極微分不分 ( 極cực 微vi 分phần 不bất 分phân )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（雜語）三位極微中第二位色聚之微，大小乘各異其論，小乘以分析之極為極微。至於極微，則無可分上下左右方角之部分（此曰極微無方分），故不可更為分析。若果欲分析之，則惟以意識之觀慧，於一極微中分別有能造之四大，有所造之色香等而已，然如此分析之色香等二十，但為想像，故非實之極微。蓋此二十，非事實可分離者也。大乘原不立實體之極微。其極微為以觀慧分析麤色之意識想像，故得分析無限。然於某程度而不止之。則與虛空相似，不能為物質之想。故於得為色想之限，立極微之名，而定為分析之之極也。正理論三十二曰：「極微，略有二種：一實二假。其相云何？實謂極成色等自相，於和集位現量所得。假由分析比量所知，謂聚色中以慧漸析至最極位。然後於中辨色聲等極微差別，此析所至名假極微。」唯識論二曰：「諸瑜伽師以假想慧於麤色相漸次除析至不可析，假說說極微。此極微猶有方分而不可析，若更析之，便以空現，不名為色。故說極微是色邊際。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 雜tạp 語ngữ ） 三tam 位vị 極cực 微vi 中trung 第đệ 二nhị 位vị 色sắc 聚tụ 之chi 微vi ， 大đại 小Tiểu 乘Thừa 各các 異dị 其kỳ 論luận 小Tiểu 乘Thừa 以dĩ 分phân 析tích 之chi 極cực 為vi 極cực 微vi 。 至chí 於ư 極cực 微vi ， 則tắc 無vô 可khả 分phần 上thượng 下hạ 左tả 右hữu 方phương 角giác 之chi 部bộ 分phần （ 此thử 曰viết 極cực 微vi 無vô 方phương 分phần ） ， 故cố 不bất 可khả 更cánh 為vi 分phân 析tích 。 若nhược 果quả 欲dục 分phân 析tích 之chi ， 則tắc 惟duy 以dĩ 意ý 識thức 之chi 觀quán 慧tuệ 於ư 一nhất 極cực 微vi 中trung 。 分phân 別biệt 有hữu 能năng 造tạo 之chi 四tứ 大đại ， 有hữu 所sở 造tạo 之chi 色sắc 香hương 等đẳng 而nhi 已dĩ ， 然nhiên 如như 此thử 分phân 析tích 之chi 色sắc 香hương 等đẳng 二nhị 十thập ， 但đãn 為vi 想tưởng 像tượng ， 故cố 非phi 實thật 之chi 極cực 微vi 。 蓋cái 此thử 二nhị 十thập ， 非phi 事sự 實thật 可khả 分phân 離ly 者giả 也dã 。 大Đại 乘Thừa 原nguyên 不bất 立lập 實thật 體thể 之chi 極cực 微vi 。 其kỳ 極cực 微vi 為vi 以dĩ 觀quán 慧tuệ 分phân 析tích 麤thô 色sắc 之chi 意ý 識thức 想tưởng 像tượng ， 故cố 得đắc 分phân 析tích 無vô 限hạn 。 然nhiên 於ư 某mỗ 程 度độ 而nhi 不bất 止chỉ 之chi 。 則tắc 與dữ 虛hư 空không 相tương 似tự 不bất 能năng 為vi 物vật 質chất 之chi 想tưởng 。 故cố 於ư 得đắc 為vi 色sắc 想tưởng 之chi 限hạn ， 立lập 極cực 微vi 之chi 名danh ， 而nhi 定định 為vi 分phân 析tích 之chi 之chi 極cực 也dã 。 正chánh 理lý 論luận 三tam 十thập 二nhị 曰viết ： 「 極cực 微vi 略lược 有hữu 二nhị 種chủng 。 一nhất 實thật 二nhị 假giả 。 其kỳ 相tướng 云vân 何hà 。 實thật 謂vị 極cực 成thành 色sắc 等đẳng 自tự 相tướng ， 於ư 和hòa 集tập 位vị 。 現hiện 量lượng 所sở 得đắc 。 假giả 由do 分phân 析tích 比tỉ 量lượng 所sở 知tri ， 謂vị 聚tụ 色sắc 中trung 以dĩ 慧tuệ 漸tiệm 析tích 至chí 最tối 極cực 位vị 。 然nhiên 後hậu 於ư 中trung 辨biện 色sắc 聲thanh 等đẳng 極cực 微vi 差sai 別biệt 此thử 析tích 所sở 至chí 名danh 假giả 極cực 微vi 。 」 唯duy 識thức 論luận 二nhị 曰viết ： 「 諸chư 瑜du 伽già 師sư 以dĩ 假giả 想tưởng 慧tuệ 於ư 麤thô 色sắc 相tướng 漸tiệm 次thứ 除trừ 析tích 至chí 不bất 可khả 析tích ， 假giả 說thuyết 說thuyết 極cực 微vi 。 此thử 極cực 微vi 猶do 有hữu 方phương 分phần 而nhi 不bất 可khả 析tích ， 若nhược 更cánh 析tích 之chi ， 便tiện 以dĩ 空không 現hiện ， 不bất 名danh 為vi 色sắc 。 故cố 說thuyết 極cực 微vi 。 是thị 色sắc 邊biên 際tế 。 」 。