大眾部 ( 大đại 眾chúng 部bộ )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（流派）有二：一、為根本結集時之大眾部。以窟內之結集，謂之上座部。故窟外之結集，謂之大眾部。是為小乘二十部之根本二部。佛滅後百年，大天比丘出。始確立大眾部之本義（以前未見宗義之相異），爾後自其部更出異部，本末合有五部。文殊師利問經下曰：「佛告文殊師利：初二者，一、摩訶僧祇Mahāsāṁghika（此言大眾，老少同會，共集律部也），二、體毘履Sthavira（此言老宿，淳老宿人同會，共出律部也），我入涅槃後一百歲，此二部當起。」宗輪論述記上曰：「界內既以迦葉為上座部，界外無別標首，但總言大眾，皆由未生怨生王為大檀越種種供養。恐界內人多難可和合，所以兩處弘宣。時雖兩處結集人無異諍法無異說，界內耆年至多，界外年少極多。乃至大天乖諍昔時界外少年之僧，門人苗裔共為一朋名大眾部，取昔為名，往苦界內耆舊之僧共為一徒名上座部。」二、四律五論中之摩訶僧祇律（譯言大眾）是也。此乃指窟內之上座部，名為大眾者，其故以窟內上座部之律藏，誦出八十度名為八十誦，百年之間，五師相傳，至優婆毱多。毱多之門人有五師，各立一見。於根本之八十誦律，建立一宗之律部，上座部之律藏，於此分五部。以是根本之八十誦律，稱為大眾部。是現存四律中之摩訶僧祇律也。大集經二十二曰：「我涅槃後，我諸弟子，受持如來十二部經，讀誦書寫，廣博徧覽五部經律，是故名為摩訶僧祇。」翻譯名義集四曰：「智首疏云：總別六部，僧祇是總。前五是別，此僧祇部眾行解虛通，不生偏執，徧順五見以通行故，故知是總。」行事鈔上一之二曰：「統明律藏本實一文，但為機悟不同致令諸計岳立，所以隨其樂欲成立己宗。競采大眾之文，用集一宗之典。」同資持記曰：「如來滅後迦葉結集為八十誦律，五師相繼一百年來並無支派，後因淨計遂分五宗。（中略）言大眾者此瀝窟外部，高僧傳論云：上座大眾創分結集之場，彼言大眾乃是窟外，此云大眾定是窟內。即今摩訶僧祇，此翻大眾，以五百人亦大眾故（智論則云千人），是則大眾名通二部，上座唯局窟外，學者須細辨之。」又行事鈔同卷曰：「僧祇律是根本，部餘是五部。」同資持記曰：「具云摩訶僧祇，此翻大眾，從眾為名，即窟內部。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 流lưu 派phái ） 有hữu 二nhị ： 一nhất 、 為vi 根căn 本bổn 結kết 集tập 時thời 之chi 大đại 眾chúng 部bộ 。 以dĩ 窟quật 內nội 之chi 結kết 集tập ， 謂vị 之chi 上thượng 座tòa 部bộ 。 故cố 窟quật 外ngoại 之chi 結kết 集tập ， 謂vị 之chi 大đại 眾chúng 部bộ 。 是thị 為vi 小Tiểu 乘Thừa 二nhị 十thập 部bộ 之chi 根căn 本bổn 二nhị 部bộ 。 佛Phật 滅diệt 後hậu 百bách 年niên ， 大đại 天thiên 比Bỉ 丘Khâu 出xuất 。 始thỉ 確xác 立lập 大đại 眾chúng 部bộ 之chi 本bổn 義nghĩa （ 以dĩ 前tiền 未vị 見kiến 宗tông 義nghĩa 之chi 相tướng 異dị ） ， 爾nhĩ 後hậu 自tự 其kỳ 部bộ 更cánh 出xuất 異dị 部bộ ， 本bổn 末mạt 合hợp 有hữu 五ngũ 部bộ 。 文Văn 殊Thù 師Sư 利Lợi 。 問vấn 經kinh 下hạ 曰viết ： 「 佛Phật 告cáo 文Văn 殊Thù 師Sư 利Lợi 。 初sơ 二nhị 者giả ， 一nhất 、 摩ma 訶ha 僧Tăng 祇kỳ Mahāsā ṁ ghika （ 此thử 言ngôn 大đại 眾chúng ， 老lão 少thiểu 同đồng 會hội ， 共cộng 集tập 律luật 部bộ 也dã ） ， 二nhị 、 體thể 毘tỳ 履lý Sthavira （ 此thử 言ngôn 老lão 宿túc 淳thuần 老lão 宿túc 人nhân 同đồng 會hội ， 共cộng 出xuất 律luật 部bộ 也dã ） ， 我ngã 入nhập 涅Niết 槃Bàn 後hậu 。 一nhất 百bách 歲tuế ， 此thử 二nhị 部bộ 當đương 起khởi 。 」 宗tông 輪luân 論luận 述thuật 記ký 上thượng 曰viết ： 「 界giới 內nội 既ký 以dĩ 迦Ca 葉Diếp 為vi 上thượng 座tòa 部bộ ， 界giới 外ngoại 無vô 別biệt 標tiêu 首thủ ， 但đãn 總tổng 言ngôn 大đại 眾chúng ， 皆giai 由do 未vị 生sanh 怨oán 生sanh 王vương 為vi 大đại 檀đàn 越việt 。 種chủng 種chủng 供cúng 養dường 。 恐khủng 界giới 內nội 人nhân 多đa 難nan 可khả 和hòa 合hợp ， 所sở 以dĩ 兩lưỡng 處xứ 弘hoằng 宣tuyên 。 時thời 雖tuy 兩lưỡng 處xứ 結kết 集tập 人nhân 無vô 異dị 諍tranh 法pháp 無vô 異dị 說thuyết ， 界giới 內nội 耆kỳ 年niên 至chí 多đa ， 界giới 外ngoại 年niên 少thiếu 極cực 多đa 。 乃nãi 至chí 大đại 天thiên 乖quai 諍tranh 昔tích 時thời 界giới 外ngoại 少thiếu 年niên 之chi 僧Tăng ， 門môn 人nhân 苗miêu 裔duệ 共cộng 為vi 一nhất 朋bằng 名danh 大đại 眾chúng 部bộ ， 取thủ 昔tích 為vi 名danh ， 往vãng 苦khổ 界giới 內nội 耆kỳ 舊cựu 之chi 僧Tăng 共cộng 為vi 一nhất 徒đồ 名danh 上thượng 座tòa 部bộ 。 」 二nhị 、 四tứ 律luật 五ngũ 論luận 中trung 之chi 摩ma 訶ha 僧Tăng 祇kỳ 律luật （ 譯dịch 言ngôn 大đại 眾chúng ） 是thị 也dã 。 此thử 乃nãi 指chỉ 窟quật 內nội 之chi 上thượng 座tòa 部bộ ， 名danh 為vi 大đại 眾chúng 者giả ， 其kỳ 故cố 以dĩ 窟quật 內nội 上thượng 座tòa 部bộ 之chi 律luật 藏tạng ， 誦tụng 出xuất 八bát 十thập 度độ 名danh 為vi 八bát 十thập 誦tụng ， 百bách 年niên 之chi 間gian ， 五ngũ 師sư 相tướng 傳truyền ， 至chí 優ưu 婆bà 毱cúc 多đa 。 毱cúc 多đa 之chi 門môn 人nhân 有hữu 五ngũ 師sư ， 各các 立lập 一nhất 見kiến 。 於ư 根căn 本bổn 之chi 八bát 十thập 誦tụng 律luật ， 建kiến 立lập 一nhất 宗tông 之chi 律luật 部bộ ， 上thượng 座tòa 部bộ 之chi 律luật 藏tạng ， 於ư 此thử 分phần 五ngũ 部bộ 。 以dĩ 是thị 根căn 本bổn 之chi 八bát 十thập 誦tụng 律luật ， 稱xưng 為vi 大đại 眾chúng 部bộ 。 是thị 現hiện 存tồn 四tứ 律luật 中trung 之chi 摩ma 訶ha 僧Tăng 祇kỳ 律luật 也dã 。 大đại 集tập 經kinh 二nhị 十thập 二nhị 曰viết 我ngã 涅Niết 槃Bàn 後hậu 。 我ngã 諸chư 弟đệ 子tử 。 受thọ 持trì 如Như 來Lai 。 十Thập 二Nhị 部Bộ 經Kinh 。 讀đọc 誦tụng 書thư 寫tả 。 廣quảng 博bác 徧biến 覽lãm 五ngũ 部bộ 經kinh 律luật 是thị 故cố 名danh 為vi 。 摩ma 訶ha 僧Tăng 祇kỳ 。 」 翻phiên 譯dịch 名danh 義nghĩa 集tập 四tứ 曰viết ： 「 智trí 首thủ 疏sớ 云vân ： 總tổng 別biệt 六lục 部bộ ， 僧Tăng 祇kỳ 是thị 總tổng 。 前tiền 五ngũ 是thị 別biệt ， 此thử 僧Tăng 祇kỳ 部bộ 眾chúng 行hành 解giải 虛hư 通thông ， 不bất 生sanh 偏thiên 執chấp ， 徧biến 順thuận 五ngũ 見kiến 以dĩ 通thông 行hành 故cố ， 故cố 知tri 是thị 總tổng 。 」 行hành 事sự 鈔sao 上thượng 一nhất 之chi 二nhị 曰viết ： 「 統thống 明minh 律luật 藏tạng 本bổn 實thật 一nhất 文văn ， 但đãn 為vi 機cơ 悟ngộ 不bất 同đồng 致trí 令linh 諸chư 計kế 岳nhạc 立lập ， 所sở 以dĩ 隨tùy 其kỳ 樂nhạo 欲dục 。 成thành 立lập 己kỷ 宗tông 。 競cạnh 采thải 大đại 眾chúng 之chi 文văn ， 用dụng 集tập 一nhất 宗tông 之chi 典điển 。 」 同đồng 資tư 持trì 記ký 曰viết 如Như 來Lai 滅diệt 後hậu 。 迦Ca 葉Diếp 結kết 集tập 為vi 八bát 十thập 誦tụng 律luật ， 五ngũ 師sư 相tương 繼kế 一nhất 百bách 年niên 來lai 並tịnh 無vô 支chi 派phái ， 後hậu 因nhân 淨tịnh 計kế 遂toại 分phần 五ngũ 宗tông 。 （ 中trung 略lược ） 言ngôn 大đại 眾chúng 者giả 此thử 瀝lịch 窟quật 外ngoại 部bộ ， 高cao 僧Tăng 傳truyền 論luận 云vân ： 上thượng 座tòa 大đại 眾chúng 創sáng/sang 分phần 結kết 集tập 之chi 場tràng ， 彼bỉ 言ngôn 大đại 眾chúng 乃nãi 是thị 窟quật 外ngoại ， 此thử 云vân 大đại 眾chúng 定định 是thị 窟quật 內nội 。 即tức 今kim 摩ma 訶ha 僧Tăng 祇kỳ ， 此thử 翻phiên 大đại 眾chúng ， 以dĩ 五ngũ 百bách 人nhân 亦diệc 大đại 眾chúng 故cố （ 智trí 論luận 則tắc 云vân 千thiên 人nhân ） ， 是thị 則tắc 大đại 眾chúng 名danh 通thông 二nhị 部bộ ， 上thượng 座tòa 唯duy 局cục 窟quật 外ngoại ， 學học 者giả 須tu 細tế 辨biện 之chi 。 」 又hựu 行hành 事sự 鈔sao 同đồng 卷quyển 曰viết ： 「 僧Tăng 祇kỳ 律luật 是thị 根căn 本bổn ， 部bộ 餘dư 是thị 五ngũ 部bộ 。 」 同đồng 資tư 持trì 記ký 曰viết ： 「 具cụ 云vân 摩ma 訶ha 僧Tăng 祇kỳ ， 此thử 翻phiên 大đại 眾chúng ， 從tùng 眾chúng 為vi 名danh ， 即tức 窟quật 內nội 部bộ 。 」 。