cửu bộ kinh
Phật Quang Đại Từ Điển
(九部經) Chín bộ kinh. Phạm: Nàvàíga-zàsana. Pàli: Navaíga-buddha-sàsana. Cũng gọi Cửu phần giáo, Cửu bộ pháp. Gọi tắt: Cửu kinh. Nội dung kinh Phật được chia làm chín loại hoặc chín bộ. Về cách chia chín bộ, giữa Nam và Bắc truyền có thuyết khác nhau. 1. Chín bộ kinh. Cứ theo bài tựa trong Thiện kiến luật tì bà sa văn Pàli, bài tựa trong Trường bộ kinh chú và kinh Đại bát niết bàn (bản Nam) quyển 3, thì chín bộ kinh là: a. Tu đa la (Pàli: Sutta), b. Kì dạ (Pàli: Geyya), c. Già đà (Pàli: Gàthà), d. Hòa già la na (Pàli: Veyyàkaraịa, cũng gọi Thụ kí), e. Ưu đà na(Pàli: Udàna), f. Y đế mục đà già(Pàli: Itivuttaka, cũng gọi Như thị ngữ), g. Xà đà già(Pàli: Jàtaka, cũng gọi Bản sinh), h. Tì Phật lược(Pàli: Vedalla), i. A phù đà đạt ma (Pàli: Abbhutadhamma, cũng gọi Vị tằng hữu pháp). Cứ theo Đại minh tam tạng pháp số quyển 33, quyển 34 nói, thì chín bộ kinh từ xưa gọi là Đại thừa cửu bộ (chín bộ Đại thừa), tức là từ trong 12 bộ kinh trừ đi ba bộ: Ni đà na (Nhân duyên, duyên khởi), A ba đà na (Thí dụ) và Ưu bà đề xá (Luận nghị) mà thành. Cứ theo Đại thừa nghĩa chương quyển 1 và Pháp uyển nghĩa lâm chương quyển 2, lí do tại sao trong 12 bộ kinh lại trừ ba bộ vừa kể ở trên ra, là vì Bồ tát Đại thừa không phạm giới nên không có Duyên khởi, vì cơ duyên thù thắng nên không có Thí dụ, và vì không cần việc gạn bày hỏi đáp nên không có Luận nghị. 2. Chín bộ kinh. Cứ theo phẩm Phương tiện của kinh Pháp hoa, thì chín bộ kinh là: Tu đa la, Kì dạ, Bản sự, Bản sinh, Vị tằng hữu, Nhân duyên (Phạm, Pàli: Nidàna), Thí dụ (Phạm, Pàli: Avadàna), Ưu ba đề xá (Phạm: upadeza). Chín bộ này gọi là Tiểu thừa Cửu bộ. Tức là từ trong 12 bộ kinh trừ đi ba bộ: Tì phật lược (Phương quảng), Hòa già la na (Thụ kí), Ưu đà na (Vô vấn tự thuyết) mà thành. 3. Chín bộ kinh. Cứ theo Đại tập pháp môn quyển thượng, thì chín bộ kinh là: Khế kinh, Kì dạ, Kí biệt, Già đà, Bản sự, Bản sinh, Duyên khởi, Phương quảng, Hi pháp. Đây là từ trong chín bộ kinh Đại thừa, loại Ưu đà na ra và thêm Duyên khởi vào mà thành. 4. Chín bộ kinh. Cứ theo phẩm Niệm phật trong luận Thập trụ tì bà sa quyển 9 chép thì chín bộ kinh là: Tu đa la, Kì dạ, Thụ kí, Già đà, Ưu đà na, Ni đà na, Như thị ngữ kinh, Phỉ phì la, Vị tằng hữu kinh. Đây là từ trong chín bộ kinh Tiểu thừa, loại Xà đa già ra và thêm Ni đà na vào mà thành. [X. Đại bát niết bàn kinh nghĩa kí Q.2 – Đại thừa huyền luận Q.5 – Pháp hoa kinh huyền nghĩa Q.6 phần trên – Diệu kinh văn cú tư chí kí Q.12]. (xt. Thập Nhị Bộ Kinh).