Phần Văn Vần
Chương Bốn
KHÔNG BUÔNG LUNG
1. Đã phát tâm bồ đề kiên cố
Bồ tát nên nỗ lực cần tu
Siêng năng mỏi nhọc không từ
Luật nghi thề chẳng bao giờ trái sai.
2-3. Việc nào do thiếu nghĩ suy
Hứa rồi có thể bỏ đi cũng đành
Làm sao xả giới cao minh
Phật đà thấy rõ, chính mình cũng tin.
4-5. Bội thề lợi lạc chúng sinh
Dối lừa quả báo sẽ dành mai sau.
Vật hèn đã hứa không trao
Còn sa quỷ đói, thể theo Kinh thường.
6-7. Huống mời chúng hưởng vui tối thượng
Dối gạt nhau cõi thiện nào lên?
Xả tâm mà vẫn chứng nên
Là điều khó hiểu, chỉ riêng Phật rành.
8-9. Xả bồ đề tội chẳng khinh
Làm cho tất cả chúng sinh mất nhờ.
Nếu ai dù chỉ sát na,
Ngại ngăn bồ tát, quả kia khôn lường.
10-11. Làm bất an một người đủ khốn
Huống muôn người cùng tận hư không?
Thọ rồi xả giới như không
Thì quanh quẩn mãi trong vòng trầm luân.
12-13. Phải nên theo giới tu lần
Nếu không nỗ lực chắc đành đọa sa.
Độ sanh nhiều Phật đã qua
Do ta chướng nặng, hóa ra vô phần.
14. Nay nếu chẳng tu tâm sửa tính
Sẽ sa vào những cảnh khổ đau
Bệnh nhiều, trăn trói, xẻ cưa
Và bao tai họa đón chờ ác nhân.
15. Khó thay Phật xuất thế gian
Làm người tin Phật, tu hành đủ duyên
Những điều không hẹn mà nên
Biết sau có được như trên vẹn toàn?
16. Nay ta được ổn an, vô bệnh,
Không não phiền, hạnh phúc lắm thay
Mạng căn suy giảm từng giây
Hình hài như bọt tan ngay mấy hồi.
17-18. Nếu ta vẫn cứ buông trôi
Đọa sa ác đạo khó thời ăn năn.
Đủ duyên làm thiện không hăng
Đến khi khổ bức còn toan nỗi gì.
19. Khi ấy đã không sao hành thiện
Lại tích nhiều bất thiện càng tăng
Trải qua vô tận thời gian
Đến tên của sự tốt lành chẳng nghe.
20. Thân người khó được lắm thay
Phật từng ví dụ duyên may rùa mù
Lênh đênh trên biển Thần phù
Ván kia hồ dễ cùng rùa gặp nhau.
21-22. Phạm tội nặng sát na cũng đọa
Huống gì qua vô thỉ luân hồi
Ở trong ác thú không thôi
Khó bề giải thoát, còn khơi tội nhiều.
23-24. Ở trong nhàn cảnh không tu
Tự coi thường thế còn ngu nào bằng.
Biết mà vẫn cứ trôi lăn
Thì khi sắp chết trăm phần khổ ưu.
25-26. Lửa địa ngục thiêu thân khó nhẫn
Lửa ăn năn càng ngấm tâm can
Được thân người thực khó khăn
Lại thêm có trí biện phân dữ lành.
27. Mà nay vẫn đọa hỏa khanh
Khác nào như thể tâm mình hôn mê
Chẳng hay mắc phải bùa chi
Mà sinh lú lẫn, lương tri không còn.
28-29. Kẻ thù ta tham sân vô dạng
Không chân tay cũng chẳng thông minh
Hại ta điêu đứng mặc tình
Khuất thân chịu nhục, hổ mình lắm thay.
30. Dù chư thiên chúng, tu la
Cùng nhau hợp sức bắt ta đọa đày
Vào trong hỏa ngục a tỳ
Cũng không thể được, nói gì tha nhân.
31. Nhưng phiền não công năng ghê thực
Ném ta vào lửa ngục như chơi
Dù cho cả núi Tu di
Cũng ra tro bụi chẳng chi sót chừa.
32. Thế gian tất cả kẻ thù
Không như phiền não kẻ thù trong tâm
Dằng dai vô thủy vô chung
Hại ta đến mức khốn cùng mới thôi.
33-34. Thuận kẻ địch ở đời còn lợi
Theo não phiền chỉ hại mà thôi
Làm sao sống được an vui
Giặc thù phiền não không lui, cứ lì.
35. Khi còn phiền não sân si
Những tên ngục tốt bảo trì tử sinh
Đồ đao hành hạ tâm linh
Làm sao có được an bình trong tâm?
36. Kẻ cừu địch tham sân chưa dứt
Thì sao đành bỏ mất công phu
Thế nhân hăm hở diệt thù
Còn quên ăn ngủ khi thù chưa tan.
37. Dù thân trúng phải tên đao
Chưa phân thắng bại ai nào thối lui?
Mặc dù những địch thù kia
Trước sau cũng chết theo lề tự nhiên.
38-39. Nay ta muốn dẹp yên phiền não
Dù trăm nguy ngàn khó không sờn
Thương binh còn thấy vẻ vang
Nên vì đạo cả xem thường khổ đau.
40. Kẻ chài, đồ tể, nông phu
Vì cơm áo chịu gian nguy cực hình
Ta vì an lạc quần sinh
Sao không nhẫn nại trăm nghìn chướng duyên?
41-42. Đã nguyền độ vô biên phiền não
Mà bản tâm rốt ráo chưa yên
Sao không khéo lượng sức mình?
Từ nay ta quyết đinh ninh diệt thù.
43. Nâng niu kiếm báu trừ ma
Sân si thề diệt như là cừu nhân
Ngộ, mê năng lực tương đương
Mới mong đoạn dứt thâm căn não phiền.
44-45. Thà chịu khổ bị thiêu bị chặt
Thề quyết không khuất giặc si mê
Giặc thường kéo đến rút đi
Giặc phiền não ấy một đi không về.
46. Tuệ quang chiếu phá si mê
Trục ra khỏi khối tâm kia một lần
Còn đâu tông tích tham sân
Chớ nên nhu nhược không cần gắng tu.
47. Phiền não không ở ngoài, trong, giữa
Không ở đâu, xuất xứ huyễn hư
Hãy vì tuệ giác tiến tu
Sao ta luống chịu ngục tù khổ đau?
48. Tư duy lẽ ấy cho sâu
Luật nghi Phật chế nên mau tuân hành
Y vương lời dặn đinh ninh
Không theo toa thuốc sao lành bệnh đây?
Phần Văn Xuôi
CHƯƠNG BỐN
THỰC HÀNH BỒ-ĐỀ TÂM
(Bồ-đề tâm hạnh)
1- Sau khi mạnh mẽ phát Bồ-đề tâm, Bồ-tát con Phật phải thường tinh tấn tu tập không được biếng nhác, nhất là không được làm trái học giới Bồ-tát.
2- Một việc làm nếu ta không suy nghĩ cẩn thận, hoặc do ngẫu hứng mà làm thì dù đã hứa, ta cũng có thể xét lại xem nên theo hay nên bỏ.
3- Nhưng làm sao có thể từ bỏ Giới, mà với trí tuệ bao la chư Phật Bồ-tát đã xét thấy có vô lượng công đức, và chính ta cũng đã từng suy nghĩ trước khi lãnh thọ ?
4- Đã phát nguyện làm lợi lạc hữu tình mà không làm như lời hứa, thì hóa ra lừa dối tất cả chúng sanh ? Như vậy số phận ta sẽ ra sao ?
5- Kinh dạy, kẻ nào đã định cho người khác một vật tầm thường mà cuối cùng không cho, cũng sẽ đọa làm quỷ đói.
6- Thế mà ta đã mời chúng sanh đến dự yến tiệc vô thượng an lạc rồi lại dối gạt chúng, thì làm sao sinh đến cõi tốt lành ?
7- Trường hợp A-a-hán xả tâm Bồ-đề mà vẫn được quả giải thoát là việc khó nghĩ bàn, chỉ bậc Nhất thiết trí (Phật) mới hoàn toàn thấu rõ nguyên nhân.
8- Trong các tội đọa thuộc Bồ-tát giới, cái tội xả tâm Bồ-đề là nặng nhất, vì nếu khởi cái tâm này thì làm cho tất cả chúng sanh mất lợi lạc.
9- Kẻ nào gây trở ngại cho thiện hành của Bồ-tát, dù chỉ một sát-na, thì vì tổn hại cả hữu tình nên sẽ bị quả báo đọa ác đạo không cùng tận.
10- Phá hoại an lạc của một chúng sanh mà còn gặp khốn đốn, huống gì hủy hoại an lạc của vô biên hữu tình đầy khắp biên giới hư không ?
11- Bởi thế, người vừa có sức mạnh dám phát tâm Bồ-đề, lại vừa có khả năng phạm tội đọa, thì vẫn quanh quẩn mãi trong vòng luân hồi, khó có ngày bước lên các địa vị Bồ-tát.
12- Vậy nên ta phải cung kính thực hành những gì đã thệ nguyện. Từ nay về sau nếu không tinh tấn, chắc chắn ta sẽ đọa vào những nơi thấp hèn.
13- Vô lượng chư Phật đã ra đời để làm lợi ích chúng sanh, nhưng do tội lỗi quá khứ mà ta đã không gặp được sự cứu độ của các ngài.
14- Nếu nay ta cũng lại phạm tội như trước, chắc chắn sẽ không thoát khỏi cảnh bị bệnh, bị trói, bị xẻ cưa trong các ác đạo.
15- Được gặp Phật xuất thế, được làm người có lòng tin Phật thích hợp để tu thiện hành, đấy là những điều kiện hiếm có, biết bao giờ ta mới được lại ?
16- Dù hiện nay ta khỏe mạnh, đủ ăn, không bị tổn thương, nhưng mạng sống trôi qua từng giây phút, cái thân này chỉ như vật tạm.
17- Cứ theo cách hành xử của ta hiện nay, thì được lại thân người cũng khó. Mà nếu không được thân người thì chỉ có thể làm ác, không thể tạo thiện hành.
18- Khi đã đủ cơ hội để làm điều lành mà không chịu làm, đến lúc bị đọa vào ác đạo, bị các thống khổ bức bách, ta liệu làm được gì ?
19- Nếu không làm lành, chỉ tạo toàn nghiệp ác thì dù trải qua một ức kiếp, ta cũng không được nghe đến cái tên của cõi tốt lành.
20- Đó là lý do đức Thế Tôn dạy : thân người vô cùng khó được, như con rùa mù từ dưới biển mới ngoi lên mà cổ nó chui ngay được vào lỗ hổng nơi một tấm ván trôi bềnh bồng.
21- Phạm tội nặng chỉ trong sát-na cũng bị một kiếp đoạ vào địa ngục Vô gián, huống chi từ vô thủy luân hồi đến nay ta đã tạo tội, thì làm sao có thể sinh vào nẻo lành ?
22- Chờ trả cho xong những ác báo ấy để được giải thoát đã là việc khó, huống chi trong lúc thọ quả báo ta lại còn tạo thêm nhiều tội lỗi.
23- Đã được thân người nhàn rỗi mà không lo tu hành, thì thật không gì điên cuồng ngu xuẩn hơn.
24- Nếu biết vậy mà vẫn ngu si làm biếng, thì khi lâm chung, ta sẽ hết sức đau khổ.
25- Lửa địa ngục thiêu đốt thân thể trong nhiều kiếp đã khó chịu nổi, mà ngọn lửa ăn năn hối hận còn làm cho tim ta đau đớn vô vàn.
26- Điều lợi lạc khó được mà ta may mắn đã được, lại có đủ khôn ngoan, vậy mà vẫn đoạ vào địa ngục ;
27- Có khác gì ta đã vướng phải bùa chú làm cho mất hồn. Không biết ta đã bị cái gì làm cho hôn ám, con ma nào ẩn nấp trong tâm ta ?
28- Tham, sân, những kẻ thù ấy không có tay chân, mặt mũi, cũng không dũng cảm, thông minh gì, sao chúng có thể sai sử ta như sai đầy tớ ?
29- Phiền não trong tâm tự tung tự tác làm tổn thương ta, vậy mà ta vẫn chịu đựng không giận tức chúng, sự nhẫn chịu vô lối ấy thực là đáng trách.
30- Dù cho chư thiên và các loài khác nhất tề tấn công ta, cũng không thể đẩy ta vào địa ngục Vô gián được.
31- Nhưng năng lực của kẻ thù phiền não tham dục lại rất lớn, có thể ném ta vào ngọn lửa địa ngục mà ngay cả núi Tu Di gặp phải cũng cháy ra tro.
32- Kẻ thù phiền não trong tâm ta sống dai vô thủy vô chung. Những địch thù trên đời không có kẻ nào sống lâu đến thế.
33- Nếu thuận theo kẻ địch ở đời, ta còn có được lợi lạc. Nhưng nếu chiều theo phiền não trong tâm thì ta chỉ có gặp toàn những khổ hại mà thôi.
34- Kẻ thù địch sống dai ấy, cái nhân duy nhất tăng trưởng tai họa ấy, nếu cứ để cho nó ở trong tâm mình, thì làm sao ta sống an vui không lo sợ cho được ?
35- Phiền não là ngục tốt bảo vệ ngục sinh tử, là kẻ hành quyết tội nhân trong địa ngục. Nếu nó còn ở trong tâm ta thì làm sao ta có được an vui ?
36- Đừi này nếu chưa đích thân tiêu diệt được kẻ thù phiền não thì ta không nên xả bỏ tinh tấn. Người đời khi bị kẻ khác làm hại chút xíu cũng còn nổi giận, tráng sĩ khi chưa diệt xong kẻ thù thì ngủ không yên giấc.
37- Trong khi đánh nhau kịch liệt giữa chiến trường, người ta còn nỗ lực tiêu diệt kẻ thù, mặc dù những kẻ thù địch ấy rốt cuộc tự nhiên cũng sẽ chết. Nhưng vì những thù địch ấy gây cho họ khổ não, nên bất kể thân mình trúng phải tên đao, khi chưa đạt mục đích tiêu diệt kẻ thù, họvẫn không đào tẩu thối lui.
38- Huống ta nay tinh tấn quyết tiêu diệt kẻ thù tự nhiên (là si mê phiền não), cái nhân của thống khổ, thì thật không nên biếng nhác thối chí, dù có gặp trăm ngàn gian khổ.
39- Khi vì mưu cầu chút danh lợi mà thân bị trúng thương của kẻ thù, người ta còn lấy đó làm vinh. Nay ta vì lợi ích lớn lao mà siêng năng tinh tấn, thì đau khổ sao có thể làm ta chùn bước ?
40- Những kẻ chài lưới, đồ tể, nông phu…v.v… chỉ vì sinh kế mà phải chịu nóng chịu rét cùng bao nhiêu gian nan cay đắng. Nay ta vì an lạc chúng sanh, sao lại không nhẫn chịu khó khăn ?
41- Ta đã phát nguyện cứu độ chúng sanh khắp mười phương ra khỏi phiền não ái dục, thế mà chính ta thì lại chưa lìa xa phiền não.
42- Thốt lời không tự lượng sức, có phải là điên cuồng không ? Bởi thế từ nay ta không bao giờ nên khiếp nhược thối lui trong lúc triệt tiêu phiền não.
43- Ta hãy yêu mến phương pháp đối trị phiền não, hãy ôm hận quyết chiến đấu với nó. Chỉ nhờ phát một cái tâm mãnh liệt ngang với tham sân phiền não mới mong diệt được não phiền.
44- Ta thà bị thiêu, bị giết, bị chặt đầu, quyết không khuất phục giặc phiền não.
45- Kẻ địch thông thường khi bị đánh đuổi ra khỏi một nơi nào, lại rút đi nơi khác ẩn náu dưỡng sức, chờ khi phục hồi lực lượng sẽ trở lui đánh tiếp, nhưng kẻ thù phiền não thì không thế.
46- Khi con mắt tuệ xuyên suốt để tống khứ phiền não ra khỏi tâm thì phiền não đi đâu ? Nó không thể ẩn trú chỗ nào để về sau trở lại. Thế thì sao ta lại nhu nhược, không chịu tinh tấn tiêu diệt nó.
47- Phiền não không ở ngoại cảnh, không ở nội thân, cũng không ở giữa thân và cảnh. Ngoài ba chỗ đó chẳng có chỗ nào cho nó trú. Vậy nó trú chỗ nào để hại ta ? Vậy nên biết phiền não chỉ là tâm huyễn, không đáng sợ. Hãy nên vì sự nghiệp trí tuệ mà siêng tu, sao ta vẫn cứ ở trong địa ngục để bị tổn hại một cách vô nghĩa ?
48- Tư duy như vậy, ta nên tận lực tu hành viên mãn các học giới Bồ-tát. Bệnh nhân cần thuốc, nếu không tuân theo lời dặn lương y thì làm sao khỏi bệnh?