菩薩所觀四智 ( 菩Bồ 薩Tát 所sở 觀quán 四Tứ 智Trí )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（術語）唯識論等破外道餘乘實我實法之所執，且說阿毘達磨經四智成就菩薩之所觀，舉以略顯於心外無有實境。四智者，一相違識相智，於一處鬼人天等所見各別。境若實有，則豈能如此隨見者業力而轉變種種耶？二無所緣識智，緣過去未來夢等非實之境時，境非實有，而心現緣知。心若必託外境而起，則云何無緣耶？以此准知，一切境界，皆心所變也。三自應無倒智，境若為實，則一切凡夫，皆應是聖，本來證悟心外之境故。若然，則不應假功用而得脫，應自然成就，何不然耶？四隨三智轉智，三智者：一隨自在者智轉智，已證得心自在者，隨自己所欲轉變水等能成金等。境若實有，何能如此隨心轉變耶？二隨類密者智轉智，得勝定而修法觀者，觀一境隨而青瘀等相，種種顯現。境若實有，豈能如此耶？三隨分別智轉智，起證實之無分別智，一切境相，皆不現前。境若實有，云何證實時皆不現耶？菩薩成就此四智時於唯識之理決定悟入故，不許心外實境也。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 術thuật 語ngữ ） 唯duy 識thức 論luận 等đẳng 破phá 外ngoại 道đạo 餘dư 乘thừa 實thật 我ngã 實thật 法pháp 之chi 所sở 執chấp ， 且thả 說thuyết 阿a 毘tỳ 達đạt 磨ma 經kinh 四Tứ 智Trí 成thành 就tựu 菩Bồ 薩Tát 。 之chi 所sở 觀quán ， 舉cử 以dĩ 略lược 顯hiển 於ư 心tâm 外ngoại 無vô 有hữu 實thật 境cảnh 。 四Tứ 智Trí 者giả ， 一nhất 相tương 違vi 識thức 相tướng 智trí ， 於ư 一nhất 處xứ 鬼quỷ 人nhân 天thiên 等đẳng 所sở 見kiến 各các 別biệt 。 境cảnh 若nhược 實thật 有hữu ， 則tắc 豈khởi 能năng 如như 此thử 隨tùy 見kiến 者giả 業nghiệp 力lực 而nhi 轉chuyển 變biến 種chủng 種chủng 耶da ？ 二nhị 無vô 所sở 緣duyên 識thức 智trí ， 緣duyên 過quá 去khứ 未vị 來lai 。 夢mộng 等đẳng 非phi 實thật 之chi 境cảnh 時thời ， 境cảnh 非phi 實thật 有hữu ， 而nhi 心tâm 現hiện 緣duyên 知tri 。 心tâm 若nhược 必tất 託thác 外ngoại 境cảnh 而nhi 起khởi ， 則tắc 云vân 何hà 無vô 緣duyên 。 耶da ？ 以dĩ 此thử 准chuẩn 知tri 一nhất 切thiết 。 境cảnh 界giới ， 皆giai 心tâm 所sở 變biến 也dã 。 三tam 自tự 應ưng/ứng 無vô 倒đảo 智trí ， 境cảnh 若nhược 為vi 實thật ， 則tắc 一nhất 切thiết 凡phàm 夫phu 。 皆giai 應ưng 是thị 聖thánh ， 本bổn 來lai 證chứng 悟ngộ 心tâm 外ngoại 之chi 境cảnh 故cố 。 若nhược 然nhiên ， 則tắc 不bất 應ưng/ứng 假giả 功công 用dụng 而nhi 得đắc 脫thoát ， 應ưng/ứng 自tự 然nhiên 成thành 就tựu 。 何hà 不bất 然nhiên 耶da ？ 四tứ 隨tùy 三tam 智trí 轉chuyển 智trí ， 三tam 智trí 者giả ： 一nhất 隨tùy 自tự 在tại 者giả 智trí 轉chuyển 智trí ， 已dĩ 證chứng 得đắc 心tâm 自tự 在tại 者giả 。 隨tùy 自tự 己kỷ 所sở 欲dục 轉chuyển 變biến 水thủy 等đẳng 能năng 成thành 金kim 等đẳng 。 境cảnh 若nhược 實thật 有hữu 何hà 能năng 如như 此thử 。 隨tùy 心tâm 轉chuyển 變biến 耶da ？ 二nhị 隨tùy 類loại 密mật 者giả 智trí 轉chuyển 智trí ， 得đắc 勝thắng 定định 而nhi 修tu 法pháp 觀quán 者giả ， 觀quán 一nhất 境cảnh 隨tùy 而nhi 青thanh 瘀ứ 等đẳng 相tướng 種chủng 種chủng 顯hiển 現hiện 。 境cảnh 若nhược 實thật 有hữu ， 豈khởi 能năng 如như 此thử 耶da ？ 三tam 隨tùy 分phân 別biệt 智trí 轉chuyển 智trí ， 起khởi 證chứng 實thật 之chi 無vô 分phân 別biệt 智trí 。 一nhất 切thiết 境cảnh 相tướng 皆giai 不bất 現hiện 前tiền 。 境cảnh 若nhược 實thật 有hữu ， 云vân 何hà 證chứng 實thật 時thời 皆giai 不bất 現hiện 耶da 菩Bồ 薩Tát 成thành 就tựu 。 此thử 四Tứ 智Trí 時thời 於ư 唯duy 識thức 之chi 理lý 決quyết 定định 悟ngộ 入nhập 故cố ， 不bất 許hứa 心tâm 外ngoại 實thật 境cảnh 也dã 。