự không lìa bỏ sự mê đắm hai kiến Đoạn – Thường. Vì sao? Vì bốn loại pháp kia kèm theo tướng sanh diệt không lìa bỏ cảnh mê đắm của Đoạn kiến. Pháp chân như đó là tánh thường trụ không lìa bỏ cảnh đã giữ lấy của Thường kiến cho nên nhập vào đường sanh diệt. Là đoạn không phải là thường: Là riêng trình bày ba thứ trước và pháp chánh trí đều kèm theo bốn tướng nhập vào đường sanh diệt, dứt khóat là bên Đoạn khác với bên Thường; tức là hiển bày chân như nhập vào đường Thường có, dứt khóat là bên Thường khác với bên Đoạn vậy. Như-lai nói không pháp – Xa lìa ở đoạn thường: Là nói về một thừa giáo – nói về ba pháp Không – xa lìa sai lầm về hai bên Đoạn Thường. Vì sao? Vì như trước đã chép: Không tướng cũng Không, Không – Không cũng không, sở không cũng không. Như vậy ba không không làm hỏng Chân – Tục không giữ lại Chân – Tục, tuy lìa bỏ động – tĩnh mà không trụ vào trung gian, cho nên xa lìa bên Đoạn – bên Thường.

Kinh: “Nhân duyên vô bất sanh, bất sanh cố bất diệt, nhân duyên chấp vi hữu, như thái không trung hoa, do thủ thạch nữ tử, tất cánh bất khả đắc”. Nhân duyên không có bất sanh, bất sanh cho nên không diệt, nhân duyên chấp trước là có, như hái hoa giữa hư không, giống như lấy con của Thạch nữ tử, rốt cuộc không thật có.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai phá trừ chấp trước hai bên. Trong đó có hai: 1. Bốn tụng phá trừ chấp trước bên Hữu; 2. Một tụng làm mất đi mê đắm bên Không. Trong phần đầu có hai: Hai tụng rưỡi trước là phá trừ chấp Hữu đó, một tụng rưỡi sau là chỉ ra Chân Không kia. Trong phần trước cũng có hai: Một tụng rưỡi đầu trừ nhân duyên chấp, tiếp một tụng phá trừ ba duyên còn lại. Trong phần đầu nói Nhân duyên không có bất sanh: Nghĩa là tất cả hạt giống cùng với dị thục Thức trong bổn Thức hoặc chính là – hoặc lìa bỏ đều không thật có. Chính là như dị thục lìa bỏ giống như sừng thỏ, không chính là – không lìa bỏ cũng không hề vốn có, như các thứ bình lọ nhà cửa v.v… vì chỉ có danh. Do đạo lý này không có sanh – không có diệt, nhưng dựa vào ngôn giáo ba thừa mà người học nhất định chấp rằng thật sự có hạt giống nhân duyên; không khác gì người ngu muốn hái hoa giữa hư không, cũng giống như muốn lấy con của Thạch nữ (phụ nữ vô sanh), cùng với nhân duyên kia mãi mãi không thật có. Trong này hoa giữa hư không dụ cho hạt giống nhiễm, vì ngắt hái diệt đi; con của Thạch nữ là dụ cho hạt giống tịnh, vì giữ lấy nuôi dưỡng.

Kinh: “Ly chư nhân duyên thủ, diệc bất tùng tha diệt, cập ư kỉ nghĩa đại, y như cố đắc thật”. Lìa bỏ các nhân duyên thủ, cũng không từ nơi khác diệt, và nơi nghĩa Đại chính nó, theo Như cho nên được Thật.

Luận chép: Đây là phá trừ ba duyên còn lại. Nếu như có lìa bỏ các hạt giống nhân duyên giữ lấy ba duyên còn lại nghĩ rằng thuận theo kia sanh nên dấy lên cái chấp như vậy cũng không thích ứng với lý, vì như kinh nói “Cũng không từ nơi khác”. Hán dịch nơi khác: Nghĩa là Tăng thượng duyên và Sở duyên duyên. Như Nhãn Thức sanh ra dựa vào Nhãn duyên Sắc, như vậy Nhãn Sắc cùng với Thức đồng một lúc mà không phải tánh của Thức cho nên gọi là nơi khác. Đẳng vô gián duyên tuy là loại như Thức mà thể đã Diệt. Hoặc là Tha – hoặc là Diệt đều không có tự tánh, vì thế cho nên Thức sanh ra cũng không từ nơi kia. Kế đến nói và ở nghĩa đại của chính nó: Lại có suy nghĩ nói rằng các pháp uẩn giới v.v… trong đời vị lai đều có Thể của chính nó mà chưa sanh hiện, thuận theo Thể của chính nó này mà sanh ra hiện tại, vì ngăn dứt suy nghĩ này cho nên nói cũng không thuậ theo nghĩa đại chính nó. Câu trên nói đến Bất tùng (không thuận theo) xuyên suốt đối với câu dưới tại đây. Hán dịch Nghĩa: Gọi là ấm – giới – nhập, Đại là bốn đại. Như trước đã chép: Nghĩ rằng các pháp này vốn có tự Thể. Vì điều này cho nên nói nghĩa đại của chính nó vậy. Dựa theo Như nên được Thật: Nghĩa là mình có thể phát trừ các chấp về có ấy dựa vào Như lý phá trừ cho nên đạt được thật nghĩa.

Kinh: “Thị cố chân như pháp, thường tự tại như như, nhất thiết chư muôn pháp, bất như thức sở hóa, ly thức pháp tức không, cố tùng không xứ nói”. Cho nên pháp chân như ấy, thường tự tại như như, tất cả 860 các loại muôn pháp, không giống như Thức hóa hiện, lìa thức pháp liền Không, cho nên từ nơi Không mà nói.

Luận chép: Đây là phần thứ hai chỉ ra pháp chân không. Nói vì thế: Là chấp có trước đây đều là luống dối, người có thể phá trừ điều đó cho nên đạt được chân thật, chân như không dao động – vọng pháp không thành tựu vậy. Do thức hóa hiện: Nghĩa là suy nghĩ của Thức. Những suy nghĩ về tướng lý kia không hề có gì, dứt khóat thuận theo tình mà có cho nên gọi là Sở hóa. Vì các pháp không phải như sự hóa hiện của Thức, pháp xa lìa Thức thì trống rỗng không hề có gì, vì thế cho nên Ngã thuận theo nơi Không mà nói về Như.

Kinh: “Diệt chư sanh diệt pháp, nhi trụ ư Niết-bàn, đại bi chi sở đoạt, Niết-bàn diệt bất trụ”. Diệt đi các pháp sanh diệt, mà an trụ vào Niết-bàn, Đại Bi làm cho mất đi, Niết-bàn diệt mà không trụ.

Luận chép: Văn trên đã phá trừ chấp có của phàm phu, tụng này cũng làm mất đi trụ vào Không của nhị thừa. Nghĩa là người hàng nhị thừa diệt đi các pháp sanh diệt của thân – trí nhập vào nơi Niết-bàn ở trong đó trụ tám muôn kiếp cho đến mười ngàn kiếp an trụ, nhưng do chư Phật đồng Thể Đại Bi làm mất đi Niết-bàn kia khiến cho trở lại khởi tâm, lúc tâm phát khởi thì Niết-bàn liền diệt đi, như chủ buôn đứng đầu diệt đi Hóa Thành đó, vì thế cho nên ở trong đó không tiếp tục an trụ. Lúc người kia không có tâm thì không có thể phá trừ chính là, trực tiếp hiển bày chư Phật làm mất đi Niết-bàn kia, căn cứ vào đây chặn lại chí hướng của người chưa nhập vào nơi kia. Trên đây đã phá trừ hai bên có – không.

Kinh: “Chuyển sở thủ năng thủ, nhập ư Như-lai-tạng” chuyển đổi sở thủ năng thủ, hòa nhập Như-lai-tạng.

Luận chép: Đây là phần thứ ba chỉ ra không có hai quán. Vì đã phá trừ cái chấp hai bên của phàm Thánh, nay chuyển đổi hai chúng phàm Thánh kia khiến cho nhập vào quán năng sở bình đẳng. Trên đây là tám tụng trưởng giả giảng nói vậy.

Kinh: “Nhĩ thời đại chúng văn nói thị nghĩa, giai đắc chánh mạng nhập ư Như-lai – Như-lai-tạng hải”. Lúc bấy giờ đại chúng nghe giảng giải về nghĩa này, đều đạt được chánh mạng nhập vào nơi Như-lai – biển cả Như-lai-tạng.

Luận chép: Đây là phần thứ ba đại chúng được lợi ích. Đắc chánh mạng: Vì lìa bỏ hai bên có – không mà đạt được Trung đạo chánh tuệ mạng. Nhập Như-lai: Vì đã nhập vào phần hạng của Như-lai trí. Vào biển Như-lai-tạng: Vì hòa nhập vào nghĩa lý sâu rộng của Bổn Giác.

 

Phẩm Thứ 8: TỔNG TRÌ

Luận chép: Trong này giải quyết nghi ngờ trong các phẩm trước, nắm giữ toàn bộ nghĩa lý chính yếu mà không quên mất cho nên thuận theo điều đã làm gọi là Tổng Trì. Lại, Địa Tạng Bồ-tát đã đạt được Văn nghĩa Đà-la-ni, nắm giữ toàn bộ văn nghĩa vốn có trong các phẩm và ghi nhớ mới khởi lên nghi của đại chúng mà lần lượt phát ra câu hỏi khéo léo giải quyết các nghi ngờ, vì thế thuận theo người chủ động thưa hỏi (năng vấn) gọi là Tổng Trì.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát tùng chúng trung khởi chí vu Phật tiền hợp chưởng hồ quỳ nhi bạch Phật ngôn: Tôn giả! Ngã quán đại chúng tâm hữu nghi sự do vị đắc quyết tâm hữu nghi sự do vị đắc quyết, kim giả Như-lai dục vị trừ nghi, ngã kim vị chúng tùy nghi sở vấn, nguyện Phật từ bi thùy ai thích hứa! Phật ngôn: Bồ-tát ma-ha-tát! Nhữ năng thị cứu độ chúng sanh thị đại bi mẫn không thể nghĩ bàn, nhữ đương quảng vấn vị nhữ giảng nói”. Lúc ấy, Bồ-tát Địa Tạng từ giữa chúng hội đứng lên đến trước Đức Phật chắp tay quỳ gối mà thưa Đức Phật: Bạch Đức Thế Tôn! Con quán xét tâm đại chúng có điều nghi ngờ trừ diệt, nay con vì hội chúng tùy theo nghi ngờ chưa thưa hỏi, nguyện xin Đức Phật từ bi rũ lòng thương xót xem xét đồng ý! Đức Phật nói: Này Đại Bồ-tát! Ông có thể như vậy cứu độ chúng sanh là rất thương xót không thể nghĩ bàn, ông nên hỏi rộng ra Ta sẽ vì ông giảng nói.

Luận chép: Nội dung Chánh nói toàn phần có hai: Nói riêng về quán hành đã xong ở trước. Từ đây về sau là phần thứ hai giải quyết toàn bộ các nghi ngờ, theo vào văn có bốn: 1. Thỉnh cầu; 2. Đồng ý; 3. Giải quyết; . Lĩnh ngộ. Ở đây thưa hỏi cùng với trả lời là phần thỉnh cầu và đồng ý. Người chủ động thỉnh cầu (năng thỉnh) này hiệu gọi Địa Tạng, là người đã đạt được Đồng Thể Đại Bi, sinh ra và nuôi lớn gốc lành cho tất cả chúng sanh, giống như mặt đất sanh ra các loại cỏ cây, dùng Đà-la-ni nắm giữ các công đức, làm thuận lợi cho tất cả mà không cùng tận, như kho báu không dùng hết. Căn cứ vào hai nghĩa này gọi là Địa Tạng. Nay trong phẩm này giải quyết những nghi ngờ sanh ra tín hiểu. Nêu ra các thứ báu giải quyết dứt trừ để giúp cho mọi người cầu pháp. Nghĩa thích hợp tên gọi đó cho nên chủ động thỉnh cầu thưa hỏi (năng thỉnh vấn).

Kinh: “Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Nhất thiết chư pháp vân hà bất duyên sanh? Nhĩ thời Như-lai dục tuyên thử nghĩa nhi nói kệ ngôn: Nhược pháp duyên sở sanh, ly duyên khả vô pháp, vân hà pháp tánh vô, nhi duyên khả sanh pháp?”. Địa Tạng Bồ-tát chép: Tất cả các pháp vì sao không từ duyên sanh? Lúc bấy giờ Đức Như-lai muốn nói ra nghĩa này liền nói kệ: Nếu pháp từ duyên sanh, lìa duyên hẳn không có pháp vì sao pháp tánh không có, mà duyên có thể sanh pháp?

Luận chép: Dưới đây là phần thứ ba giải quyết nghi ngờ. Trong đó có hai: 1. Sáu phẩm sáu nghi ngờ trở lại lần lượt mà giải quyết; 2. Một phẩm ba nghi ngờ thuận theo thứ tự mà xả bỏ. Trong phần đầu cũng có hai: 1. Giải quyết riêng: Tổng hợp xác định. Đầu tiên trong phần giải quyết riêng – giải quyết riêng biệt sáu nghi ngờ, từ sau đến trước dần dần lùi lại mà giải quyết. Nay ở đây hỏi và trả lời giải quyết nghi ngờ khởi lên trong phẩm Như-lai-tạng. Phẩm kia nói “Nhân duyên không có bất sanh, bất sanh nên bất diệt”, trong đó chấp có chủ thể sanh (năng sanh) nhân duyên mà nghi ngờ quả đó sao không từ duyên sanh ra? Vì thế thừa dịp nghi ngờ kia để hỏi về duyên sanh. Như-lai nói một tụng chính là giải quyết nghi ngờ này. Trong đó nữa trên xác định cái chấp vốn có kia nữa dưới thừa dịp kia phá bỏ duyên sanh đó. Ý này chính thức lập ra duyên bất sanh ra pháp vì hướng về pháp vô giống như hướng về sừng thỏ. Căn cứ vào tỉ lượng giải quyết nghi ngờ kia.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Pháp nhược vô sanh vân hà nói pháp pháp tùng tâm sanh? Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Thị tâm sở sanh pháp, thị pháp năng sở thủ, như túy nhãn không hoa thị pháp nhiên phi bỉ”. Lúc ấy Địa Tạng Bồ-tát chép: Pháp nếu bất sanh ra vì sao nói pháp, pháp từ tâm sanh ra? Ngay sau đó Đức Thế Tôn liền nói kệ: Tâm này vốn sanh ra pháp, là pháp từ năng thủ sở thủ, như mắt say thấy hoa Không, pháp này như vậy không phải kia.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai giải quyết nghi ngờ khởi lên trong phẩm chân Tánh Không. Phẩm kia chép: “Ta nói pháp ấy là vì ông, chúng sanh còn ở nơi sanh khởi mà nói, cho nên nói pháp”. Dựa theo điều này nghi ngờ: Nếu dựa vào văn kia thì Đức Phật có nói pháp, pháp đã nói đó từ tâm Phật sanh ra, vì sao lại nói pháp không có sanh ra vậy? Để xả bỏ nghi ngờ này thì có hai lần: 1. Trực tiếp xả bỏ; 2. Trở lại giải quyết. Đây chính là trực tiếp xả bỏ. Chép: Tâm này vốn sanh ra pháp là pháp từ năng sở thủ: Là nay ông vốn nghĩ rằng tâm đã sanh ra pháp, dứt khóat là vọng tâm năng thủ – sở thủ, như say rượu thì mắt nhìn thấy những hoa đốm. Pháp này cũng vậy, chẳng phải pháp kia: Là ông vốn nghĩ rằng tâm đã sanh ra pháp như hoa đốm, pháp này cũng như thế, chẳng phải pháp đã nói kia, giống như ông đã nghĩ rằng sanh ra. Ý này chính là nói pháp không mà ông chấp không hề vốn có là sở thủ cho nên giống như hoa giữa hư không. Pháp Ta đã nói lìa dứt danh ngôn, không còn suy nghĩ, sở thủ, năng thủ, đều không thể nói.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Pháp nhược như thị, pháp tức vô đãi, vô đãi chi pháp ưng tự thành. Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Pháp bổn vô hữu vô, tự tha diệc phục nhĩ, bất thủy diệc bất chung, thành bại tức bất tại”. Bấy giờ, Bồ-tát Địa Tạng chép: “Nếu Pháp như thế thì không có đối đãi, pháp không đối đãi thì nên tự thành tựu”. Lúc ấy, Thế Tôn bèn nói kệ: “Pháp vốn không Hữu, Vô, Tự, Tha cũng như vậy, không thủy cũng không chung, thành bại liền chẳng trụ”.

Luận chép: Đây là lần hai giải quyết nghi. Có hai, trước hỏi sau đáp. Ý hỏi: Nếu các pháp từ ngôn giáo của Phật nói ra không phải sở thủ nên không như hoa đốm ở hư không, cuối cùng không có thì chính tức là pháp này nên tự nhiên thành, vì không có đối đãi, cũng như chân như. Đểgiải quyết nghi này nên Phật nói kệ. Ý nói kệ: Pháp của Ta nói bặt dứt danh ngôn, vốn không hề có-Hữu-Vô-Tự -Tha-trước sau-hoặc là thành – hoặc là bại tức là không thể an trụ, vì sao có thể nói tự nhiên thành tựu vậy? Là hiển bày người kia vì có sai lầm trái ngược nhau, nói là pháp không có thành bại, vì không có đối đãi, như không có sở thủ, lại như Chân Như. Do đạo lý này người kia chất vấn không được, chất vấn không được cho nên những nghi ngờ được giải quyết.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Nhất thiết chư pháp tướng tức bổn Niết-bàn, Niết-bàn cập không tướng diệc như thị, vô thị đẳng pháp, thị pháp ưng như. Phật ngôn: vô như thi pháp, thị pháp thị như”. Lúc ấy Địa Tạng Bồ-tát chép: tất cả các pháp tướng chính là vốn có Niết-bàn, Niết-bàn và tướng Không cũng như thế, không có các pháp này, pháp này thuận theo Như. Đức Phật nói: Không có pháp như vậy, pháp này là Như.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ ba giải quyết nghi ngờ khởi lên trong phẩm Nhập Thật Tế. Phẩm kia nói “Đại Lực Bồ-tát chép: Tâm tướng chúng sanh, tướng cũng Như-lai, tâm của chúng sanh phải không có biệt cảnh. Đức Phật nói: Tâm của chúng sanh như thế, thật sự không có biệt cảnh. Vì sao? Vì tâm vốn tịnh, lý không có uế nhiễm”. Căn cứ vào văn này dấy lên ý niệm này chép: Tâm vốn thanh tịnh chính là Như lý, xưa nay thanh tịnh tự tánh là Niết-bàn, nếu giả sử Niết-bàn cũng trống rỗng không có, thì phải là tà không có (tà vô) không thể là Như lý. Để xả bỏ nghi ngờ này cho nên nói đều là Như. Ngay nơi văn có bốn: 1. Thưa hỏi; 2. Đồng ý; 3. Lĩnh ngộ; . Nói về. Đầu là thưa hỏi ý chép: Nếu theo nghĩa Không, thì tất cả các pháp tướng chính là xưa nay thanh tịnh là Niết-bàn. Lại dung hợp Niết-bàn và tướng Không đó, tức là không có sai khác giữa Niết-bàn và Không, là pháp cùng một vị, là pháp thuận với Như. Trái với người kia đã chấp cho nên dấy lên câu hỏi này. Thứ hai trong phần trả lời đồng ý với Như đã hỏi.

Kinh: “Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Bất khả tư nghị! Như thị như tướng phi cọng bất cọng, ý thủ nghiệp thủ tức giai vắng lặng, tâm vắng lặng pháp câu bất câu thủ diệc ưng vắng lặng”. Địa Tạng Bồ-tát chép: Không thể nghĩ bàn! Như vậy tướng Như không phải giống nhau – không thể giống nhau, ý giữ lấy – nghiệp giữ lấy thì đều là không vắng lặng, tâm pháp là không vắng lặng đều giữ lấy hay không đều giữ lấy cũng tùy theo vắng lặng.

Luận chép: Đây là phần thứ ba lĩnh ngộ hiểu rõ. Để gạt chế phục chất vấn, lại nghe trước nói dấy lên chất vấn này chép: Xưa nay Niếtbàn đã là Nhất Như, nếu dung hợp Niết-bàn và tướng Không đó là Như thứ hai. Như vậy hai Như là giống nhau hay không giống nhau? Nếu nói giống nhau (cọng) thì không phải Như lý, vì có hai thứ song song. Nếu không giống nhau thì tức là không thể không nữa, vì chỉ có một Như. Để xả bỏ chất vấn này cho nên nói Phi cọng bất cộng. Phi cọng: Là vì không có hai Như. Phi bất cọng: Là vì có hai xả bỏ. Cái xả bỏ tuy là hai mà nơi xả bỏ không có hai, do đó người kia đã chất vấn đều không thuận theo lý. “Ý giữ lấy nghiệp giữ lấy tức đều vắng lặng: Là hiển bày hai cái xả bỏ, nơi xả bỏ không có hai. Nói Ý thủ: Đã gọi là Niết-bàn, vì duyên với những gì giữ lấy (sở thủ) của tâm vắng lặng. Nói Nghiệp thủ: Tức là sanh tử, vì đã giữ lấy các nghiệp của phiền não. Hai thứ này đều là không, vắng lặng không có hai. Tâm pháp vắng lặng đều hoặc không đều giữ lấy cũng tùy theo vắng lặng”: Là nói về một tâm pháp cũng không giữ lại một, sanh tử Niết-bàn là không vắng lặng không có hai, không có hai nơi là một tâm pháp, dựa vào một tâm pháp có hai thứ môn, nhưng đều giữ lấy hai môn tức là không đạt được tâm vì hai đạt được một. Nếu phế bỏ hai môn không đều mà giữ lấy cũng không đạt được tâm vì không có gì không phải tâm. Do nghĩa này cho nên có hai tâm pháp đều giữ lấy hay không cùng giữ lấy lẽ ra đều vắng lặng.

Kinh: “Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Nhất thiết vắng lặng pháp thị pháp tịch bất không, bỉ tâm bất không thời, thị đắc tâm bất hữu”. Ngay sau đó Đức Thế Tôn lại nói kệ: Tất cả các pháp Vắng lặng, là pháp tịch mà chẳng Không, lúc tâm kia không thể Không, là đạt được tâm không có.

Luận chép: Đây là phần thứ tư Như-lai nói về thành tựu. Tất cả pháp vắng lặng: Pháp của Sanh tử – Niết-bàn tất cả đều là không vắng lặng. Là pháp tịch chẳng không: Tâm – pháp không có hai vì không phải hoàn toàn không có pháp, tuy không phải là không có pháp mà không thể là có. Vì thế cho nên lúc hiểu rõ tâm không thể là Không, là lúc có thể biết tâm chẳng thể có. Vì lẽ đó trước đây nói “Đều, không, đều giữ lấy, đều tùy theo vắng lặng” ấy không trái với đạo lý vậy.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Thị pháp phi tam đế, sắc không tâm diệc diệt, thị pháp bổn diệt thời, thị pháp ưng thị diệt. Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Pháp bổn vô tự tánh, do bỉ chi sở sanh, bất ư như thị xứ, nhi hữu bỉ như thị”. Lúc bấy giờ Địa Tạng Bồ-tát chép: Pháp này không phải ba đế, sắc – không – tâm cũng diệt mất, lúc pháp vốn có này diệt mất, pháp này thuận theo vậy diệt đi. Bấy giờ Đức Thế Tôn liền nói kệ: Pháp vốn không có tự tánh, do kia mà được sanh ra, không ở tại nơi như vậy, mà có nơi kia như thế.

Luận chép: Đây là phần thứ tư giải quyết nghi ngờ khởi lên trong phẩm Bổn Giác Lợi. Phẩm kia chép: “Bồ-tát Vô Trụ chép: Tất cả cảnh không, tất cả thân không, tất cả thức không. Giác cũng nên không. Phật dạy: Nhất giác có thể vậy, vì tánh quyết định không hủy, không hoại, không phải không, không phải chẳng thể không, chẳng có không, chẳng thể không”. Căn cứ vào văn nói về này, đối với nơi kia sanh ra nghi ngờ: Nếu một tâm này cũng không thể là có cho nên vắng lặng, thì tại vì sao trước đây nói một Giác không thể hủy hoại do đó không giống như Không của sắc tâm kia. Nay nhân tiện nghi ngờ này cho nên dấy lên câu hỏi này. Pháp này không phải ba đế: Tức là tụng trước nói, là một tâm pháp chẳng phải Sắc- tâm – Không cho nên chẳng phải ba đế. Nhưng ba Đế môn sơ lược có ba thứ: 1. Sắc đế tâm đế Đệ nhất nghĩa đế; 2. Hữu đế Vô Đế và Trung đạo đệ nhất nghĩa đế; 3. Như trong phẩm này văn sau đã nói. Nay ý câu hỏi này tạm thời dựa vào môn thứ nhất. Sắc, không, tâm cũng diệt: Vì pháp này đã không phải ba đế thâu nhiếp, Sắc tướng vốn không thì tâm cũng vắng lặng, lúc sắc tâm và pháp vốn có này vắng lặng thì một tâm pháp cũng thuận theo đồng vắng lặng; chính là kệ trước đây chép: “Vì tâm không có”. Tức là trước đây nói chẳng giống Không ấy, chỉ là bàn luận giả dối. Như vậy nghi ngờ ngay trong tụng đối chiếu ở đây nói về sự bất đồng đó. Pháp vốn không tự tánh: Là pháp của Sắc tâm vốn không có tự tánh. Do kia mà được sanh ra: Là do tâm của Bổn Giác kia sanh ra. Những sắc tâm sanh ra là tướng sai khác, tâm Bổn Giác kia lìa tướng lìa tánh, không thể ở nơi sai khác như thế mà có như một Giác lìa tướng kia. Vì thế cho nên lúc tướng sai khác của

Sắc tâm này Không thì không thể nào cùng xả bỏ lìa tướng một Giác. Do đạo lý này nên trước đây không phải luận nói luống dối.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Nhất thiết chư pháp vô sanh vô diệt, vân hà bất nhất? Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Pháp trụ xứ vô tại, tướng số không cố vô, danh nói nhị dữ pháp, thị tức năng sở thủ”. Lúc ấy Địa Tạng Bồ-tát chép: Tất cả các pháp bất sanh ra không diệt đi, vì sao không thể là một? Thế là Đức Thế Tôn liền nói kệ: Pháp trụ và xứ không còn, tướng số không nên không có, danh nói hai cùng với pháp, là chính năng thủ sở thủ.

Luận chép: Đây là phần thứ năm giải quyết nghi ngờ khởi lên trong phẩm Vô sanh hạnh. Phẩm kia nói “Duyên khởi chẳng phải sanh, duyên dứt chẳng phải diệt, ở nơi có không có, không thấy chỗ sở trụ, bởi ví tánh quyết định, tánh thị quyết định này, chẳng thể là một là khác”. Có căn cứ vào văn kia mà khởi lên nghi ngờ: Các pháp Sắc tâm không có sanh ra – không có diệt đi, tức là Thật tánh quyết định bình đẳng, đây chính là về chiều ngang không có sự sai khác của Sắc tâm, về chiều dọc không có sự phân biệt của sanh diệt, không có sai khác – không có phân biệt, phải là một vị, không khác nhau có thể như thế vì sao không thể là một? Đối chiếu trong tụng bây giờ nói về nghĩa “không thể là một”. Pháp trụ xứ không còn: Vì các pháp an trụ và nơi vốn an trụ đều không vốn có. Tướng số không nên không có: Những tướng Sắc tâm – những số nhất dị thảy đều trống rỗng cho nên không có. Tướng và số đã không có, sao có thể có một. Lại không có Sắc cho nên chính là không có tâm tướng. Đã không phải khác nhau, thì như thế nào là một mà lại có hai của danh nói? Cho đến có pháp đã nói ấy, đây chính là năng thủ vọng tâm sở thủ chẳng phải Như thật nghĩa, có Một là hai thứ. Nói Danh thuyết Danh là giải thích về Dụng, ý thức vốn giữ lấy. Nói là âm thanh lời nói, nhĩ thức vốn hiểu rõ. Nếu nói là một tức là có hai thứ này, trong đó cũng có pháp của sở thuyên. Những số như vậy vọng tâm vốn giữ lấy, không phải thật nghĩa kia, có số như vậy, vì sao trong đó còn một vị?

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Nhất thiết chư pháp tướng, Bất trụ ư nhị ngạn, diệc bất trụ trung lưu, tâm thức diệc như thị, vân hà chư cảnh giới, tùng thức chi sở sanh? Nhược thức năng hữu sanh, thị thức diệt tùng sanh, vân hà vô sanh thức năng sanh hữu sở sanh? Ư thị Tôn giả nhi nói kệ ngôn: Sở sanh năng sanh nhị, thị nhị năng sở duyên, câu bổn danh tự vô, thủ hữu không hoa huyễn, thức sanh ư vị thời, cảnh bất thị thời sanh, ư cảnh sanh vị thời, thị thời thức diệc diệt, bỉ tức bổn câu vô, diệc bất hữu vô hữu, vô sanh thức diệc vô, vân hà cảnh tùng hữu?”. Lúc ấy Địa Tạng Bồ-tát chép: Tướng tất cả các pháp, không trụ vào hai bờ, cũng không trụ vào giữa dòng, tâm thức cũng như vậy, vì sao các cảnh giới từ Thức sanh ra? Nếu Thức có thể sanh ra, thì Thức cũng thuận theo sanh ra, vì sao bất sanh ra thức mà lại sanh các hữu sở sanh? Ngay lúc đó Đức Thế Tôn liền nói kệ: Hai Thức năng sanh sở sanh, chính là hai duyên năng sở, đều vốn không có tên gọi, lấy có hoa đốm hư không, Thức sanh ở tại lúc sau, cảnh bất sanh ra lúc này, bởi lúc cảnh sanh chưa có, lúc này Thức cũng diệt mất, chính vốn có kia đều không, cũng chẳng thể có – không cái có. Bất sanh ra thức cũng không, vì sao cảnh thuận theo có?

Luận chép: Đây là phần thứ sáu giải quyết nghi ngờ khởi lên trong phẩm Vô Tướng pháp. Phẩm kia chép: “Thế nào là tướng suy nghĩ sanh diệt? Phật dạy: Theo ý không có không thể. Nếu không thể tức là sanh các niệm, thì ngàn muôn nghĩ suy là tướng sanh diệt”. Nay dựa vào sau này nói trở lại nghi ngờ văn kia. Nếu Thức có thể sanh ra, cảnh không thể, cảnh tướng trở lại sanh ra thức của các niệm tức là tâm thức. Có sanh ra có diệt, vì sao nói không trụ vào hai bờ? Nếu các tâm thức bất sanh ra không diệt đi, vì sao các Thức có thể sanh ra cảnh giới? Thừa dịp nghi ngờ như vậy nêu lên câu hỏi như vậy. Không trụ ở hai bờ: Là vì không có sanh ra – không có diệt đi. Không trụ ở giữa dòng: Vì mà không phải là một (nhi bất thị nhất). Tâm thức đã như thế không có sanh ra không có diệt đi, vì sao những gì sanh ra có thể từ thức mà không thể là cảnh giới vậy? Nếu Thức có thể sanh ra cảnh thì Thức cũng từ cảnh sanh ra? Vì sao bất sanh thức, mà có thể sanh hữu sở sanh? Vì xả bỏ nghi ngờ này cho nên nói ra ba bài tụng. Văn của ba tụng thì phân định thành hai: Một tụng đầu chỉ ra đạo lý đó, hai tụng sau phá trừ cái chấp tướng sanh. Trong phần đầu nói “Là hai năng sở duyên”: Nghĩa là ông vốn nghĩ rằng Thức là năng sanh, Cảnh là sở sanh, dứt khóat là vọng lấy năng duyên sở duyên đều là xưa nay chỉ có tên gọi mà không có tự Thể. Nếu giữ lấy làm có thì như giữ lấy hoa đốm hư không và giữ lấy hình tượng huyễn ảo để làm thật có. Vì thế cho nên không khác với không có sanh ra không có diệt đi. Trong phần sau phá trừ nói “Thức sanh ư vị thời – cảnh bất vị thời sanh” là nói về lúc Thức năng sanh chưa có – cảnh giới sanh lúc ấy không thể sanh. Lúc cảnh sanh chưa có, thời này thức cũng diệt: Là nói về lúc cảnh năng sanh chưa có thì Thức sở sanh đó vào lúc này cũng diệt đi. Diệt ấy là vắng lặng, nghĩa là xưa nay không có vậy. Chính vốn kia đều không, cũng chẳng thể có, không cái có: Là hai năng sanh kia xưa nay đều không có, đã không có năng sanh cũng không thể làm cho có, cho nên nói chẳng thể có, không thể làm cho có vì vậy thời gian sau không có sanh ra, cho nên nói là không cái có. Không có sanh thức cũng không: Nghĩa đã không có sanh ra, sao có thể có Thức? Thức không có cho nên cảnh không thuận theo mà có. Trong này chính là có hai thứ tỉ lượng:1. Thức bất sanh, vì không có năng sanh, như đối với hạt giống cháy; 2. Cảnh bất khởi, vì không có nơi thuận theo, như thuận theo lông rùa. Sáu phần trên đây giải quyết riêng về nghi ngờ đã hoàn tất.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Pháp tướng như thị nội ngoại câu không, cảnh trí nhị chúng bổn lai vắng lặng, Như-lai sở nói thật tướng chân không, như thị chi pháp tức phi tập dã”. Lúc bấy giờ Địa Tạng Bồ-tát chép: Pháp tướng như vậy trong ngoài đều vắng lặng cảnh-trí hai chúng xưa nay vắng lặng, thật tướng chân Không Như-lai đã nói, pháp như vậy chính là không phải Tập.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai xác định chung những điều đã nói. Xác định chung sáu phần giải quyết không phải bệnh mà là thuốc. Trong đó có hai: Trước là xác định không phải bệnh sau xác định là thuốc. Trong phần đầu cũng có hai: Xét kỹ câu hỏi – xác định đồng ý. Trong phần Hỏi nói “Pháp tướng như thị”: Chung lĩnh hội sáu phần pháp tướng giảng nói trước đây. Nói Nội ngoại: Là Thức bên trong – Cảnh bên ngoài. Nói Nhị chúng: Là vì cảnh -trí rất nhiều. Nói Phi tập: Vì không phải tại hoạ nhóm họp sanh tử tạp nhiễm, vì không giống như ác nghiệp giữ lấy Không trở lại nhóm họp các tai hoạ.

Kinh: “Phật ngôn: Như thị! Như thật chi pháp vô sắc vô trụ, không phải sở tập phi năng tập, phi nghĩa phi đại, nhất bổn khoa pháp tâm công đức tụ”. Đức Phật nói: Đúng vậy! Pháp như thật không có sắc không an trụ, không phải sở tập – không phải năng tập, không phải nghĩa – không phải Đại, khoa pháp của một Bổn giác quy tụ công đức sâu thẳm.

Luận chép: Đây là Như-lai xác định đồng ý. Nói vô sắc: Là vì không phát sanh căn bệnh mê đắm vào có. Vô trụ: Là vì cũng lìa bỏ tại họa tệ hại giữ lấy Không. Không phải sở tập: Vì Khổ đế là không. Chẳng phải năng tập: Vì tập đế là không. Chẳng phải năng tập: Vì Tập đế là không. Không phải nghĩa: Vì lìa bỏ nghĩa sai khác về các ấm giới. Không phải đại: Vì lìa bỏ tướng năng tạo của địa – thủy v.v… Khoa pháp của một bổn: Là một Bổn Giác, lấy đây làm gốc rễ thường sanh ra các hành và các công đức. Nhưng Khoa có hai thứ: 1. Khoa về tạp nhiễm, nghĩa là các Thức căn bản, nghĩa như trên đã nói; 2. Khoa về thuần tịnh, nghĩa là một Bổn giác, như văn này nói. Trong Thức căn bản kia chứa nhóm tất cả hạt giống tạp nhiễm. Trong Bổn Giác này chỉ có tánh sâu thẳm quy tụ công đức. Lìa bỏ tướng lìa bỏ tánh nên gọi là sâu thẳm, vượt quá hằng sa số cho nên gọi là nhóm.

Kinh: “Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Bất khả tư nghị, bất tư nghị tụ, thất ngũ bất sanh, bát lục vắng lặng, cửu tướng không vô, hữu không vô hữu, vô không vô hữu, như tôn sở nói pháp nghĩa giai không, nhập không vô hành bất thất chư nghiệp, vô ngã ngã sở năng sở thân kiến, nội ngoại kết sử tất giai vắng lặng, cố nguyện diệc tức, như thị lý quán tuệ định chân như, tôn giả thường nói thật như không pháp tức lương dược dã”. Địa Tạng Bồ-tát chép: Không thể nghĩ bàn, không nghĩ bàn được Tụ, Thức thứ bảy và năm Thức bất sanh khởi, Thức thứ tám và Thức thứ sáu vắng lặng, tướng Thức thứ chín vắng lặng không có, có là không mà không còn có, không có là không lại không còn có nữa, như Đức Thế Tôn đã nói pháp nghĩa đều vắng lặng, nhập vào vắng lặng không có hành không mất các nghiệp, không có Ngã và Ngã sở – năng sở thân kiến, kết sử trong ngoài thảy đều vắng lặng, nguyện trước đây cũng dứt bặt, chân như tuệ định lý quán như vậy, Đức Thế Tôn thường nói Như – Không pháp này chính là thuốc hay.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai xác định là Thuốc. Trong đó cũng có hai: Trước là Bồ-tát kỹ lưỡng thưa hỏi, trong thưa hỏi có ba: 1. Lĩnh ngộ gom nhóm công đức sâu thẳm ở trước; 2. Thừa dịp hiển bày đi sâu vào lý quán; 3. Thưa hỏi Kỹ lưỡng về thắng đức của vị thuốc hay. Trong phần đầu cũng có ba: Tổng hợp nêu lên – Hiển bày riêng – Sau trở lại kết luận chung. Bất tư nghị tụ: Là nêu chung công đức lìa bỏ tướng – lìa bỏ tánh. Trong phần hiển bày riêng trước là nói về lìa bỏ tướng – sau là hiển rõ về lìa bỏ tánh. Trong đầu tiên nói Thất ngũ bất sanh: Là hợp lại nói về Không của hai thứ Mạt Thức thường trong Hành thức thì Thức thứ bảy là cuối cùng, không thường trong Hành thức thì năm Thức là cuối cùng. Bát lục vắng lặng: Là hợp lại nói về Tịch của hai thứ Bổn Thức. Thường trong Hành thức thì Thức thứ tám là căn bản, không thường trong Hành thức thì Thức thứ sáu là căn bản. Kế đến hiển rõ về lìa bỏ tánh. Cửu tướng không vô: Vì tướng Thức thứ chín cũng không giữ theo tánh. Hữu không vô hữu: Là tiếp tục thành tựu lìa bỏ tướng, pháp có tướng của tám Thức không hề có gì. Vô không hề có gì: Là tiếp tục thành tựu lìa bỏ tánh, tánh vô tướng của chín Thức không hề có gì cho nên một tâm như vậy lìa bỏ tướng- lìa bỏ tánh, tức là quy tụ vô lượng vô đức, như vậy gọi là Bất tư nghị tụ. Như Thế Tôn nói pháp nghĩa đều không: Là phần thứ ba tổng kết về lìa tướng lìa tánh vậy. Kế đến nói về lý quán, trong đó có hai: Riêng trình bày – Tổng kết. Trong phần riêng trình bày thì có ba câu: Nhập không vô hành không mất các nghiệp ấy là Không Tam-muội, nghĩa là lý quán nhập vào Không mà không có hành của năng sở, tuy không có năng sở mà không mất đi các nghiệp về sáu độ. Kế là nói về Vô tướng Tam-muội. Không có ngã, ngã sở năng sở thân kiến: Là lìa bỏ các tướng phiền não thuộc về Kiến, vì lìa bỏ tướng Ngã – Ngã sở và tướng năng kiến- sở kiến. Nội ngoại kết sử thảy đều vắng lặng: Là lìa bỏ các tướng kết sử thuộc về Ái, vì các kết phần bên trong (nội môn) – các sử phần bên ngoài (ngoại môn)- phiền não ba cõi trống rỗng các tướng; như vậy gọi là Vô tướng Tam-muội. Cho nên, nguyện cũng dứt: Là nói về Vô nguyện Tam-muội. Vì pháp trong ba cõi đều là vắng lặng, cho nên tâm nguyện cầu tự nhiên vĩnh viễn bặt dứt; như vậy gọi là Vô nguyện Tam-muội. Như thị lý quán tuệ định chân như: Là câu tổng kết. Ba thứ như trước đều là lý quán vì không nghiêng vê Chỉ quán – năng sở không có hai. Tôn giả thường nói pháp Như Không chân thật tức là thuốc hay: Là phần thứ ba kỹ lưỡng thưa hỏi. Pháp Không như vậy có đủ các công đức chữa trị các kết sử, vì thế cho nên thích ứng chính là thuốc hay.

Kinh: “Phật ngôn: Như thị! Hà dĩ cố? Không cố không tánh vô sanh tâm thường vô sanh, không tánh vô diệt tâm thường vô diệt, không tánh vô trụ tâm diệc vô trụ, không tánh vô vi tâm diệc vô vi, không vô xuất nhập ly chư đắc thất, ấm giới nhập đẳng giai tất diệc vô, tâm như bất trước diệc phục như thị. Bồ-tát! Ngã nói chư không phá chư hữu cố”. Đức Phật nói: Đúng như vậy! Tại vì sao? Vì Không cho nên tánh Không không có sanh ra nên tâm thường bất sanh ra, tánh Không chẳng có diệt đi nên tâm thường không diệt đi, tánh Không, chẳng có an trụ nên tâm cũng không an trụ, tánh Không, không có hành động vô vi cũng không là vô vi không không có ra vào lìa bỏ được mất, các ấm giới nhập thảy đều cũng không có, Tâm Như không vướng mắc cũng giống như vậy. Này Bồ-tát! Ta nói các Không vì phá trừ các cái có.

Luận chép: Đây là Như-lai xác định đồng ý. Trong đó có ba: 1. Chung đồng ý. Nói không cố ý là nguyên nhân là vị thuốc hay, chỉ y cứ vào Không cho nên Có lập tức sanh bệnh. Từ “Không tánh v.v… ” trở xuống là phần thứ hai đồng ý riêng. Trong đó có hai: trước là nói về uống thuốc Không do đó lìa bỏ tại hoạ về quả trôi lăn, sau là nói về uống thuốc Không cho nên chữa trị nhân của bệnh thủ trước. Trong phần đầu nói “Không tánh vô sanh tâm thường vô sanh”: Là vì tâm nhập vào Không giống như Không không có sanh ra. Lại tùy theo không có diệt đi nên tâm thường không diệt đi. Sanh diệt chính là nghĩa của Vô thường cho nên đảo lại hai tên gọi kia làm Thường vậy. Tâm cũng không trụ: Không những không có tướng đầu và sau mà cũng không có tướng trụ vào trung gian; đây là nói riêng về lìa bỏ ba tướng. Tâm cũng vô vi: Là chung hiển bày lìa bỏ ba tướng hữu vi kia, là nói về uống thuốc Không xa lìa căn bệnh Vô thường. Kế đến nói về cũng xa lìa căn bệnh của Thủ trước. Vô xuất nhập: Là không có sự khác nhau của vượt ra quán – nhập vào quán. Ly đắc thất: Là cũng xa lìa tướng của được mới- mất cũ. Tâm như không chấp mắc cũng giống như thế, Tâm của năng quán cũng như lý Không, không giữ lấy tướng ra-vào – được – mất, không vướng vào pháp của các ấm – giới – nhập, là nói về uống thuốc Không xa lìa căn bệnh chấp trước. Ta nói các Không vì phá các hữu: Là phần thứ ba kết thúc xác định. Chính nơi thật tế lý Không không có hai, nhưng nói các Không là năm – ba hạng, vì để phá trừ căn bệnh của những người mê đắm vào có, tùy theo bệnh rất nhiều cho nên nói về Không cũng như thế. Lại, lý thật chẳng phải Không chẳng thể Không, chỉ vì phá trừ Có nên gượng nói là Không, không phải Không nói về tánh Không còn lại. Dùng hai ý này kết luận giáo pháp về các Không.

Kinh: “Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Tôn giả! Tri hữu phi thật như dương diệm thủy, tri thật phi vô như hoả tánh vương, như thị quán giả thị nhân trí da”. Bồ-tát Địa Tạng nói: Bạch Đức Thế Tôn! Biết có chẳng phải thật như ngọn lửa nổi lên nước (dương diệm thủy), biết thật chẳng phải không có như tánh lửa lớn, người quán như vậy là người trí chăng?

Luận chép: Sáu phẩm sáu nghi ngờ lùi lại lần lượt mà giải quyết, giải quyết riêng – chung xác định đã hoàn tất ở trước. Dưới đây là phần thứ hai trong một phẩm ba nghi ngờ theo thứ tự mà xả bỏ, trong đó có ba, nghĩa là trong một phẩm Như-lai-tạng lại khởi lên ba nghi ngờ lần lượt xả bỏ. Nghi ngờ thứ nhất: Nói về trưởng giả Phạm Hạnh kia tụng chép: “Nếu nói pháp có một, như mê muội trái ngược nước lửa”. Lại nói “Nếu thấy pháp không có như người mù đảo điên nói không có mặt trời”. Có khi căn cứ vào tụng kia nói mà sanh khởi nghi ngờ: Trưởng giả là người phàm tục phân định nói ra như vậy, là vọng kiến chăng, hay là chân trí vậy? Dấy lên nghi ngờ như vậy không bằng lòng tin nhận. Để xả bỏ nghi ngờ kia nên đưa ra việc kia hỏi, dụ về ngọn lửa và nước như trước đã nói. Biết thật chẳng phải vô: Là có thể biết một thật nghĩa -tánh chẳng phải không có. Người kia nói cho rằng không có thật, vì như người mù mê đảo nói là không có mặt trời, thì biết Trưởng giả, biết rõ thật chẳng phải không có. Nghĩa của chẳng phải không có giống như tánh đứng đầu của lửa, nghĩa là như trong gỗ có tánh hoả đại, phân tích tìm cầu mà không đạt được tánh lửa, nhưng thật thì chẳng thể không có tánh lửa trong gỗ, đi sâu vào mà tìm cầu thì lửa nhất định hiện rõ, một tâm cũng như vậy, phân tích các tướng không thật có tánh của tâm, mà thật thì chẳng thể không có tâm trong các pháp, tu đạo tìm cầu thì một tâm hiển hiện. Như vậy tướng của tánh lửa ẩn kín mà thế lực rộng lớn tựa như vua chúa, cho nên gọi là đứng đầu. Trưởng giả như vậy xa lìa quán hai bên, là người trí chăng? Thưa hỏi như vậy.

Kinh: “Phật ngôn: Như thị! Hà dĩ cố? Thị nhân chân quán, quán nhất vắng lặng, tướng dữ bất tướng đẳng dĩ không thủ, dĩ tu không cố bất thất kiến Phật, dĩ kiến Phật cố bất thuận tam lưu”. Đức Phật nói: Đúng vậy! Tại vì sao? Vì là người chân thật quán, quán một vắng lặng, tướng và chẳng phải tướng đều dùng Không mà giữ lấy, vì tu Không cho nên không mất đi sự thấy Phật, vì thấy Phật cho nên không thuận theo ba Lưu.

Luận chép: Dưới đây là Như-lai giải quyết nghi ngờ. Trong đó có hai: Giải quyết Trực tiếp và giải thích về giải quyết. Nói Như Thị: Là xác định đúng là người trí. Từ “Vì sao v.v… ” trở xuống giải thích đúng là trí đó. Trong đó có hai: Sơ lược giải thích và giảng nói rộng. Trong phần đầu nói Quán một vắng lặng: Là quán về nghĩa vắng lặng của một tâm pháp. Tướng cùng bất tướng đều giữ lấy không: Là quán có tướng Tục và không có tướng Chân đều không còn, dung hòa làm một, vì tu Không như vậy chính là thuận với tâm Phật. Thường thấy thân Phật, lúc này từng mất đi cho nên nói Không mất sự thấy Phật. Vì thường thấy Phật càng thêm quán Không, quán Không thêm thêm lên thì xa cách ngược lại các cái có, cho nên nói không thuận theo ba. Ba Lưu thâu nhiếp đầy đủ các phiền não của ba cõi, gọi là Dục lưu – Hữu lưu và Vô minh lưu. Đây gọi là ba lưu nghĩa như thường lệ giải thích.

Kinh: “Ư đại thừa trung tâm giải thoát đạo nhất thể vô tánh, dĩ kỳ vô tánh cố không, không cố vô tướng, vô tướng cố vô tác, vô tác cố vô cầu, vô cầu cố vô nguyện, dĩ thị nghiệp cố tịnh tâm, dĩ tâm tịnh cố kiến Phật, dĩ kiến Phật cố đương sanh tịnh độ. Bồ-tát ư thị thâm pháp tam hóa cần tu tuệ định viên thành tức siêu ba cõi”. Ở trong đại thừa ba giải thoát đạo một Thể vô tánh, vì vô tánh cho nên Không, Không cho nên Vô tướng, Vô tướng cho nên Vô tác, Vô tác cho nên Vô Cầu, vì Vô Cầu cho nên Vô Nguyện, theo nghiệp này cho nên tâm thanh tịnh, vì tâm thanh tịnh cho nên thấy Phật, vì thấy Phật cho nên sẽ sanh về Tịnh độ.

Bồ-tát đối với pháp sâu xa này siêng năng tu ba Không (tam hóa) thành tựu trọn vẹn định tuệ thì vượt ra ba cõi.

Luận chép: Đây là phần thứ hai giảng nói rộng ra. Trong đó có hai: Trước là nói về thắng lợi của ba giải thoát đạo, sau là hiển rõ về thắng lợi của ba hóa cần tu. Trong phần đầu nói Nhất thể vô tánh: Là đối chiếu ba giải thoát môn có tánh nhưng Thể khác nhau của hàng Tiểu thừa kia, hiển bày rõ quán hành đồng nhất Thể của hàng Đại thừa Bồ-tát. Lúc quán tâm chứng được vô tánh thuận theo nghĩa giả định nói ra lập nên ba giải thoát. Dựa theo nghĩa quên đi Thể tánh đó lập nên Không giải thoát, quên ngay phần nghĩa (nghĩa môn) về thể tướng lập nên Vô tướng giải thoát, quên ngay phần nghĩa (nghĩa môn) về Thể dụng lập nên Vô tác giải thoát, cũng gọi là Vô nguyện giải thoát, vì hiển bày rõ chỉ có một quán không hề sai khác, đối với Thể tánh tướng – dụng của tất cả các pháp, không có gì không xả bỏ – không có gì không dung hòa. Vì thế cho nên lập ra ba giải thoát môn. Theo nghiệp này nên tâm tịnh: Là vì quên đi tất cả thể – tướng dụng, tâm thường thanh tịnh vượt ra quán trải qua Tục pháp xa lìa các đắm nhiễm, tâm xa lìa đắm nhiễm có thể thấy Báo thân Phật, thấy Báo thân Phật cho nên được sanh đến Tịnh độ. Đây là thắng lợi của ba giải thoát đạo. Bồ-tát đối với pháp sâu xa này, siêng tu ba hóa: Nghĩa là ở nơi pháp Không siêng năng tu tập ba Không. Ba Không là gì? Không tướng cũng Không là Hóa tu thứ nhất, Không Không cũng Không là Hóa tu thứ hai, sở Không cũng Không là Hóa tu thứ ba; nghĩa như trước nói cho nên không phân tách bàn luận. Siêng năng tu tập ba Hóa thì thông suốt một tâm, thông suốt một tâm cho nên tuệ – định thành tựu trọn vẹn, địa vị thành tựu trọn vẹn thì vượt ngoài ba cõi. Đây là thắng lợi của siêng năng tu tập ba hóa.

Kinh: “Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Như-lai sở nói vô sanh vô diệt tức thị vô thường, diệt thị sanh diệt, sanh diệt diệt dĩ, vắng lặng vi thường, thường cố bất đoạn, thị bất đoạn pháp ly chư ba cõi động bất động pháp, ư hữu vi pháp như tị hoả khanh, y hà đẳng pháp nhi tự kha trách nhập bỉ nhất môn?” Địa Tạng Bồ-tát chép: Như-lai đã nói vô sanh vô diệt tức là vô thường, diệt đi sanh diệt này, sanh diệt đã diệt đi, vắng lặng là thường, thường cho nên không dứt, pháp không dứt này xa lìa các pháp động và bất động trong ba cõi, đối với pháp hữu vi giống như tránh hầm lửa, dựa vào pháp như thế nào mà tự trách mắng nhập vào một môn kia?

Luận chép: Dưới đây là xả bỏ nghi ngờ thứ hai trong phẩm NhưLai-Tạng đó. Phẩm kia nói “Thấy rõ thức là thường, Thức này thường vắng lặng, vắng lặng cũng vắng lặng”. Có căn cứ vào văn kia mà sanh ra nghi ngờ: Như vậy pháp vắng lặng thường trụ tuy có thể vui mừng nhưng quả là phẳng lặng ít thấy. Tâm của chúng sanh thô thiển khó điều hòa, như thế nào điều hòa tâm có thể hướng đến môn kia? Thừa dịp nghi ngờ như vậy dấy lên câu hỏi như vậy. Trong câu hỏi có hai: Đầu tiên nêu lên quả xa, sau là hỏi về nhân nhập vào. Trong phần đầu nói “Vô sanh vô diệt -tức là vô thường”: Tức là lĩnh ngộ lời nói ở trước: Thức này thường vắng lặng, vì xưa nay vắng lặng, là vô sanh vô diệt, mà vốn chẳng phải thường cho nên là vô thường. Diệt sanh diệt này – sanh diệt diệt rồi – vắng lặng thường: Tức là lĩnh ngộ lời nói trước đây: Vắng lặng cũng vắng lặng. Lại chép: Rõ ràng thấy Thức là thường. Từ “Đối với hữu vi pháp v.v… ” trở xuống là phần thứ hai chính là hỏi: Hướng về nhập vào môn kia phương tiện trước đây tuy có nói, phương tiện chánh quán mà lại nói sơ lược cho nên lại thỉnh cầu giảng nói rộng ra.

Kinh: “Phật ngôn: Bồ-tát ư tam đại sự kha trách kỳ tâm, ư tam đại đế nhi nhập kỳ hạnh, Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Vân hà tam sự nhi trách kỳ tâm, vân hà tam đế nhi nhập nhất hạnh? Phật ngôn: Tam sự giả nhất vị nhân, nhị vị quả, tam vị thức. Như thị tam sự tùng bổn không vô, phi ngã chân ngã vân hà ư thị nhi sanh ái nhiễm? Quán thị tam sự vi hệ sở phiêu, phiêu lưu khổ hải, dĩ như thị sự thường tự kha trách. Tam đế giả nhất vị Bồ-đề chi đạo thị bình đẳng đế phi bất đẳng đế, nhị vị đại giác chánh trí đắc đế tam vị tuệ định môn nhị hành nhập đế phi tạp hạnh nhập đế. Dĩ thị tam đế nhi tu Phật đạo, thị nhân ư thị pháp vô bất đắc chánh giác, đắc chánh giác trí lưu đại cực từ, kỉ tha câu lợi, thành Phật Bồ-đề”. Đức Phật nói: Bồ-tát đối với ba việc lớn trách mắng tâm đó, đối với ba đế lớn mà nhập vào hạnh đó. Bồ-tát Địa Tạng chép: Thế nào là ba việc mà trách tâm thế nào là ba đế mà nhập vào một hạnh? Đức Phật nói: Ba sự việc ấy một gọi là Nhân, hai gọi là Quả, ba gọi là Thức. Ba việc như vậy thuận theo căn bản là không có, không phải Ngã hay chân Ngã làm sao đối với nơi này mà sanh ra ái nhiễm? Quán xét ba việc này bị trói buộc làm cho dao động, trôi nổi trong biển khổ, vì ba việc như vậy mà thường tự mình trách mắng. Ba đế ấy, một gọi là đạo Bồ-đề là Bình đẳng đế chẳng phải không đế bình đẳng, hai gọi là Đại giác chánh trí đạt được đế không phải tà trí đạt được đế, ba gọi là tuệ định không khác nhau thật hành nhập vào đế chẳng phải lẫn lộn thật hành nhập vào đế. Dùng ba đế này mà tu Phật đạo, là người đối với pháp này không ai không thật có chánh giác, đạt được chánh giác trí trôi lăn vô duyên Từ hết sức rộng lớn, mình và người đều lợi ích, thành tựu Bồ-đề quả Phật.

Luận chép: Văn này có bốn: 1. Thưa hỏi; 2. Trả lời; 3. Thỉnh cầu; . Giảng nói. Trong phần giảng nói có hai: Trước là nói về phương tiện trách mắng chán ghét (kha yếm), sau là chỉ ra phương tiện hướng nhập. Trong phần đầu nói Nhân là nhân của năm Giới – mười điều Thiện. Quả là quả giàu có vui sướng của trời người. Thức ấy là chủ động nắm giữ nhân quả chính là căn bản Thức. Chúng sanh nghĩ rằng đây là nội ngã của mình, nhưng là tánh Không cho nên chẳng phải là Ngã, lý của Vô Ngã mới là Chân Ngã, do đó đối với cái chẳng phải Ngã không nên ái nhiễm. Quán tâm nổi trôi bởi các sự hệ lụy: Nghĩa là vì bốn ràng buộc che chắn lý định tâm, khiến cho ba sự việc này nổi trôi trong biển khổ. Bốn ràng buộc là? Như trong phẩm Đối Pháp Luận Đế chép: “Hệ có bốn thứ là Tham dục thân hệ, sân nhuế thân hệ, giới cấm thủ thân hệ, ở đây thật chấp thủ thân hệ, vì thường chướng ngại định ý tánh thân cho nên gọi là Hệ. Vì sao? Vì từ thân này có thể ngăn cách định tâm tự tánh cho nên gọi là Hệ. Không ngăn cách Sắc thân tại vì sao thường làm nhân cho bốn loại tâm hỗn loạn? Nghĩa là vì tham ái các loại tài vật làm nhân khiến cho tâm tán loạn. Đối với sự đấu tranh không chánh hạnh làm nhân khiến cho tâm tán loạn. Đối với khó thật hành giới cấm khổ não làm nhân khiến tâm tán loạn. Không thể như chánh lý suy xét tìm tòi cảnh giới làm nhân khiến cho tâm tán loạn. Vì y chỉ kia đều kiến chấp khác nhau, đối với những cảnh đã biết không thể như chánh lý ước đoán nhiều loại vọng sanh chấp trước, nói là chỉ có nơi này là chân – còn lại đều là ngu vọng, từ đây là nhân khiến cho tâm phân tán dao động. Phân tán dao động ở đâu? Nghĩa là đối với định tâm như thật tri kiến. “Vì các sự việc ấy, luôn tự trách mình”: Vì trách mắng bốn ràng buộc thường dao động mà chán ghét làm cho trôi lăn ba việc. Đã nói phương tiện trách mắng chán ghét, thế nào là phương tiện hướng vào? Đó gọi là xem xét tỉ mỉ đối với ba đế. Một gọi là Đạo Bồ-đề là bình đẳng đế chẳng phải không bình đẳng đế, nghĩa là Đức Phật đã chứng tánh Bồ-đề thanh tịnh không có gì không thông suốt yên ổn cho nên gọi là Đạo. Tất cả hữu tình đều cùng tánh này không một ai không thể quay về, là Đạo rốt ráo cho nên nói Bình đẳng không phải bất bình đẳng, đây chính là đối trị phân biệt hướng về của hàng nhị thừa. Hai gọi là Đại giác chánh trí đạt được đế không phải từ trí đạt đước đế, nghĩa là quả Nhất-thiết-trí của bậc Đại Giác chỉ chứng đạt Bình đẳng chánh trí đã đạt được, không phải duyên sâu kín đế rộng lớn có các cảnh tà trí đã đạt được, đây chính là đối trị cái chấp của các ngoại đạo. Ba gọi là tuệ định không khác nhau thật hành nhập vào đế chẳng phải lẫn lộn thật hành nhập vào đế, nghĩa là lúc đạt được chánh trí nhập vào bình đẳng, tuệ định dung hợp trọn vẹn không có tướng thật hành riêng biệt, mới là chân thật nhập vào bình đẳng đế, không phải giống như tâm phân biệt của thế gian, vương – sở Thể sai khác Tuệ – Định hành khác nhau, vì lẫn lộn thật hành như vậy không phải chân thật nhập vào, đây chính là đối trị hạng tăng thượng mạn của thế gian quán hành chưa chứng nói là chứng. Ba thứ như vậy gọi chung là Đế. Quán sát xem xét tỉ mỉ cảnh sở quán. Lần lượt đối trị ba thứ chấp khác nhau như vậy, mới có thể chính là tu tập một Phật đạo cho nên chép: “Dùng ba đế này mà tu Phật đạo”. Kế là nói về quả đã đạt được của tu đạo. Người đối với pháp này không ai đắc chánh giác: Là nói lên quả Trí đức của tự lợi, đối với ba pháp mà tu Phật đạo, chẳng có ai không đạt được quả Chánh giác. Đắc chánh giác trí trôi lăn từ tâm rất lớn: Là nói lên quả Ân đức của lợi tha, trôi lăn rộng khắp vô duyên. Từ rộng lớn cùng cực, vì khắp nơi tất cả pháp giới không đâu không được lợi ích. Mình người đều lợi thành Phật Bồ-đề: Là tổng kết hai đức trước, hai lợi đầy đủ trọn vẹn, thành tựu quả vị Đẳng Giác.

Kinh: “Địa Tạng Bồ-tát ngôn: Tôn giả! Như thị chi pháp tức vô nhân duyên, nhược vô duyên pháp nhân tức bất khởi, vân hà bất động pháp nhập Như-lai?”. Bồ-tát Địa Tạng nói: Bạch Đức Thế Tôn! Pháp như vậy tức là không có nhân duyên, nếu pháp không có duyên thì nhân sẽ không khởi lên, thế nào là pháp bất động nhập vào Như-lai?

Luận chép: Dưới đây là xả bỏ nghi ngờ thứ ba trong phẩm Nhưlai-tạng kia. Như phẩm kia tụng cuối cùng nói “Chuyển sở thủ năng thủ – nhập vào Như-lai-tạng”. Có căn cứ vào giảng nói ở đây mà nghi ngờ nơi kia: Đế bình đẳng của Đạo Bồ-đề trong phẩm này chính là năng lực nhân duyên không đối đãi trong phẩm Như-lai-tạng, vì sao phẩm kia chuyển đổi nhân của năng sở mà có thể được nhập vào pháp Như-laitạng? Có dấy lên nghi ngờ này cho nên thừa dịp hỏi về nơi kia không có vô nhân duyên: Là do bình đẳng cho nên không thuận theo nhân duyên. Lại, bình đẳng cho nên lập tức không có duyên nào khác, duyên khác không có cho nên nhân không thể khởi lên, vì sao đối với kia không có pháp khởi động, mà sử dụng nhân duyên được nhập vào Như-lai? Nếu sử dụng năng lực của nhân để nhập vào, thì chính là đối đãi vì nhân duyên không phải là bất động.

Kinh: “Nhĩ thời Như-lai dục tuyên thử nghĩa nhi nói kệ ngôn: Nhất thiết chư pháp tướng, tánh không vô bất động, thị pháp ư thị thời, bất ư thị thời khởi, pháp vô hữu dị thời, bất ư dị thời khởi, pháp vô động bất động, tánh không cố vắng lặng, tánh không vắng lặng thời, thị pháp thị thời hiện, ly tướng cố tịch trụ, tịch trụ cố bất duyên”. Lúc bấy giờ Đức Như-lai muốn nói ra nghĩa này nên nói kệ: Tướng của tất cả các pháp, tánh Không không có bất động, pháp này ở tại lúc này, không khởi lên vào lúc này, pháp không có lúc khác nhau, không khởi lên vào lúc khác, pháp không có động – bất động, tánh Không cho nên vắng lặng, vào lúc tánh Không vắng lặng, pháp này lúc này hiện rõ, lìa tướng cho nên tịch trụ, tịch trụ vì thế không duyên.

Luận chép: Dưới đây chính là Như-lai thức giải quyết những nghi ngờ. Nói ra sự bình đẳng bất động đó mà có nghĩa được nhập vào. Trong tám bài tụng thì có hai phần: Ba hàng trước giảng nói sơ lược, năm hàng sau giảng nói rộng ra. Trong phần sơ lược có hai: Hai hàng trước nói về nghĩa Bất động, một hàng tụng sau nói về nghĩa Đắc nhập. Hai hàng trước có ba: Đó là nêu lên – giải thích – kết luận. Hai câu đầu tiên nêu lên nghĩa Bất động. Bốn câu tiếp giải thích về nghĩa Bất động. “Pháp này ở lúc này, ở lúc này không khởi”: Thị thời là nói đến đời này (thử thể), đời này tức là hiện tại bây giờ. Thời gian hiện tại không bao giờ có tạm trụ, tinh tế trừ bỏ dĩ vãng và vị lai thì không có phần giữa, như trừ bỏ thời gian không có nơi trung gian, cho nên ở tại lúc này không thể nào có khởi lên. Pháp không có lúc khác, ở lúc khác không khởi: Nói lúc kháclà điều mà người ta gọi là quá khứ – vị lai. Vị lai chưa có cho nên không có nghĩa của Khởi. Quá khứ đã không còn cũng không có nghĩa của Khởi. Căn cứ vào đạo lý này nên pháp không có khởi động. Đã không có cái động của sanh khởi thì cũng không vĩnh cữu trụ vào bất động, cho nên nói “Pháp không có động, bất động – tánh không nên vắng lặng”, hai câu này là kết luận nghĩa Bất động. Kế đến một hàng tụng sau nói về nghĩa Đắc nhập. “Tánh không khi vắng lặng”: Lúc rõ ràng thấy tánh Không vắng lặng, pháp bất động lúc này hiển hiện. Hiển hiện nơi tâm cho nên nói là đắc nhập. Như vậy nữa trên nói về nghĩa Đắc nhập. Nhưng ở đây nói về pháp xa lìa tất cả các tướng, xa lìa các tướng cho nên vắng lặng mà an trụ, an trụ vắng lặng cho nên không bao giờ thuận theo duyên. Vì thế cho nên tuy có nhập vào mà không phế bỏ nghĩa Ly duyên. Như vậy nữa dưới hiển bày nghĩa Ly duyên vậy.

Kinh: “Thị chư duyên khởi pháp, thị pháp duyên bất sanh, nhân duyên sanh diệt vô, sanh diệt tánh vắng lặng, duyên tánh năng sở duyên, thị duyên bổn duyên khởi, cố pháp khởi phi duyên, duyên vô khởi diệc nhĩ, nhân duyên sở sanh pháp, thị pháp thị nhân duyên, nhân duyên sanh diệt tướng, bỉ tức vô sanh diệt”. Đều là các pháp duyên khởi, pháp này duyên với bất sanh, nhân duyên sanh diệt không có, sanh diệt tánh không vắng lặng, duyên tánh năng duyên sở duyên, duyên này vốn là duyên khởi, cho nên pháp khởi không duyên, duyên không khởi cũng vậy, nhân duyên vốn sanh ra pháp, pháp này đều là nhân duyên, tướng sanh diệt của nhân duyên, kia chính là bất sanh diệt.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai giảng nói rộng ra. Trong đó có hai: Ba tụng trước này mở rộng về nghĩa Bất động, hai tụng sau đó giảng nói về nghĩa Đắc nhập. Trong phần đầu cũng có hai: Đó là hai tụng trước mở rộng vốn không đạt được để nói về Bất động, một tụng sau đuổi theo cuối cùng không đạt được nói về Bất động. Trong phần trước có ba: Đó là nêu lên – giải thích về kết luận. Đầu tiên chép: “Đều là các pháp duyên khởi, pháp này duyên với bất sanh”: Là nêu lên các quả pháp duyên đó bất sanh khởi. Kế là có bốn câu giải thích về nghĩa Bất sanh. “Nhân duyên sanh diệt không có”: Là nói về các nhân duyên sanh diệt không dừng lại (trụ) cho nên không có công năng sanh ra quả. “Sanh diệt tánh Không vắng lặng: Vì không dừng lại cho nên không có sanh diệt, tánh Không vắng lặng do đó cũng bất sanh ra quả. “Duyên tánh năng, sở duyên”: Hạt giống nhân duyên ẩn nấp sâu xa gọi là Tánh, gốc rễ tăng thượng duyên thường đối diện cảnh giới cho nên gọi là năng duyên, gốc rễ vốn duyên với cảnh giới đã đối diện cho nên gọi là Sở duyên. Lần lượt duyên pháp diệt cho nên không luận đến. Như vậy hạt giống tánh duyên cùng hai duyên năng sở đó đều là sự phát khởi của bổn duyên, cho nên chép: “Duyên này vốn là duyên khởi”. Duyên này chính là nguồn gốc đó, các duyên cũng giống như trước nói. Sanh diệt tánh là không cho nên không có công dụng sanh ra. Căn cứ vào ba nghĩa này nên duyên không có nghĩa sanh ra. Nên pháp khởi không phải duyên”: Là kết luận quả pháp khởi lên không phải sanh ra từ duyên: “Duyên không khởi cũng vậy”: Kết luận về duyên không có khởi lên cũng giống như quả đó. Kế là có một tụng đuổi theo rốt ráo không đạt được, để nói về Bất động. Pháp do nhân duyên sanh – pháp ấy là nhân duyên”: Là nói về các quả pháp cũng là nhân duyên, vì hướng về pháp sanh sau mà làm duyên. Các quả pháp này đã là nhân duyên tức là giống như trước chép: Sanh diệt tánh là không cho nên chép: “Tướng sanh diệt của nhân duyên kia chính là vô sanh diệt. Lúc trước sơ lược nói vì trực tiếp nói về quả Không, lúc này mở rộng dựa sát vào nhân duyên mà nói là muốn hiển bày nhân quả bất động của các pháp tức là đạo Bồ-đề bình đẳng, không phải ngoài pháp này cầu tìm Bồ-đề khác, là nói về đại ý của kệ này. Như pháp sư Tăng Triệu nói: Đạo xa vời quá chăng, xúc sự mà chân thật; Thánh xa vời quá chăng, Thể đó chính là thần rồi!”

Kinh: “Bỉ như chân thật tướng, bổn bất ư xuất một, chư pháp thị thời, tự sanh ư xuất một, thị cố cực tịnh bổn, bổn bất nhân chúng lực, tức ư hậu đắc xứ, đắc đắc ư bổn đắc”. Như kia là tướng chân thật, vốn không quay về ẩn hiện, các pháp ở tại lúc này, tự sanh ra từ ẩn hiện, vì thế vốn là cực tịnh, vốn không nhờ vào các lực, thì đối với nơi hậu đắc, đạt được cái được vốn được.

Luận chép: Hai tụng này là giảng nói về nghĩa Đắc nhập. Trong đó có hai: 1. Một tụng đối với các pháp có biến động nói về Như bất động. 2. Hai câu nói về xa lìa duyên pháp có nghĩa Đắc nhập. Hậu đắc xứ: Gọi là Đạo hậu xứ. Trong phần sơ lược giảng nói trước đây nói “Vắng lặng thời” chính là Hán dịch xứ của hậu đắc. Đã là vắng lặng sao có xứ thời, nhưng xa lìa Thời xứ cho nên gởi gắm vào Thời Xứ mà thôi. Đắc đắc ư bổn đắc: Rốt ráo Thỉ Giác cho nên gọi là Đắc, đây là Năng đắc. Rốt ráo Thỉ Giác cũng đồng với Bổn Giác. Vì điều này cho nên nói là Đắc ở đắc vốn có. Trên đây là phần thứ ba giải quyết nghi ngờ xong.

Kinh: “Nhĩ thời Địa Tạng Bồ-tát văn Phật sở nói, tâm địa khóai nhiên, thời chư chúng đẳng vô hữu nghi giả, tri chúng tâm dĩ nhi nói kệ ngôn: Ngã tri chúng tâm nghi, sở dĩ ân cố vấn, Như-lai đại từ thiện, phân biệt vô hữu dư, thị chư nhị chúng đẳng, giai tất đắc minh liễu, ngã kim ư liễu xứ, phổ hóa chư chúng sanh, như Phật chi đại bi, bất xả ư bổn nguyện, cố ư nhất tử địa, nhi trụ ư phiền não”. Bấy giờ, Bồ-tát Địa Tạng nghe những điều Đức Phật đã nói, tâm địa thư thái, lúc ấy các chúng đều không có người nghi ngờ, biết rõ tâm chúng rồi bèn nói kệ: Con biết tâm mọi người nghi, cho nên tha thiết thưa hỏi, Như-lai hết sức yêu thương, phân tích không có gì còn, các hàng trong hai chúng này, thảy đều hiểu được rõ ràng, con nay ở nơi hiểu rõ, hóa độ khắp mọi chúng sanh, như đại bi của Đức Phật, không xả bỏ nơi bổn nguyện, nên đối với nơi con đỏ, mà trụ trong phiền não.

Luận chép: Đây là phần thứ tư lĩnh ngộ hiểu rõ. Trong ba bài tụng này thì có hai phần: Một bài tụng rưỡi trước là kết luận về lời ích giải quyết nghi ngờ ở trước, một tụng rưỡi sau là trình thưa về hạnh hóa độ rộng khắp sau này. Nhất tử địa: Là từ Sơ Địa trở lên, đã chứng tất cả chúng sanh bình đẳng nhìn các chúng sanh như nhìn con một; đây gọi là Thanh tịnh tăng thượng ý lạc, nương vào dụ bày tỏ gọi là Nhất tử địa. Mà trụ ở phiền não: Bồ-tát tuy đạt được các pháp bình đẳng, mà dùng lực phương tiện không xả bỏ phiền não, nếu xả bỏ tất cả phiền não tùy miên nhân tiện vào Niết-bàn là trái với bổn nguyện. Như trong Du-già Luận Tam Ma Sất Đa Quyết Trạch chép: “Diệt tận Đẳng chí nen nói là vô lậu, vì cùng với phiền não không tương ưng, vì không phải tương ưng, vì không có sở duyên, vì không phải sanh ra từ các phiền não, là xuất thế gian tất cả phàm phu không có thể thật hành, chỉ ngoại trừ đã nhập vào Viễn Địa Bồ-tát. Bồ-tát tuy có thể khởi lên pháp xuất thế làm cho hiện rõ ở phía trước, nhưng bởi lực phương tiện thiện xảo cho nên không xả bỏ phiền não”. Xét rằng: Trong này nói Bất xả: Là không phải rốt ráo xả, như hàng La-hán, cho nên nói là Bất xả không phải hoàn toàn bất xả, cho nên nói là Bất xả. Trong này thảy đều nói rõ, như chương Nhị Chướng giải thích, vì Bất xả cho nên nói là Trụ phiền não, do vậy không nhập vào Niết-bàn mà hóa độ rộng khắp mười phương giới. Trong một quyển kinh này nói có ba phần, phần thứ hai là chánh Nói hoàn tất ở tại nơi trước vậy.

Kinh: “Nhĩ thời Như-lai nhi cáo chúng ngôn: Thị Bồ-tát giả không thể nghĩ bàn, hằng dĩ đại bi bạt chúng sanh khổ; nhược hữu chúng sanh trì thị kinh pháp, trì thị Bồ-tát danh, tức bất đoạ ư ác thú, nhất thiết chướng nạn giai tất trừ diệt; nhược hữu chúng sanh vô dư tạp niệm chuyên niệm thị kinh như pháp tu tập, nhĩ thời Bồ-tát thường tác hóa thân nhi vị nói pháp, ủng hộ thị nhân chung bất tạm xả, linh thị nhân đẳng tốc đắc A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề”. Lúc ấy, Đức Như-lai liền nói cho mọi người biết: Vị Bồ-tát này không thể nghĩ bàn, thường dùng Đại bi bạt trừ khổ đau cho chúng sanh; nếu có chúng sanh trì kinh pháp này, trì danh hiệu Bồ-tát này, thì không đoạ vào đường ác, tất cả chướng nạn thảy đều trừ diệt; nếu có chúng sanh không còn lại những ý niệm tạp loạn chuyên chú niệm tụng kinh này như pháp tu tập, lúc ấy Bồ-tát thường hiện Hóa thân mà vì họ nói pháp, ủng hộ người này thường không lúc nào lìa bỏ, khiến cho người này cùng mau chóng đạt được A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ ba gọi là phần Lưu Thông. Trong đó có sáu: 1. Khen ngợi người lưu thông; 2. Khuyến khích chúng hội lưu thông; 3. Lập thành tên gọi lưu thông; . Thọ trì lưu thông; . Sám hối lưu thông; 6. Vâng hành lưu thông. Đây chính là phần thứ nhất khen ngợi người lưu thông. Khen ngợi chủ thể (năng) lưu thông kinh này là vị Bồ-tát có bốn loại thắng đức: 1. Công đức Đại bi hóa độ rộng khắp tất cả; 2. Công đức riêng lợi ích cho người trì kinh này; 3. Công đức hóa thân nói pháp; . Công đức làm cho đạt được cực quả.

Kinh: “Nhữ đẳng Bồ-tát nhược hóa chúng sanh giai linh tu tập như thị Đại thừa quyết định liễu nghĩa”. Bồ-tát các ông nếu hóa độ chúng sanh đều khiến cho tu tập Đại thừa quyết định liễu nghĩa như vậy.

Luận chép: Đây là phần thứ hai khuyến khích chúng hội lưu thông. Quyết định liễu nghĩa: Là nói về sâu xa nhất cùng cực nhất, không có thể hơn được nữa.

Kinh: “Nhĩ thời A-nan tùng toà nhi khởi tiền bạch Phật ngôn: Nhưlai sở nói Đại thừa phước tụ quyết định đoạn kết vô sanh giác lợi không thể nghĩ bàn, như thị chi pháp danh vị hà kinh, thọ trì thị kinh đắc kỉ sở phước, nguyện Phật từ bi vi ngã giảng nói!” Lúc ấy A-nan từ chỗ ngồi mà đứng lên về phía trước thưa với Đức Phật: Như-lai đã nói về Đại thừa phước tụ – quyết định đoạn kết – vô sanh giác lợi không thể nghĩ bàn, pháp như vậy gọi là kinh gì, thọ trì kinh này được bao nhiêu phước, nguyện xin Đức Phật từ bi giảng giải nói ra cho con!

Luận chép: Dưới đây là phần thứ ba lập thành tên gọi lưu thông. Trước là thưa hỏi – sau là trả lời. Trong phần thưa hỏi cũng có hai: Trước lĩnh ngộ – sau thưa hỏi. Trong phần lĩnh ngộ thì nói về bốn loại công năng thù thắng của kinh này: 1. Thường khiến cho người thọ trì đạt được vô lượng phước, như kinh nói “Đại thừa phước tụ”. 2. Thường làm cho người thọ trì vĩnh viễn dứt trừ các kết sử, như kinh nói “Quyết định đoạn kết”. 3. Tông chỉ đã giải thích là Bổn giác lợi, như kinh nói “vô sanh giác lợi”. . Giáo thường giải thích khó có thể suy lường, như kinh nói “Bất khả tư nghị”. Kế là trong phần thưa hỏi – hỏi về hai sự việc: Trước là hỏi về tên kinh, vì biết nội dung quan trọng của kinh; sau là hỏi về phước thọ trì, vì trì kinh cầu phước.

Kinh: “Phật ngôn: Thiện nam tử, thị kinh danh giả không thể nghĩ bàn, quá khứ chư Phật chi sở hộ niệm, năng nhập Như-lai Nhất-thiết-trí hải, nhược hữu chúng sanh trì thị kinh giả tức ư nhất thiết kinh trung vô sở hy cầu, thị kinh điển pháp tổng trì chúng pháp, nhiếp chư kinh yếu, thị chư kinh pháp pháp chi hệ tông, thị kinh danh giả danh nhiếp Đại thừa kinh, hựu danh Tam-muội Kim Cương, hựu danh vô lượng nghĩa tông”. Đức Phật nói: Này người thiện nam, tên gọi kinh này là không thể nghĩ bàn, được chư Phật quá khứ hộ niệm, có thể hòa vào biển Nhất-thiết-trí của Như-lai; nếu có chúng sanh thọ trì kinh này thì tức là ở trong tất cả các kinh không có gì cầu tìm mong mỏi, kinh này là pháp chuẩn mực nắm giữ toàn bộ các pháp, thâu nhiếp các kinh quan trọng, là tông chỉ gắn liền với các kinh pháp, tên kinh này gọi là Nhiếp Đại thừa Kinh, còn gọi là Tam-muội Kim Cương, lại gọi là Vô Lượng Nghĩa Tông.

Luận chép: Dưới đây là trong phần trả lời có hai, vì như thứ tự

đó trả lời hai câu hỏi. Trong phần đầu cũng có hai: Trước là khen ngợi danh nghĩa, sau là chính thức lập nên tên gọi. Trong phần trước cũng có hai: Đầu là chung khen ngợi tên gọi, sau là hiển bày riêng về nghĩa. Từ “Năng nhập v.v… ” trở xuống là hiển bày riêng nghĩa, tức là hiển rõ ba nghĩa. Từ “Năng nhập Như-lai trí hải” cho đến “Vô sở hy cầu”: Là nói về nghĩa của tên gọi Tam-muội Kim Cương, không có pháp nào không thể làm hỏng – không có lý nào không thể cùng tận, do vậy khiến cho hòa vào biển trí của Như-lai, vượt qua đây càng không có gì hy vọng. “Kinh này… các kinh quan trọng”: Là hiển bày nghĩa của tên gọi Nhiếp Đại thừa Kinh. Là tông chỉ các kinh pháp: Là hiển bày nghĩa của tên gọi Vô Lượng Nghĩa Tông. Nghĩa hai tên gọi này có gì sai khác? Ấy là trước nói về nghĩa thâu nhiếp rộng các kinh, sau nói về tông chỉ cao nhất của các kinh. Kế đến lập thành ba tên gọi trong đó thảy đều biết rõ, trong hai môn ở văn trước đã nói rộng ra.

Kinh: “Nhược hữu nhân thọ trì kinh điển giả tức danh thọ trì bách thiên chư Phật, như thị công đức thí như hư không vô hữu biên tế, không thể nghĩ bàn, ngã sở chúc luỹ duy thị kinh điển”. Nếu có người thọ trì kinh điển này ấy chính gọi là thọ trì trăm ngàn chư Phật, công đức như vậy ví như hư không không có giới hạn, không thể nghĩ bàn được, Ta đã nhiều lần dặn dò chỉ có kinh điển này.

Luận chép: Đây là trả lời câu hỏi thứ hai. Trong đó chính là hiển bày bốn loại thắng đức: 1. Trì Phật thắng đức, vì kinh này thường thâu nhiếp tâm của chư Phật, như kinh nói “Thọ trì bách thiên chư Phật”.2. Quảng đại thắng đức, như kinh nói “Vô hữu biên tế”. 3. Sâu xa thắng đức, như kinh nói “Bất khả tư nghị”. . Vô tỉ thắng đức, như kinh nói “Chỉ có kinh điển này”.

Kinh: “A-nan ngôn: Vân hà tâm hành, vân hà nhân giả thọ trì thị kinh? Phật ngôn: Thiện nam tử! Thọ trì thị kinh giả thị nhân tâm vô đắc thất, thường tu phạm hạnh, nhược ư hý luận, thường lạc tịnh tâm, nhập ư tụ lạc, tâm thường tại định, nhược xứ cư gia, bất trước tam hữu”. Anan chép: Tâm hành thế nào, người ấy thọ trì kinh nầy thế nào? Đức Phật nói: Này người thiện nam! Người thọ trì kinh này là người mà tâm không có được – mất, thường xuyên tu các phạm hạnh, nếu ở nơi hý luận, tâm thường thanh tịnh yên vui, nhập vào chốn Tu-lạc, tâm thường đang định; nếu chung sống ở nhà không đắm vào ba cõi.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ tư thọ trì lưu thông. Trong đó có hai: 1. Chính thức nói về thọ trì; 2. Lặp đi lặp lại tiếp tục hiển bày. Trong phần đầu cũng có hai: Trước hỏi – sau trả lời. Trong phần hỏi cũng có hai: Trước là hỏi về tâm hạnh của người thọ trì kinh sau hỏi về phước lợi của người thọ trì kinh. Trong phần trả lời lần lượt trả lời hai câu hỏi này. Trong phần đầu chính là nói về năm loại tâm hạnh: 1. Tâm vô đắc thất: Là vì không quán sát đúng sai tốt xấu của người khác. 2. Thường tu phạm hạnh: Vì bên trong tu hạnh thanh tịnh của xa lìa tướng. 3. Thường lạc tịnh tâm: Vì quyết định bởi động hay bất động. . Tâm thường tại định: Vì nơi ở nhiễm tạp mà không thể nhiễm tạp.

Kinh: “Thị nhân hiện thế hữu ngũ chủng phước: Nhất giả chúng sở tôn kính, nhị giả thân bất hạnh yểu, tam giả biện đáp tà luận, tứ giả lạc độ chúng sanh, ngũ giả năng nhập Thánh đạo. Như thị nhân giả thọ trì thị kinh”. Người này đời hiện tại có năm loại phước: 1. Được mọi người tôn kính; 2. Thân không bất ngờ chết non; 3. Giải thích đối tà luận; . Vui mừng hóa độ chúng sanh; . Có thể nhập vào Thánh đạo. Như vậy người ấy thọ trì kinh này.

Luận chép: Đây là trả lời câu hỏi thứ hai, tùy theo năm hạnh trước đạt được năm phước này. Được mọi người tôn kính: Là vì người đó không quan sát sự đúng sai tốt xấu của mọi người. Thân không bất ngờ yểu: Là vì người đó thường tu hạnh xa lìa tướng. Giải thích tà luận: Là vì tâm vui với yên tĩnh. Vui độ chúng sanh: Là vì nhập vào – tản ra thường an định. Năng nhập Thánh đạo: Là vì không mê đắm ba cõi.

Kinh: “A-nan ngôn: Như bỉ nhân giả độ chúng sanh đắc thọ cúng bất? Phật ngôn: Như thị nhân giả năng vị chúng sanh tác đại phước điền, thường hành đại trí quyền thật câu diễn thị tứ y tăng, ư chư cúng dường mãi chí đầu mục tủy não diệc giai đắc thọ hà huống y thật nhi bất đắc thọ? Thiện nam tử! Như thị nhân giả thị nhữ tri thức, thị nhữ kiều lương, hà huống phàm phu nhi bất cúng dường?”. A-nan chép: Như điều kia người ấy độ các chúng sanh được thọ nhận cúng dường hay không? Đức Phật nói: Người như vậy có thể vì chúng sanh làm ruộng phước lớn, thường thật hành đại trí quyền thật cùng giảng nói về Tứ y Tăng, đối với các thứ cúng dường cho đến đầu mắt tủy não cũng đều có thể thọ nhận huống chi y phục thật phẩm mà không có thể thọ nhân? Này người thiện nam! Người như vậy là tri thức của ông, là chiếc cầu của ông, huống chi phàm phu mà không cúng dường?

Luận chép: Dưới đây là lặp đi lặp lại tiếp tục hiển bày. Trong đó có hai: Trước là nói về Thể của ruộng phước, sau là nói về công năng sanh khởi phước. Đây chính là phần đầu vậy. Tứ y Tăng: Y thứ nhất là có đủ tánh phiền não, địa vị ở tại Địa Tiền, ba Y còn lại địa vị ở tại Địa Thượng. Như kinh Niết-bàn đã nói nhiều về điều đó.

Kinh: “A-nan ngôn: Ư bỉ nhân sở thọ trì thị kinh, cúng dường thị nhân đắc kỉ sở phước? Phật ngôn: Nhược phục hữu nhân trì dĩ mãn thành kim ngân nhi dĩ bố thí, bất như ư thị nhân sở thọ trì thị kinh nhất tứ cú kệ, cúng dường thị thân”. A-nan chép: Đối với người ấy đã thọ trì kinh này, cúng dường người này đạt được bao nhiêu phước? Đức Phật nói: Nếu có người cầm theo vàng bạc đầy thành để mà bố thí, không bằng đối với sự thọ trì một bài kệ bốn câu trong kinh này mà, cúng dường người này.

Luận chép: Đây là thứ hai nói về người trì kinh thường sanh ra nhiều phước. Dùng vàng bạc đầy thành giúp cho người không trì kinh thì phước đạt được không bằng phước đạt được từ sự cúng dường một bữa ăn một tấm áo cho người trì một bài kệ bốn câu trong kinh này.

Kinh: “Thiện nam tử! Linh chư chúng sanh trì thị kinh giả tâm thường tại định bất thất bổn tâm, nhược thất bổn tâm tức đương sám hối, sám hối chi pháp thị vi thanh lương”. Này người thiện nam! Người khiến cho các chúng sanh trì kinh này tâm thường ở trong định không mất đi tâm vốn có, nếu mất đi tâm vốn có thì nên sám hối, pháp sám hối thật là mát mẻ.

Luận chép: Dưới đây là phần thứ năm sám hối lưu thông. Trong đó có hai: Trước là khen ngợi công đức sám hối, hai là hiển bày lại. Trong phần đầu nói mát mẻ: Dứt trừ nhân bất thiện vẫn đục nên trong trẻo, xa lìa quả sanh tử nóng bức phiền muộn cho nên mát mẻ.

Kinh: “A-nan ngôn: Sám hối tiên tội bất nhập ư quá khứ dã Phật ngôn: Như thị! Do như ám thất nhược ngộ minh đăng ám tức diệt hĩ. Thiện nam tử! Vô nói hối tiên sở hữu chư tội nhi dĩ vi nói nhập ư quá khứ?”. A-nan chép: Sám hối tội trước không nhập vào quá khứ. Đức Phật nói: Đúng vậy! Giống như căn phòng tối nếu gặp đèn sáng thì bóng tối lập tức tan biến. Này người thiện nam! Không nói sám hối các tội lỗi vốn có trước kia mà lại cho là nói nhập vào quá khứ?

Luận chép: Dưới đây là phần thứ hai tục hiển bày lại. Trong đó có hai lần hỏi – đáp. Lần đầu nói về đạo lý sám hối đó, lần sau nói về hành pháp sám hối đó. Trong lần hỏi này ý chép: Sám hối tội lỗi trước kia gọi là sám hối, thì tội lỗi trước kia không nhập vào quá khứ hay chăng? Nếu trước kia không phải bây giờ do đó nhập vào quá khứ ấy, vì sao đối với tội lỗi không có mà lại có sám hối vậy? Trong phần trả lời nói như vậy: Vì như vậy tội lỗi trước kia không nhập vào quá khứ, không thể đối với không có mà lại có sám hối. Vì sao? Vì những tội lỗi đã gây ra trước kia hun đúc ở tại bổn Thức, hạt giống thường trôi lăn tùy ở hiện tại, do lý này mà không nhập vào quá khứ. Tạm thời bây giờ sám hối, có thể chữa trị lúc sanh ra khiến cho hạt giống tội lỗi kia không thể trôi lăn hiện tại, như đèn vào lúc phát sanh thì bóng tối trong căn phòng mới diệt mất. Vì hạt giống tội lỗi không đến từ hiện tại này, lúc này mới nói làm cho nhập vào quá khứ, mà không nói sám hối tội lỗi đã gây ra trước kia vậy. Tội lỗi vốn có trước kia không phải sám hối mà dứt trừ được, vì không có thể khiến cho tội lỗi kia không phải có ở trước, nhưng tội lỗi đó có trước kia làm cho không đến được hiện tại, không đến được hiện tại là do sự thật hành của sám hối. Điểm này cùng với nghĩa của dứt trừ kết sử khác nhau là vì nghĩa kia dựa theo đạo lý sanh diệt, làm cho điều chưa phát sanh không đến được hiện tại, vì ở đây dựa sát vào lý tương tục, làm cho điều có trước kia không đến được hiện tại. Lại, dứt trừ kết sử ấy là dứt trừ hẳn hạt giống; sám hối tội lỗi trước kia ấy làm cho khuất phục giảm bớt hạt giống, vì dụng tăng cường không đến được hiện tại. Dựa theo nghĩa này nói là nhập vào quá khứ vậy.

Kinh: “A-nan ngôn: Vân hà danh vi sám hối? Phật ngôn: Y thử kinh giáo nhập chân thật quán, nhất nhập quán thời chư tội tất diệt, ly chư ác thú, đương sanh tịnh độ, tốc thành A-nậu-đa-la-tam-miệu-tambồ-đề”. A-nan chép: Thế nào gọi là sám hối? Đức Phật nói: Dựa vào kinh giáo này nhập vào chân thật quán, lúc chuyên nhất nhập vào quán thì các tội lỗi đều dứt trừ, xa lìa các đường ác sanh về Tịnh độ, mau thành tựu quả vị A-nậu-đa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề.

Luận chép: Đây là phần thứ hai thực hành pháp sám hối. Trong phần trả lời có hai: Trước nói về hành pháp, sau chỉ ra thắng lợi. Trong phần đầu nói “Dựa vào kinh giáo này nhập chân thật quán”: Nghĩa là dựa vào giáo chỉ của kinh Tam-muội Kim Cương phá bỏ tướng các pháp gọi là nhập vào chân thật. Đây là tương tự chân quán của Địa Tiền. Lúc chuyên nhất nhập quán này, các tội đều diệt: Tất cả tội chướng đều từ vọng tưởng sanh ra, nay phá bỏ các tướng nhập vào quán sát chân thật, lập tức phá bỏ tất cả cảnh giới vọng tưởng, cho nên các tội lỗi cùng lúc diệt sạch không còn. Kế là nói về thắng lợi thì có hai câu: Lìa các đường ác sẽ sanh về Tịnh độ: Là nói về Hoa báo, Chóng thành A-nậuđa-la-tam-miệu-tam-bồ-đề: Là nói về quả báo.

Kinh: “Phật nói thị kinh dĩ, nhĩ thời A-nan cập chư Bồ-tát tứ bộ đại chúng giai đại vui mừng, tâm đắc quyết định, đảnh lễ Phật túc, vui mừng phụng hành”. Đức Phật nói kinh này xong, lúc ấy A-nan và các Bồ-tát cùng bốn bộ đại chúng đều rất vui sướng, tâm được quyết định, đầu lạy dưới chân Phật, vui vẻ vâng hành.

Luận chép: Đây là phần thứ sáu vâng hành lưu thông. Trong đó có bốn câu: “Đều rất vui mừng” là vì nghe pháp nên vui mừng. Tâm đắc quyết định là vì xa lìa các nghi hoặc. Đảnh lễ chân Phật, trọng pháp kính người. Vui mừng vâng hành: Lúc thật hành càng vui thích.

Giáo Kim Cương sâu thẳm mà lại tinh vi, nay kế thừa niềm tin sơ lược ghi lại, nguyện cầu gốc lành này rộng khắp pháp giới, lợi ích cho tất cả không ai thiếu sót!.

Kính vì phúc đức không bờ mé, cung thất ngưng khánh chúc, không khí trần ai mãi mãi dừng, chính quyền dân chúng được thái bình, mặt trời soi phúc hưởng công bằng, bốn biển cùng khơi thông tuổi thọ, núi cao to cùng nhau cao mãi. Lại nguyện, nước mắt mẹ goá đạt tới tôi tớ cửa Phật, biến đối rên rỉ trở thành tiếng ca hướng về, hằng năm có khắc chạm lâu dài, bản in làm ý niệm coi trọng, kinh này trích từ Cù Cung, phát khởi nguyện nhân trừ tật bệnh. Lại nguyện, phổ biến rộng khắp pháp giới hàm sinh, đời đời không nghe âm thanh bệnh tật, không ở trong bào thai, thường dạo chơi nơi cõi nước thanh tịnh tuyệt diệu của Chư Phật.

Ngày mồng tháng 8 năm Giáp Thìn – Ưu-bà-tắc Trịnh Án ghi.

 

 

Pages: 1 2 3