大黑天 ( 大đại 黑hắc 天thiên )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（天名）梵語摩訶迦羅Mahākāla，譯為大黑天，大黑神。或譯為大時。顯密二教之所說各異。密教謂為大日如來因降伏惡魔示現忿怒藥叉主之形者，或有一面八臂。或有三面六臂。繫人之髑髏以為瓔珞。可畏之相也。故古來以為軍神而祀之。現今印度稱其女體為迦梨Kalī（迦羅之女聲也），以為大自在天之后妃，而盛祀之。新譯仁王經護國品曰：「昔天羅國王有一太子名曰班足，登王位時有外道師名為善施，與王灌頂，乃令班足取千頭王以祀塚間摩訶迦羅大黑天神。」同良賁疏曰：「言塚間者所住處也，言摩訶者此翻為大，言迦羅者此云黑天也。上句梵語，下句唐言。大黑天神，鬥戰神也。若祀彼神增其威德舉事皆勝，故嚮祀也。」金剛恐怖集會方廣儀軌觀自在菩薩三世最勝心明王經曰：「摩訶迦羅天像前，蘇末那搵三甜，護摩三浴叉已。現為使者為成辨一切。」注曰：「大黑天也，披象皮橫把一槍，一頭穿人頭一頭穿羊。」義淨譯孔雀經中曰：「大黑藥叉王，婆羅痆斯國住。」攝大儀軌二曰：「摩賀迦羅神，曩莫三滿多沒馱喃，摩賀迦羅野，裟嚩賀。」大日經疏十曰：「摩訶迦羅所謂大黑神也，毘盧遮那以降伏三世法門欲除彼（指荼吉尼），故化作大黑神。過於彼無量示現，以灰塗身在曠野中，以術悉召一切法成就乘空履水皆無礙諸荼吉尼而訶責之。猶汝常噉人，故我今復當食汝，即吞噉之。然不令死彼，伏已放之，悉令斷肉。」理趣釋下曰：「七母女天者是摩訶迦羅天眷屬也。（中略）此天等亦有曼荼羅，中央畫摩訶迦羅以七母天圍繞，具如廣經所說。摩訶迦羅者大時義，時謂三世無障礙義，大者是毘盧遮那法身無處不徧，七母女天並梵天母。」慧琳音義十曰：「摩訶迦羅，唐云大黑天神也。有大神力，壽無量千歲，八臂身青黑雲色，二手懷中橫把一三戟叉，右第二手把一青羖羊，左第二手把一餓鬼頭髻，右第三手把劍，左第三手執羯吒罔迦（Khaṭvāṇga）是一髑髏幢也，後二手各於肩上共張一白象皮如披勢，以毒蛇貫穿髑髏以為瓔珞，虎牙上出作大忿怒形，雷電煙火以為威光身形極大，足下有一地神女天，以兩手承足者也。」其他為此天之降魔神而現威靈。見仁王經良賁注下一，佛祖通載三十五。顯教之所傳者以之為施福神。謂祀之，則能得福德。西竺諸寺皆於食廚安置供養之。寄歸傳曰：「西方諸大寺處，或於食廚柱側，或在大庫門前，彫木表形，或二尺三尺為神王狀。坐把全囊，卻踞小床一腳垂地。每將油拭，黑色為形。號曰莫訶歌羅，即大黑神也。古代相承云：是大天之部屬，性愛三寶，護持五眾使無損耗。求者稱情，但至食時廚家每薦香火，所有飲食隨列於前。」是祀為施福神之本據也。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 天thiên 名danh ） 梵Phạn 語ngữ 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 譯dịch 為vi 大đại 黑hắc 天thiên ， 大đại 黑hắc 神thần 。 或hoặc 譯dịch 為vi 大đại 時thời 。 顯hiển 密mật 二nhị 教giáo 之chi 。 所sở 說thuyết 各các 異dị 。 密mật 教giáo 謂vị 為vi 大đại 日nhật 如Như 來Lai 因nhân 降hàng 伏phục 惡ác 魔ma 。 示thị 現hiện 忿phẫn 怒nộ 藥dược 叉xoa 主chủ 之chi 形hình 者giả ， 或hoặc 有hữu 一nhất 面diện 八bát 臂tý 。 或hoặc 有hữu 三tam 面diện 六lục 臂tý 。 繫hệ 人nhân 之chi 髑độc 髏lâu 。 以dĩ 為vi 瓔anh 珞lạc 。 可khả 畏úy 之chi 相tướng 也dã 。 故cố 古cổ 來lai 以dĩ 為vi 軍quân 神thần 而nhi 祀tự 之chi 。 現hiện 今kim 印ấn 度độ 稱xưng 其kỳ 女nữ 體thể 為vi 迦ca 梨lê Kalī （ 迦ca 羅la 之chi 女nữ 聲thanh 也dã ） ， 以dĩ 為vi 大Đại 自Tự 在Tại 天Thiên 。 之chi 后hậu 妃phi ， 而nhi 盛thịnh 祀tự 之chi 。 新tân 譯dịch 仁nhân 王vương 經kinh 護hộ 國quốc 品phẩm 曰viết ： 「 昔tích 天thiên 羅la 國quốc 王vương 有hữu 一nhất 太thái 子tử 。 名danh 曰viết 班ban 足túc ， 登đăng 王vương 位vị 時thời 有hữu 外ngoại 道đạo 師sư 名danh 為vi 善thiện 施thí ， 與dữ 王vương 灌quán 頂đảnh ， 乃nãi 令linh 班ban 足túc 取thủ 千thiên 頭đầu 王vương 以dĩ 祀tự 塚trủng 間gian 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 大đại 黑hắc 天thiên 神thần 。 」 同đồng 良lương 賁 疏sớ 曰viết ： 「 言ngôn 塚trủng 間gian 者giả 所sở 住trú 處xứ 也dã ， 言ngôn 摩ma 訶ha 者giả 此thử 翻phiên 為vi 大đại ， 言ngôn 迦ca 羅la 者giả 此thử 云vân 黑hắc 天thiên 也dã 。 上thượng 句cú 梵Phạn 語ngữ 下hạ 句cú 唐đường 言ngôn 。 大đại 黑hắc 天thiên 神thần ， 鬥đấu 戰chiến 神thần 也dã 。 若nhược 祀tự 彼bỉ 神thần 增tăng 其kỳ 威uy 德đức 舉cử 事sự 皆giai 勝thắng ， 故cố 嚮hướng 祀tự 也dã 。 」 金kim 剛cang 恐khủng 怖bố 集tập 會hội 方Phương 廣Quảng 儀nghi 軌quỹ 觀Quán 自Tự 在Tại 菩Bồ 薩Tát 。 三tam 世thế 最tối 勝thắng 心tâm 明minh 王vương 經kinh 曰viết 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 天thiên 像tượng 前tiền ， 蘇tô 末mạt 那na 搵 三tam 甜điềm ， 護hộ 摩ma 三tam 浴dục 叉xoa 已dĩ 。 現hiện 為vi 使sứ 者giả 為vi 成thành 辨biện 一nhất 切thiết 。 」 注chú 曰viết ： 「 大đại 黑hắc 天thiên 也dã ， 披phi 象tượng 皮bì 橫hoạnh/hoành 把bả 一nhất 槍thương ， 一nhất 頭đầu 穿xuyên 人nhân 頭đầu 一nhất 頭đầu 穿xuyên 羊dương 。 」 義nghĩa 淨tịnh 譯dịch 孔khổng 雀tước 經kinh 中trung 曰viết ： 「 大đại 黑hắc 藥dược 叉xoa 王vương ， 婆bà 羅la 痆na 斯tư 國quốc 住trụ 。 」 攝nhiếp 大đại 儀nghi 軌quỹ 二nhị 曰viết ： 「 摩ma 賀hạ 迦ca 羅la 神thần ， 曩nẵng 莫mạc 三tam 滿mãn 多đa 沒một 馱đà 喃nẩm ， 摩ma 賀hạ 迦ca 羅la 野dã ， 裟sa 嚩phạ 賀hạ 。 」 大đại 日nhật 經kinh 疏sớ 十thập 曰viết 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 所sở 謂vị 大đại 黑hắc 神thần 也dã 毘Tỳ 盧Lô 遮Già 那Na 。 以dĩ 降hàng 伏phục 三tam 世thế 法Pháp 門môn 欲dục 除trừ 彼bỉ （ 指chỉ 荼đồ 吉cát 尼ni ） ， 故cố 化hóa 作tác 大đại 黑hắc 神thần 。 過quá 於ư 彼bỉ 無vô 量lượng 示thị 現hiện ， 以dĩ 灰hôi 塗đồ 身thân 在tại 曠khoáng 野dã 中trung ， 以dĩ 術thuật 悉tất 召triệu 一nhất 切thiết 法pháp 成thành 就tựu 乘thừa 空không 履lý 水thủy 皆giai 無vô 礙ngại 諸chư 荼đồ 吉cát 尼ni 而nhi 訶ha 責trách 之chi 。 猶do 汝nhữ 常thường 噉đạm 人nhân ， 故cố 我ngã 今kim 復phục 當đương 。 食thực 汝nhữ ， 即tức 吞thôn 噉đạm 之chi 。 然nhiên 不bất 令linh 死tử 彼bỉ ， 伏phục 已dĩ 放phóng 之chi ， 悉tất 令linh 斷đoạn 肉nhục 。 」 理lý 趣thú 釋thích 下hạ 曰viết ： 「 七thất 母mẫu 女nữ 天thiên 者giả 是thị 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 天thiên 眷quyến 屬thuộc 也dã 。 （ 中trung 略lược ） 此thử 天thiên 等đẳng 亦diệc 有hữu 曼mạn 荼đồ 羅la ， 中trung 央ương 畫họa 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 以dĩ 七thất 母mẫu 天thiên 圍vi 繞nhiễu ， 具cụ 如như 廣quảng 經kinh 所sở 說thuyết 。 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 者giả 大đại 時thời 義nghĩa ， 時thời 謂vị 三tam 世thế 無vô 障chướng 礙ngại 義nghĩa ， 大đại 者giả 是thị 毘Tỳ 盧Lô 遮Già 那Na 。 法Pháp 身thân 無vô 處xứ 不bất 徧biến ， 七thất 母mẫu 女nữ 天thiên 並tịnh 梵Phạm 天Thiên 母mẫu 。 」 慧tuệ 琳 音âm 義nghĩa 十thập 曰viết 摩ma 訶ha 迦ca 羅la 。 唐đường 云vân 大đại 黑hắc 天thiên 神thần 也dã 。 有hữu 大đại 神thần 力lực 。 壽thọ 無vô 量lượng 千thiên 歲tuế 。 八bát 臂tý 身thân 青thanh 黑hắc 雲vân 色sắc ， 二nhị 手thủ 懷hoài 中trung 橫hoạnh/hoành 把bả 一nhất 三tam 戟kích 叉xoa ， 右hữu 第đệ 二nhị 手thủ 把bả 一nhất 青thanh 羖cổ 羊dương ， 左tả 第đệ 二nhị 手thủ 把bả 一nhất 餓ngạ 鬼quỷ 頭đầu 髻kế ， 右hữu 第đệ 三tam 手thủ 把bả 劍kiếm ， 左tả 第đệ 三tam 手thủ 執chấp 羯yết 吒tra 罔võng 迦ca （ Kha ṭ vā ṇ ga ） 是thị 一nhất 髑độc 髏lâu 幢tràng 也dã ， 後hậu 二nhị 手thủ 各các 於ư 肩kiên 上thượng 共cộng 張trương 一nhất 白bạch 象tượng 皮bì 如như 披phi 勢thế ， 以dĩ 毒độc 蛇xà 貫quán 穿xuyên 髑độc 髏lâu 以dĩ 為vi 瓔anh 珞lạc 。 虎hổ 牙nha 上thượng 出xuất 作tác 大đại 忿phẫn 怒nộ 形hình ， 雷lôi 電điện 煙yên 火hỏa 以dĩ 為vi 威uy 光quang 身thân 形hình 極cực 大đại ， 足túc 下hạ 有hữu 一nhất 地địa 神thần 女nữ 天thiên ， 以dĩ 兩lưỡng 手thủ 承thừa 足túc 者giả 也dã 。 」 其kỳ 他tha 為vi 此thử 天thiên 之chi 降hàng 魔ma 神thần 而nhi 現hiện 威uy 靈linh 。 見kiến 仁nhân 王vương 經kinh 良lương 賁 注chú 下hạ 一nhất ， 佛Phật 祖tổ 通thông 載tải 三tam 十thập 五ngũ 。 顯hiển 教giáo 之chi 所sở 傳truyền 者giả 以dĩ 之chi 為vi 施thí 福phước 神thần 。 謂vị 祀tự 之chi ， 則tắc 能năng 得đắc 福phước 德đức 。 西tây 竺trúc 諸chư 寺tự 皆giai 於ư 食thực 廚 安an 置trí 供cúng 養dường 之chi 。 寄ký 歸quy 傳truyền 曰viết ： 「 西tây 方phương 諸chư 大đại 寺tự 處xứ ， 或hoặc 於ư 食thực 廚 柱trụ 側trắc ， 或hoặc 在tại 大đại 庫khố 門môn 前tiền ， 彫điêu 木mộc 表biểu 形hình ， 或hoặc 二nhị 尺xích 三tam 尺xích 為vi 神thần 王vương 狀trạng 。 坐tọa 把bả 全toàn 囊nang ， 卻khước 踞cứ 小tiểu 床sàng 一nhất 腳cước 垂thùy 地địa 。 每mỗi 將tương 油du 拭thức ， 黑hắc 色sắc 為vi 形hình 。 號hiệu 曰viết 莫mạc 訶ha 歌ca 羅la ， 即tức 大đại 黑hắc 神thần 也dã 。 古cổ 代đại 相tướng 承thừa 云vân ： 是thị 大đại 天thiên 之chi 部bộ 屬thuộc ， 性tánh 愛ái 三Tam 寶Bảo 護hộ 持trì 五ngũ 眾chúng 使sử 無vô 損tổn 耗hao 。 求cầu 者giả 稱xưng 情tình ， 但đãn 至chí 食thực 時thời 廚 家gia 每mỗi 薦tiến 香hương 火hỏa 所sở 有hữu 飲ẩm 食thực 。 隨tùy 列liệt 於ư 前tiền 。 」 是thị 祀tự 為vi 施thí 福phước 神thần 之chi 本bổn 據cứ 也dã 。