Bát Nhã Tâm Kinh Vị Toản –

般Bát 若Nhã 心Tâm 經Kinh 彙Vị 纂Toản

清Thanh 孫Tôn 念Niệm 劬Cù 纂Toản

般Bát 若Nhã 心Tâm 經Kinh 彙Vị 纂Toản

心tâm 經kinh 辭từ 寡quả 而nhi 道đạo 大đại 。 言ngôn 微vi 而nhi 旨chỉ 深thâm 。 實thật 眾chúng 生sanh 長trường 夜dạ 之chi 明minh 燈đăng 。 諸chư 佛Phật 之chi 慧tuệ 命mạng 也dã 。 參tham 之chi 而nhi 得đắc 其kỳ 旨chỉ 。 則tắc 宰tể 制chế 一nhất 身thân 。 統thống 馭ngự 萬vạn 變biến 。 自tự 利lợi 利lợi 他tha 。 入nhập 世thế 出xuất 世thế 。 無vô 所sở 不bất 宜nghi 。 究cứu 其kỳ 關quan 鍵kiện 。 在tại 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 一nhất 句cú 。 為vi 全toàn 經kinh 之chi 扼ách 要yếu 。 大đại 抵để 道đạo 之chi 不bất 明minh 。 心tâm 之chi 難nạn/nan 治trị 。 總tổng 根căn 於ư 我ngã 相tương/tướng 。 如Như 來Lai 知tri 我ngã 相tương/tướng 之chi 毒độc 害hại 甚thậm 大đại 。 故cố 即tức 一nhất 性tánh 而nhi 開khai 色sắc 心tâm 。 即tức 色sắc 心tâm 而nhi 開khai 五ngũ 蘊uẩn 。 即tức 五ngũ 蘊uẩn 而nhi 開khai 十thập 二nhị 入nhập 。 十thập 八bát 界giới 。 且thả 詳tường 之chi 為vi 。 十Thập 二Nhị 因Nhân 緣Duyên 。 究cứu 其kỳ 指chỉ 歸quy 。 不bất 出xuất 色sắc 心tâm 二nhị 法pháp 也dã 。 而nhi 心tâm 法pháp 之chi 精tinh 。 則tắc 以dĩ 智trí 得đắc 俱câu 無vô 為vi 究cứu 竟cánh 。 奈nại 凡phàm 夫phu 無vô 識thức 。 輙triếp 云vân 佛Phật 教giáo 空không 虗hư 不bất 實thật 。 不bất 知tri 佛Phật 法Pháp 。 乃nãi 真chân 實thật 不bất 虗hư 。 葢# 所sở 言ngôn 正chánh 欲dục 去khứ 愚ngu 迷mê 之chi 虗hư 。 立lập 本bổn 性tánh 之chi 實thật 也dã 。 所sở 言ngôn 之chi 空không 。 乃nãi 相tương/tướng 空không 耳nhĩ 。 所sở 存tồn 者giả 。 本bổn 性tánh 也dã 。 性tánh 相tướng 不bất 明minh 。 執chấp 諸chư 幻huyễn 相tương/tướng 。 遂toại 愚ngu 及cập 世thế 人nhân 。 禍họa 及cập 今kim 古cổ 。 恣tứ 情tình 縱túng/tung 識thức 。 飄phiêu 淪luân 苦khổ 海hải 。 出xuất 沒một 無vô 常thường 。 改cải 頭đầu 換hoán 面diện 。 橫hoạnh/hoành 竪thụ 毛mao 羽vũ 。 寧ninh 有hữu 已dĩ 哉tai 。 所sở 以dĩ 我ngã 佛Phật 欲dục 人nhân 去khứ 愚ngu 迷mê 之chi 虗hư 。 立lập 本bổn 性tánh 之chi 實thật 。 說thuyết 法Pháp 指chỉ 示thị 。 密mật 譚đàm 實thật 相tướng 。 心tâm 光quang 不bất 發phát 。 則tắc 性tánh 海hải 弗phất 澄trừng 。 心tâm 非phi 異dị 功công 。 經kinh 非phi 異dị 教giáo 。 以dĩ 觀quán 照chiếu 為vi 宗tông 。 而nhi 歸quy 於ư 智trí 得đắc 俱câu 忘vong 。 則tắc 真chân 實thật 了liễu 義nghĩa 也dã 。 夫phu 見kiến 地địa 明minh 而nhi 不bất 修tu 觀quán 行hành 。 何hà 異dị 有hữu 田điền 不bất 耕canh 。 觀quán 行hành 不bất 修tu 。 必tất 致trí 心tâm 有hữu 罣quái 礙ngại 。 不bất 得đắc 自tự 在tại 。 無vô 明minh 熾sí 燃nhiên 。 情tình 識thức 固cố 結kết 。 而nhi 本bổn 有hữu 之chi 智trí 光quang 。 埋mai 沒một 盡tận 矣hĩ 。 (# 念niệm 劬cù )# 早tảo 參tham 教giáo 乘thừa 。 幸hạnh 未vị 沈trầm 落lạc 坑khanh 塹tiệm 。 黑hắc 頭đầu 俄nga 白bạch 。 悲bi 境cảnh 奪đoạt 歡hoan 。 靜tĩnh 溯# 平bình 生sanh 。 宛uyển 如như 一nhất 夢mộng 。 纂toản 錄lục 此thử 經Kinh 。 不bất 覺giác 涕thế 淚lệ 橫hoạnh/hoành 集tập 。 雖tuy 來lai 日nhật 苦khổ 少thiểu 。 猶do 欲dục 痛thống 自tự 鞭tiên 策sách 。 於ư 末mạt 路lộ 而nhi 一nhất 拔bạt 長trường/trưởng 劫kiếp 之chi 情tình 根căn 焉yên 。 是thị 編biên 之chi 纂toản 。 廣quảng 搜sưu 博bác 採thải 。 亦diệc 久cửu 歷lịch 歲tuế 時thời 。 理lý 精tinh 說thuyết 備bị 。 觀quán 者giả 玩ngoạn 索sách 而nhi 熏huân 習tập 之chi 。 不bất 無vô 小tiểu 補bổ 。 與dữ 金kim 剛cang 經kinh 並tịnh 刻khắc 。 募mộ 印ấn 五ngũ 千thiên 零linh 四tứ 十thập 八bát 卷quyển 。 用dụng 廣quảng 流lưu 傳truyền 。 以dĩ 不bất 負phụ 我ngã 佛Phật 慈từ 悲bi 普phổ 度độ 之chi 意ý 。 三tam 教giáo 聖thánh 人nhân 。 皆giai 未vị 外ngoại 心tâm 以dĩ 言ngôn 教giáo 。 無vô 量lượng 眾chúng 生sanh 。 皆giai 可khả 因nhân 教giáo 以dĩ 成thành 功công 。 讀đọc 者giả 因nhân 教giáo 明minh 心tâm 。 轉chuyển 諸chư 識thức 以dĩ 成thành 正chánh 智trí 。 空không 幻huyễn 相tương/tướng 而nhi 悟ngộ 真chân 宗tông 。 即tức 心tâm 即tức 佛Phật 。 真chân 常thường 無vô 礙ngại 。 妙diệu 覺giác 圓viên 明minh 。 尚thượng 何hà 有hữu 苦khổ 厄ách 之chi 不bất 度độ 哉tai 。

乾can/kiền/càn 隆long 五ngũ 十thập 九cửu 年niên 歲tuế 次thứ 甲giáp 寅# 七thất 月nguyệt 朔sóc 日nhật 述thuật 甫phủ 孫tôn 念niệm 劬cù 謹cẩn 識thức 。

原nguyên 起khởi

賢hiền 首thủ 以dĩ 此thử 經Kinh 為vi 釋Thích 迦Ca 牟Mâu 尼Ni 佛Phật 說thuyết 。 尋tầm 珠châu 云vân 。 此thử 觀Quán 自Tự 在Tại 。 菩Bồ 薩Tát 所sở 說thuyết 也dã 。 施thí 護hộ 本bổn 云vân 。 世Thế 尊Tôn 在tại 靈Linh 鷲Thứu 山Sơn 中trung 。 入nhập 甚thậm 深thâm 光quang 明minh 。 宣tuyên 說thuyết 正Chánh 法Pháp 。 三Tam 摩Ma 提Đề 竟cánh 。 舍Xá 利Lợi 子Tử 白bạch 觀Quán 自Tự 在Tại 菩Bồ 薩Tát 。 言ngôn 若nhược 有hữu 人nhân 欲dục 修tu 學học 。 甚thậm 深thâm 般Bát 若Nhã 法Pháp 門môn 者giả 。 當đương 云vân 何hà 修tu 學học 。 而nhi 觀Quán 自Tự 在Tại 菩Bồ 薩Tát 。 遂toại 說thuyết 此thử 經Kinh 。 此thử 經Kinh 乃nãi 世Thế 尊Tôn 所sở 說thuyết 。 大đại 部bộ 般Bát 若Nhã 之chi 精tinh 要yếu 。 故cố 知tri 菩Bồ 薩Tát 之chi 說thuyết 。 即tức 世Thế 尊Tôn 之chi 語ngữ 也dã 。 觀quán 自tự 在tại 即tức 觀quán 世thế 音âm 。 昔tích 已dĩ 成thành 佛Phật 。 號hiệu 正Chánh 法Pháp 明minh 。 退thoái 居cư 等đẳng 覺giác 。 輔phụ 佛Phật 行hạnh 化hóa 。 於ư 深thâm 般Bát 若Nhã 久cửu 已dĩ 修tu 行hành 。 將tương 說thuyết 心tâm 要yếu 。 經kinh 文văn 先tiên 敘tự 其kỳ 自tự 行hành 。 以dĩ 表biểu 說thuyết 之chi 不bất 虗hư 。

心tâm 經kinh 至chí 東đông 土thổ/độ 。 凡phàm 經kinh 五ngũ 譯dịch 。 第đệ 一nhất 後hậu 秦tần 。 鳩Cưu 摩Ma 羅La 什Thập 譯dịch 。 名danh 摩Ma 訶Ha 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 。 大đại 明minh 咒chú 經kinh 。 (# 字tự 句cú 與dữ 玄huyền 奘tráng 本bổn 多đa 寡quả 稍sảo 有hữu 不bất 同đồng )# 二nhị 唐đường 玄huyền 奘tráng 譯dịch 。 名danh 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多đa 心tâm 經kinh 。 即tức 今kim 所sở 流lưu 通thông 者giả 。 (# 共cộng 五ngũ 十thập 四tứ 句cú 二nhị 百bách 六lục 十thập 八bát 字tự 。 五ngũ 譯dịch 獨độc 此thử 流lưu 傳truyền )# 三tam 唐đường 利lợi 言ngôn 譯dịch 。 名danh 與dữ 奘tráng 師sư 同đồng 。 四tứ 宋tống 法pháp 月nguyệt 譯dịch 。 名danh 普Phổ 遍Biến 智Trí 藏Tạng 。 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 經Kinh 。 五ngũ 宋tống 施thí 護hộ 譯dịch 。 名danh 佛Phật 說thuyết 聖thánh 佛Phật 母mẫu 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 經kinh 。 藏tạng 本bổn 惟duy 秦tần 與dữ 玄huyền 奘tráng 二nhị 譯dịch 。 餘dư 譯dịch 不bất 載tái (# 五ngũ 譯dịch 惟duy 奘tráng 譯dịch 流lưu 通thông 者giả 。 一nhất 順thuận 古cổ 。 以dĩ 文văn 義nghĩa 尤vưu 善thiện 。 古cổ 來lai 皆giai 崇sùng 此thử 本bổn 故cố 。 二nhị 從tùng 用dụng 。 奘tráng 師sư 往vãng 回hồi 西tây 域vực 。 惟duy 憑bằng 此thử 本bổn 。 遣khiển 魔ma 障chướng 故cố 。 神thần 僧Tăng 傳truyền 云vân 。 奘tráng 師sư 西tây 行hành 。 至chí 罽kế 賓tân 國quốc 。 道đạo 險hiểm 不bất 可khả 過quá 。 遇ngộ 一nhất 老lão 僧Tăng 。 口khẩu 授thọ 此thử 經Kinh 。 令linh 奘tráng 誦tụng 之chi 。 遂toại 得đắc 山sơn 川xuyên 平bình 易dị 。 道đạo 路lộ 開khai 通thông 。 虎hổ 豹báo 藏tạng 形hình 。 魔ma 鬼quỷ 潛tiềm 跡tích 。 得đắc 至chí 佛Phật 國quốc 取thủ 經kinh 而nhi 歸quy （# 慈từ 恩ân 傳truyền 與dữ 此thử 少thiểu 異dị ）# )# 。

經kinh 有hữu 五ngũ 義nghĩa 。 一nhất 釋thích 名danh 。 二nhị 辨biện 體thể 。 三Tam 明Minh 宗tông 。 四tứ 論luận 用dụng 。 五ngũ 判phán 教giáo 相tương/tướng 。 夫phu 法pháp 有hữu 名danh 。 名danh 必tất 詮thuyên 體thể 。 顯hiển 體thể 由do 宗tông 。 宗tông 成thành 有hữu 用dụng 。 判phán 以dĩ 教giáo 相tương/tướng 。 則tắc 區khu 以dĩ 別biệt 矣hĩ 。 今kim 題đề 以dĩ 法pháp 喻dụ 為vi 名danh 。 實thật 相tướng 為vi 體thể 。 觀quán 照chiếu 為vi 宗tông 。 度độ 苦khổ 為vi 用dụng 。 大Đại 乘Thừa 為vi 教giáo 相tương/tướng 。 五ngũ 者giả 皆giai 經kinh 中trung 之chi 旨chỉ 。 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 是thị 法pháp 。 心tâm 字tự 是thị 喻dụ 。 此thử 經Kinh 是thị 般Bát 若Nhã 中trung 統thống 要yếu 之chi 妙diệu 義nghĩa 。 喻dụ 人nhân 心tâm 藏tạng 為vi 主chủ 要yếu 統thống 極cực 之chi 本bổn 。 實thật 相tướng 。 即tức 諸chư 法pháp 空không 相tướng 也dã 。 觀quán 照chiếu 。 即tức 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 也dã 。 度độ 苦khổ 。 即tức 度độ 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 也dã 。 大Đại 乘Thừa 。 即tức 菩Bồ 薩Tát 所sở 行hành 。 深thâm 般Bát 若Nhã 也dã 。

諸chư 經kinh 題đề 不bất 出xuất 人nhân 喻dụ 法pháp 三tam 。 單đơn 人nhân 。 則tắc 佛Phật 說thuyết 阿A 彌Di 陀Đà 經kinh 等đẳng 。 單đơn 法pháp 。 則tắc 大đại 般Bát 若Nhã 涅Niết 槃Bàn 經kinh 等đẳng 。 單đơn 喻dụ 。 則tắc 梵Phạm 網võng 經kinh 等đẳng 。 人nhân 法pháp 兼kiêm 。 則tắc 文Văn 殊Thù 問vấn 般Bát 若Nhã 經kinh 等đẳng 。 法pháp 喻dụ 兼kiêm 。 妙Diệu 法Pháp 蓮Liên 華Hoa 經Kinh 等đẳng 。 人nhân 喻dụ 兼kiêm 。 則tắc 如Như 來Lai 獅sư 子tử 吼hống 經kinh 等đẳng 。 人nhân 法pháp 喻dụ 三tam 。 則tắc 大đại 方Phương 廣Quảng 佛Phật 華hoa 嚴nghiêm 經kinh 等đẳng 是thị 也dã (# 見kiến 義nghĩa 句cú 詮thuyên )# 。

實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 是thị 萬vạn 行hạnh 指chỉ 歸quy 。 諸chư 佛Phật 正chánh 印ấn 。 故cố 以dĩ 為vi 體thể 。 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 即tức 實thật 相tướng 也dã 。 照chiếu 五ngũ 蘊uẩn 空không 。 是thị 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 。 非phi 照chiếu 則tắc 實thật 相tướng 不bất 顯hiển 。 故cố 以dĩ 為vi 宗tông 。 觀quán 照chiếu 是thị 因nhân 。 度độ 苦khổ 是thị 果quả 。 度độ 苦khổ 是thị 般Bát 若Nhã 之chi 力lực 用dụng 。 故cố 以dĩ 為vi 用dụng 。

四tứ 教giáo 藏tạng 通thông 別biệt 圓viên 。 此thử 經Kinh 捨xả 藏tạng 。 具cụ 通thông 別biệt 圓viên 三tam 教giáo 。 而nhi 文văn 意ý 在tại 圓viên 。 不bất 妨phương 帶đái 麤thô 顯hiển 妙diệu 。 故cố 指chỉ 蘊uẩn 界giới 處xứ 入nhập 等đẳng 。 皆giai 即tức 實thật 相tướng 。 辨biện 教giáo 是thị 約ước 法pháp 。 大Đại 乘Thừa 似tự 約ước 人nhân 說thuyết 。 葢# 此thử 法pháp 乃nãi 。 菩Bồ 薩Tát 所sở 行hành 。 三tam 世thế 佛Phật 所sở 依y 。 故cố 云vân 大Đại 乘Thừa 耳nhĩ 。

讀đọc 法pháp

觀quán 者giả 。 內nội 照chiếu 。 自tự 在tại 者giả 。 解giải 脫thoát 無vô 礙ngại 。 觀quán 是thị 所sở 修tu 之chi 因nhân 。 自tự 在tại 是thị 所sở 得đắc 之chi 果Quả 。 菩Bồ 薩Tát 是thị 所sở 證chứng 之chi 位vị 。 (# 首thủ 句cú 通thông 篇thiên 總tổng 冒mạo )# 行hành 深thâm 。 申thân 所sở 得đắc 內nội 觀quán 之chi 因nhân 。 照chiếu 見kiến 。 申thân 所sở 得đắc 自tự 在tại 之chi 果quả 。 度độ 苦khổ 。 申thân 所sở 得đắc 菩Bồ 薩Tát 之chi 位vị 。 (# 三tam 句cú 通thông 篇thiên 總tổng 綱cương )# 。

賢hiền 首thủ 云vân 。 初sơ 略lược 標tiêu 綱cương 要yếu 。 自tự 色sắc 不bất 異dị 空không 下hạ 。 廣quảng 陳trần 實thật 義nghĩa 。 於ư 中trung 有hữu 五ngũ 。 一nhất 拂phất 外ngoại 疑nghi 。 二nhị 顯hiển 法pháp 體thể 。 三Tam 明Minh 所sở 離ly 。 四tứ 辨biện 所sở 得đắc 。 五ngũ 結kết 歎thán 勝thắng 能năng 。

經kinh 說thuyết 蘊uẩn 空không 。 先tiên 有hữu 箇cá 照chiếu 見kiến 。 有hữu 箇cá 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 。 有hữu 箇cá 觀quán 自tự 在tại 。 此thử 處xứ 正chánh 須tu 契khế 悟ngộ 。 葢# 佛Phật 者giả 覺giác 也dã 。 原nguyên 非phi 以dĩ 空không 立lập 教giáo 。 若nhược 徒đồ 認nhận 空không 字tự 作tác 把bả 柄bính 。 其kỳ 病bệnh 不bất 細tế 。 楞lăng 伽già 經kinh 曰viết 。 空không 生sanh 大đại 覺giác 中trung 。 如như 海hải 一nhất 漚âu 發phát 。 紫tử 栢# 謂vị 空không 只chỉ 是thị 對đối 病bệnh 之chi 藥dược 。 病bệnh 去khứ 即tức 藥dược 無vô 所sở 施thí 。 後hậu 人nhân 目mục 釋Thích 氏thị 為vi 空không 門môn 。 非phi 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 心tâm 。 此thử 言ngôn 不bất 可khả 不bất 知tri 。

經kinh 以dĩ 智trí 得đắc 兩lưỡng 忘vong 為vi 究cứu 竟cánh 。 即tức 空không 覺giác 極cực 圓viên 。 寂tịch 滅diệt 現hiện 前tiền 之chi 旨chỉ 。 楞lăng 嚴nghiêm 二nhị 十thập 五ngũ 圓viên 通thông 。 獨độc 進tiến 觀quán 世thế 音âm 。 從tùng 聞văn 思tư 修tu 。 入nhập 三tam 摩ma 地địa 。 為vi 行hành 人nhân 標tiêu 準chuẩn 。 是thị 此thử 經Kinh 的đích 證chứng 。 學học 者giả 惟duy 自tự 識thức 此thử 心tâm 。 則tắc 教giáo 乘thừa 皆giai 為vi 我ngã 有hữu 。 否phủ/bĩ 則tắc 從tùng 文văn 字tự 牽khiên 轉chuyển 。 終chung 無vô 入nhập 頭đầu 處xứ (# 經kinh 註chú 云vân 。 心tâm 即tức 本bổn 覺giác 真chân 性tánh 。 常thường 住trụ 真chân 心tâm 也dã 。 一nhất 切thiết 攀phàn 緣duyên 內nội 心tâm 。 妄vọng 念niệm 分phân 別biệt 。 立lập 知tri 立lập 見kiến 。 是thị 心tâm 生sanh 滅diệt 意ý 識thức 。 非phi 復phục 本bổn 覺giác 之chi 心tâm 矣hĩ 。 昭chiêu 昭chiêu 靈linh 靈linh 。 六lục 七thất 八bát 識thức 聚tụ 影ảnh 於ư 內nội 。 謂vị 之chi 內nội 心tâm 。 見kiến 聞văn 覺giác 知tri 。 緣duyên 起khởi 塵trần 境cảnh 。 發phát 現hiện 於ư 外ngoại 。 謂vị 之chi 外ngoại 心tâm 。 皆giai 非phi 本bổn 覺giác 妙diệu 心tâm 。 妙diệu 覺giác 本bổn 心tâm 也dã 。 本bổn 妙diệu 明minh 心tâm 。 不bất 在tại 內nội 。 不bất 在tại 外ngoại 。 不bất 在tại 中trung 間gian 。 非phi 有hữu 真chân 悟ngộ 。 不bất 能năng 契khế 也dã 。 是thị 以dĩ 楞lăng 嚴nghiêm 七thất 處xứ 徵trưng 心tâm 。 都đô 無vô 是thị 處xứ )# 。

六lục 根căn 是thị 五ngũ 蘊uẩn 的đích 根căn 蒂# 。 六lục 塵trần 合hợp 六lục 根căn 為vi 十thập 二nhị 處xứ 。 是thị 五ngũ 蘊uẩn 的đích 處xứ 所sở 。 六lục 識thức 并tinh 前tiền 十thập 二nhị 處xứ 為vi 十thập 八bát 界giới 。 是thị 五ngũ 蘊uẩn 的đích 界giới 分phần/phân 。 雖tuy 種chủng 種chủng 分phân 別biệt 。 各các 異dị 其kỳ 名danh 。 總tổng 不bất 出xuất 色sắc 心tâm 二nhị 法pháp 。 (# 眼nhãn 耳nhĩ 鼻tị 舌thiệt 身thân 。 色sắc 聲thanh 香hương 味vị 觸xúc 。 為vi 色sắc 法pháp 。 意ý 為vi 心tâm 法pháp 。 法pháp 乃nãi 心tâm 色sắc 各các 半bán 。 葢# 以dĩ 心tâm 中trung 之chi 意ý 。 分phân 別biệt 五ngũ 塵trần 而nhi 生sanh 法pháp 相tướng 也dã )# 自tự 空không 中trung 無vô 色sắc 。 至chí 無vô 智trí 亦diệc 無vô 得đắc 。 明minh 自tự 初Sơ 地Địa 至chí 大Đại 乘Thừa 。 皆giai 當đương 了liễu 此thử 蘊uẩn 空không 法pháp 以dĩ 復phục 真chân 體thể 。

質chất 言ngôn 論luận 四Tứ 諦Đế 。 諦đế 者giả 。 實thật 也dã 。 謂vị 三tam 界giới 內nội 實thật 苦khổ 。 三tam 界giới 外ngoại 實thật 樂nhạo/nhạc/lạc 。 實thật 有hữu 滅diệt 可khả 證chứng 。 實thật 有hữu 道đạo 可khả 修tu 。 未vị 悟ngộ 大Đại 乘Thừa 如Như 幻Huyễn 三Tam 昧Muội 之chi 理lý 。 故cố 曰viết 四Tứ 諦Đế 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 或hoặc 問vấn 智trí 得đắc 正chánh 是thị 實thật 證chứng 。 何hà 故cố 言ngôn 無vô 。 答đáp 云vân 。 正chánh 照chiếu 空không 時thời 。 照chiếu 外ngoại 無vô 空không 。 空không 外ngoại 無vô 照chiếu 。 如như 空không 。 合hợp 空không 似tự 水thủy 投đầu 水thủy 。 若nhược 有hữu 智trí 得đắc 。 路lộ 便tiện 生sanh 矣hĩ 。 故cố 般Bát 若Nhã 以dĩ 無vô 得đắc 為vi 宗tông 。 (# 智trí 慧tuệ 非phi 有hữu 名danh 相tướng 。 著trước 一nhất 智trí 相tương/tướng 。 即tức 屬thuộc 妄vọng 相tương/tướng 。 存tồn 一nhất 智trí 見kiến 。 即tức 屬thuộc 妄vọng 見kiến 。 此thử 經Kinh 本bổn 為vi 上thượng 根căn 人nhân 修tu 最Tối 上Thượng 乘Thừa 者giả 說thuyết 。 若nhược 初sơ 修tu 之chi 士sĩ 。 正chánh 須tu 依y 此thử 發phát 心tâm 。 求cầu 智trí 求cầu 得đắc 。 未vị 可khả 以dĩ 為vi 妄vọng 念niệm 而nhi 空không 之chi )# 。

經kinh 言ngôn 除trừ 苦khổ 而nhi 申thân 之chi 以dĩ 真chân 實thật 不bất 虗hư 。 總tổng 為vi 世thế 人nhân 聚tụ 焚phần 於ư 火hỏa 宅trạch 中trung 。 輾triển 轉chuyển 受thọ 苦khổ 。 總tổng 無vô 出xuất 期kỳ 。 佛Phật 在tại 覺giác 中trung 。 哀ai 憫mẫn 慘thảm 切thiết 。 冀ký 人nhân 因nhân 言ngôn 悟ngộ 道đạo 。 以dĩ 脫thoát 離ly 苦khổ 趣thú 。 又hựu 恐khủng 教giáo 法pháp 雖tuy 行hành 。 不bất 信tín 者giả 仍nhưng 多đa 。 故cố 復phục 愷# 切thiết 提đề 撕# 。 以dĩ 真chân 實thật 不bất 虗hư 示thị 之chi 也dã 。 人nhân 耽đam 著trước 現hiện 前tiền 幻huyễn 境cảnh 。 造tạo 種chủng 種chủng 業nghiệp 。 其kỳ 作tác 樂nhạc 處xứ 。 皆giai 是thị 作tác 苦khổ 處xứ 。 迷mê 真chân 喪táng 本bổn 。 萬vạn 劫kiếp 隨tùy 落lạc 。 人nhân 禽cầm 關quan 頭đầu 。 力lực 爭tranh 只chỉ 這giá 些# 子tử 。 佛Phật 轉chuyển 法Pháp 輪luân 。 所sở 以dĩ 先tiên 說thuyết 苦Khổ 諦Đế 。 人nhân 能năng 知tri 苦khổ 。 畏úy 苦khổ 不bất 植thực 苦khổ 因nhân 。 即tức 不bất 受thọ 苦khổ 果quả 矣hĩ 。

凡phàm 例lệ

此thử 經Kinh 分phân 為vi 七thất 節tiết 。 乃nãi 照chiếu 依y 古cổ 本bổn 。 (# 賢hiền 首thủ 亦diệc 如như 此thử 分phần/phân )# 每mỗi 節tiết 標tiêu 四tứ 字tự 以dĩ 揭yết 其kỳ 旨chỉ 。 (# 釋thích 於ư 上thượng 方phương )# 使sử 讀đọc 者giả 易dị 於ư 尋tầm 繹# 。 與dữ 金kim 剛cang 經kinh 三tam 十thập 二nhị 分phần 同đồng 例lệ 。

此thử 經Kinh 註chú 解giải 雖tuy 多đa 。 可khả 宗tông 者giả 只chỉ 有hữu 數số 種chủng 。 唐đường 國quốc 師sư 賢hiền 首thủ 有hữu 略lược 疏sớ/sơ 。 明minh 天thiên 界giới 寺tự 僧Tăng 宗tông 泐# (# 名danh 如như 玘# )# 有hữu 註chú 解giải 。 金kim 華hoa 宋tống 濂# 有hữu 文văn 句cú 。 紫tử 栢# 老lão 人nhân (# 名danh 真chân 可khả 字tự 達đạt 觀quán )# 有hữu 論luận 說thuyết 。 毛mao 子tử 晉tấn 刻khắc 略lược 疏sớ/sơ 小tiểu 鈔sao 。 (# 係hệ 明minh 季quý 人nhân 所sở 纂toản )# 乃nãi 採thải 集tập 各các 家gia 。 以dĩ 為vi 賢hiền 首thủ 略lược 疏sớ/sơ 之chi 註chú 。 (# 訓huấn 詁# 極cực 備bị 於ư 理lý 事sự 精tinh 蘊uẩn 尚thượng 少thiểu 發phát 明minh )# 大đại 圓viên 居cư 士sĩ 張trương 有hữu 譽dự 有hữu 義nghĩa 句cú 詮thuyên 。 (# 纂toản 集tập 各các 說thuyết 最tối 為vi 詳tường 備bị 提đề 綱cương 揭yết 旨chỉ 於ư 理lý 事sự 精tinh 蘊uẩn 極cực 有hữu 發phát 明minh )# 近cận 今kim 龍long 興hưng 寺tự 僧Tăng (# 雯# 瓗# )# 有hữu 正chánh 解giải 。 其kỳ 餘dư 所sở 見kiến 。 不bất 足túc 流lưu 傳truyền 。 亦diệc 不bất 列liệt 其kỳ 名danh 目mục 。

各các 經kinh 註chú 解giải 或hoặc 詳tường 或hoặc 略lược 。 不bất 出xuất 訓huấn 詁# 之chi 體thể 。 闡xiển 發phát 理lý 蘊uẩn 者giả 罕# 見kiến 。 惟duy 義nghĩa 句cú 詮thuyên 超siêu 出xuất 諸chư 本bổn 。 是thị 編biên 採thải 各các 帙# 之chi 精tinh 言ngôn 。 全toàn 以dĩ 發phát 明minh 理lý 蘊uẩn 為vi 主chủ 。 而nhi 提đề 綱cương 揭yết 旨chỉ 。 逐trục 節tiết 詳tường 疏sớ/sơ 。 尤vưu 使sử 觀quán 者giả 易dị 於ư 得đắc 力lực 。

此thử 編biên 所sở 集tập 各các 註chú 。 俱câu 各các 冠quan 以dĩ 書thư 名danh 姓tánh 氏thị 。 其kỳ 低đê 頭đầu 之chi 總tổng 註chú 。 所sở 以dĩ 不bất 列liệt 姓tánh 氏thị 者giả 。 乃nãi 義nghĩa 句cú 詮thuyên 所sở 集tập 。 散tán 見kiến 於ư 各các 說thuyết 之chi 中trung 。 或hoặc 摘trích 數số 行hành 。 或hoặc 摘trích 數số 句cú 。 以dĩ 鄙bỉ 意ý 錯thác 綜tống 顛điên 倒đảo 而nhi 貫quán 串xuyến 之chi 。 說thuyết 不bất 一nhất 說thuyết 。 書thư 非phi 一nhất 書thư 。 故cố 難nạn/nan 冠quan 以dĩ 書thư 名danh 姓tánh 氏thị 。 非phi 掠lược 美mỹ 也dã 。

上thượng 方phương 所sở 釋thích 。 乃nãi 為vi 各các 節tiết 標tiêu 其kỳ 要yếu 旨chỉ 。 析tích 微vi 抉# 奧áo 。 精tinh 義nghĩa 攸du 存tồn 。 兼kiêm 補bổ 註chú 中trung 之chi 所sở 不bất 逮đãi 。

註chú 中trung 所sở 集tập 各các 說thuyết 。 凡phàm 有hữu 論luận 說thuyết 冗# 長trưởng 者giả 。 俱câu 係hệ 節tiết 錄lục 。 觀quán 者giả 幸hạnh 弗phất 以dĩ 割cát 截tiệt 為vi 嫌hiềm 。

全Toàn 經Kinh 大Đại 旨Chỉ

此thử 經Kinh 世Thế 尊Tôn 所sở 說thuyết 。 乃nãi 大đại 部bộ 般Bát 若Nhã 之chi 精tinh 要yếu 。 故cố 以dĩ 心tâm 名danh 。 掃tảo 去khứ 諸chư 相tướng 。 單đơn 說thuyết 真chân 空không 。 不bất 及cập 枝chi 葉diệp 。 獨độc 標tiêu 根căn 本bổn 。 此thử 是thị 文Văn 殊Thù 。 智trí 門môn 首thủ 舉cử 觀quán 自tự 在tại 者giả 何hà 。 正chánh 以dĩ 諸chư 佛Phật 說thuyết 法Pháp 。 單đơn 為vi 眾chúng 生sanh 度độ 苦khổ 。 觀quán 世thế 音âm 是thị 度độ 苦khổ 厄ách 的đích 大đại 菩Bồ 薩Tát 。 故cố 特đặc 首thủ 舉cử 之chi 。 以dĩ 為vi 真chân 空không 妙diệu 智trí 的đích 榜bảng 樣# 。 度độ 苦khổ 厄ách 並tịnh 不bất 說thuyết 他tha 十thập 四Tứ 無Vô 畏Úy 。 三tam 十thập 二nhị 應ứng 。 種chủng 種chủng 神thần 通thông 。 只chỉ 說thuyết 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 一nhất 句cú 。 可khả 見kiến 苦khổ 厄ách 無vô 量lượng 無vô 邊biên 。 究cứu 其kỳ 根căn 本bổn 。 只chỉ 為vì 不bất 見kiến 蘊uẩn 空không 耳nhĩ 。 所sở 以dĩ 深thâm 般Bát 若Nhã 只chỉ 觀quán 真chân 空không 。 又hựu 不bất 在tại 自tự 心tâm 中trung 觀quán 。 而nhi 教giáo 舍Xá 利Lợi 子Tử 從tùng 色sắc 上thượng 觀quán 起khởi 。 只chỉ 為vì 二Nhị 乘Thừa 人nhân 與dữ 初sơ 心tâm 菩Bồ 薩Tát 觀quán 門môn 。 多đa 落lạc 在tại 斷đoạn 空không 一nhất 邊biên 。 或hoặc 離ly 色sắc 觀quán 空không 。 或hoặc 滅diệt 色sắc 名danh 空không 。 總tổng 喚hoán 作tác 斷đoạn 空không 。 此thử 空không 虗hư 豁hoát 斷đoạn 滅diệt 。 無vô 知tri 無vô 用dụng 。 不bất 能năng 現hiện 出xuất 萬vạn 法pháp 。 如như 何hà 度độ 得đắc 。 眾chúng 生sanh 苦khổ 厄ách 。 所sở 以dĩ 教giáo 人nhân 。 從tùng 色sắc 上thượng 勘khám 破phá 。 菩Bồ 薩Tát 觀quán 色sắc 。 不bất 是thị 實thật 色sắc 。 是thị 隨tùy 緣duyên 幻huyễn 現hiện 而nhi 與dữ 真chân 空không 無vô 兩lưỡng 樣# 的đích 。 觀quán 空không 不bất 是thị 斷đoạn 空không 。 遍biến 在tại 一nhất 切thiết 色sắc 中trung 。 而nhi 與dữ 幻huyễn 色sắc 無vô 兩lưỡng 樣# 的đích 。 體thể 既ký 兩lưỡng 不bất 相tương 離ly 。 用dụng 亦diệc 兩lưỡng 不bất 相tương 礙ngại 。 故cố 曰viết 不bất 異dị 。 然nhiên 猶do 是thị 二nhị 件# 。 殊thù 不bất 知tri 色sắc 以dĩ 空không 為vi 體thể 。 空không 以dĩ 色sắc 為vi 用dụng 。 不bất 是thị 兩lưỡng 件# 融dung 合hợp 而nhi 成thành 的đích 。 不bất 是thị 一nhất 件# 分phân 析tích 得đắc 開khai 的đích 。 如như 鏡kính 現hiện 影ảnh 。 影ảnh 即tức 是thị 鏡kính 。 如như 波ba 在tại 水thủy 。 水thủy 即tức 是thị 波ba 。 這giá 是thị 不bất 二nhị 法Pháp 門môn 。 照chiếu 見kiến 到đáo 這giá 裏lý 。 方phương 得đắc 自tự 在tại 。 觀quán 照chiếu 無vô 餘dư 蘊uẩn 矣hĩ 。 因nhân 何hà 又hựu 說thuyết 諸chư 法pháp 。 空không 相tướng 四tứ 句cú 。 葢# 不bất 異dị 即tức 是thị 。 照chiếu 境cảnh 猶do 存tồn 。 恐khủng 人nhân 認nhận 此thử 空không 相tướng 。 是thị 照chiếu 功công 所sở 顯hiển 。 人nhân 力lực 修tu 成thành 的đích 。 所sở 以dĩ 說thuyết 此thử 空không 相tướng 。 即tức 是thị 人nhân 人nhân 具cụ 足túc 的đích 真Chân 如Như 自tự 性tánh 。 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 即tức 真Chân 如Như 中trung 恆hằng 常thường 不bất 變biến 義nghĩa 也dã 。 不bất 垢cấu 不bất 淨tịnh 。 不bất 增tăng 不bất 減giảm 。 即tức 真Chân 如Như 中trung 淨tịnh 法pháp 滿mãn 足túc 。 畢tất 竟cánh 平bình 等đẳng 義nghĩa 也dã 。 就tựu 諸chư 法pháp 中trung 表biểu 出xuất 空không 相tướng 。 令linh 人nhân 識thức 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 真chân 空không 既ký 是thị 真Chân 如Như 自tự 性tánh 。 所sở 以dĩ 一nhất 切thiết 俱câu 離ly 。 下hạ 文văn 緊khẩn 接tiếp 。 是thị 故cố 空không 中trung 無vô 色sắc 。 便tiện 出xuất 法Pháp 界Giới 量lượng 外ngoại 也dã 。 從tùng 五ngũ 蘊uẩn 空không 說thuyết 起khởi 。 直trực 說thuyết 到đáo 無vô 智trí 無vô 得đắc 。 一nhất 無vô 所sở 得đắc 田điền 地địa 。 這giá 無vô 所sở 得đắc 三tam 字tự 。 是thị 深thâm 般Bát 若Nhã 的đích 骨cốt 子tử 。 實thật 相tướng 不bất 到đáo 這giá 裏lý 。 不bất 是thị 非phi 相tướng 的đích 實thật 相tướng 。 觀quán 照chiếu 不bất 到đáo 這giá 裏lý 。 不bất 是thị 絕tuyệt 照chiếu 的đích 真chân 照chiếu 。 所sở 以dĩ 特đặc 提đề 出xuất 一nhất 句cú 。 以dĩ 作tác 上thượng 文văn 真chân 空không 的đích 歸quy 著trước 。 下hạ 文văn 證chứng 果Quả 的đích 根căn 蒂# 。 心tâm 無vô 罣quái 礙ngại 。 根căn 無vô 所sở 得đắc 來lai 。 無vô 恐khủng 怖bố 夢mộng 想tưởng 。 根căn 無vô 罣quái 礙ngại 來lai 。 無vô 罣quái 礙ngại 便tiện 是thị 行hành 成thành 。 所sở 以dĩ 又hựu 疊điệp 一nhất 句cú 。 無vô 罣quái 礙ngại 故cố 。 直trực 下hạ 究Cứu 竟Cánh 涅Niết 槃Bàn 。 菩Bồ 薩Tát 與dữ 佛Phật 。 證chứng 涅Niết 槃Bàn 。 得đắc 菩Bồ 提Đề 。 皆giai 是thị 依y 此thử 無vô 所sở 得đắc 的đích 。 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 。 以dĩ 為vi 因nhân 也dã 。 謂vị 之chi 大đại 神thần 大đại 明minh 無vô 上thượng 無vô 等đẳng 。 等đẳng 不bất 亦diệc 宜nghi 乎hồ 。 不bất 可khả 思tư 議nghị 。 惟duy 咒chú 為vi 然nhiên 。 般Bát 若Nhã 豈khởi 不bất 是thị 咒chú 。 能năng 除trừ 一nhất 切thiết 苦khổ 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 。 正chánh 言ngôn 般Bát 若Nhã 功công 用dụng 廣quảng 大đại 也dã 。 然nhiên 只chỉ 說thuyết 得đắc 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多đa 經kinh 。 未vị 說thuyết 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多đa 咒chú 。 不bất 能năng 顯hiển 般Bát 若Nhã 離ly 言ngôn 絕tuyệt 相tương/tướng 之chi 妙diệu 。 故cố 說thuyết 經Kinh 以dĩ 示thị 其kỳ 修tu 。 又hựu 必tất 說thuyết 咒chú 以dĩ 顯hiển 其kỳ 妙diệu 。 揭yết 諦đế 四tứ 語ngữ 。 可khả 以dĩ 文văn 字tự 解giải 說thuyết 否phủ/bĩ 。 可khả 以dĩ 心tâm 思tư 擬nghĩ 議nghị 否phủ/bĩ 。 若nhược 可khả 說thuyết 可khả 議nghị 。 不bất 可khả 以dĩ 言ngôn 咒chú 。 即tức 不bất 可khả 以dĩ 言ngôn 般Bát 若Nhã 。 直trực 到đáo 心tâm 思tư 路lộ 絕tuyệt 。 文văn 字tự 性tánh 離ly 。 方phương 與dữ 是thị 無vô 智trí 無vô 得đắc 。 諸chư 法pháp 空không 相tướng 相tương 應ứng 。 此thử 全toàn 經kinh 之chi 大đại 略lược 也dã 。 欲dục 求cầu 自tự 在tại 。 宜nghi 細tế 參tham 之chi 。

般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 心Tâm 經Kinh

梵Phạn 語ngữ 般Bát 若Nhã 。 華hoa 言ngôn 智trí 慧tuệ 。 即tức 人nhân 之chi 本bổn 心tâm 。 超siêu 情tình 離ly 見kiến 。 湛trạm 寂tịch 圓viên 明minh 之chi 稱xưng 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 不bất 翻phiên 智trí 慧tuệ 者giả 。 即tức 五ngũ 不bất 翻phiên 中trung 尊tôn 重trọng 不bất 翻phiên 。

大đại 論luận 云vân 。 般Bát 若Nhã 不bất 可khả 稱xưng 。 甚thậm 深thâm 極cực 重trọng 。 智trí 慧tuệ 輕khinh 薄bạc 。 不bất 足túc 以dĩ 當đương 之chi 。 慧tuệ 乃nãi 別biệt 境cảnh 五ngũ 所sở 之chi 一nhất 也dã 。 般Bát 若Nhã 無vô 二nhị 無vô 分phần/phân 。 無vô 別biệt 無vô 斷đoạn 。 體thể 用dụng 清thanh 淨tịnh 。 如như 如như 圓viên 滿mãn 。 一nhất 味vị 真chân 常thường 。 故cố 云vân 第đệ 一nhất 波Ba 羅La 蜜Mật 。 若nhược 翻phiên 智trí 慧tuệ 。 是thị 雜tạp 染nhiễm 。 非phi 清thanh 淨tịnh 。 是thị 有hữu 二nhị 。 非phi 如như 如như 。 是thị 可khả 分phần/phân 。 非phi 圓viên 滿mãn 。 是thị 有hữu 別biệt 。 非phi 真chân 一nhất 。 是thị 有hữu 斷đoạn 。 非phi 真chân 常thường 矣hĩ 。 故cố 仍nhưng 般Bát 若Nhã 。 則tắc 無vô 比tỉ 無vô 儔trù 。 獨độc 尊tôn 獨độc 貴quý 之chi 義nghĩa 始thỉ 具cụ 。

細tế 分phần/phân 有hữu 三tam 。 一nhất 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 萬vạn 法pháp 虗hư 偽ngụy 。 全toàn 無vô 有hữu 體thể 。 惟duy 此thử 實thật 體thể 。 不bất 可khả 破phá 壞hoại 。 無vô 相tướng 之chi 相tướng 。 名danh 為vi 實thật 相tướng 。 所sở 謂vị 本bổn 來lai 面diện 目mục 。 即tức 五ngũ 蘊uẩn 根căn 塵trần 諦đế 緣duyên 諸chư 法pháp 之chi 空không 相tương/tướng 是thị 。 經Kinh 云vân 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 等đẳng 。 即tức 一Nhất 切Thiết 種Chủng 智Trí 也dã 。 二nhị 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 。 離ly 念niệm 而nhi 知tri 。 離ly 相tương/tướng 之chi 照chiếu 。 名danh 為vi 觀quán 照chiếu 。 乃nãi 聖thánh 凡phàm 等đẳng 具cụ 。 鑑giám 物vật 無vô 礙ngại 之chi 智trí 。 經Kinh 云vân 行hành 深thâm 照chiếu 見kiến 等đẳng 。 即tức 一Nhất 切Thiết 智Trí 也dã 。 葢# 實thật 相tướng 即tức 所sở 照chiếu 真chân 理lý 。 觀quán 照chiếu 即tức 能năng 照chiếu 妙diệu 慧tuệ 。 實thật 相tướng 是thị 體thể 。 觀quán 照chiếu 是thị 用dụng 。

三tam 文văn 字tự 般Bát 若Nhã 。 即tức 顯hiển 密mật 文văn 句cú 。 詮thuyên 顯hiển 般Bát 若Nhã 者giả 是thị 。

集tập 解giải 云vân 。 非phi 文văn 字tự 無vô 以dĩ 起khởi 觀quán 照chiếu 。 非phi 觀quán 照chiếu 無vô 以dĩ 鑒giám 實thật 相tướng 。 非phi 實thật 相tướng 則tắc 菩Bồ 薩Tát 無vô 所sở 宗tông 極cực 也dã 。 極cực 者giả 何hà 。 證chứng 之chi 謂vị 也dã 。

素tố 華hoa 云vân 。 實thật 相tướng 常thường 住trụ 為vi 體thể 。 體thể 即tức 法Pháp 身thân 。 觀quán 照chiếu 契khế 理lý 為vi 宗tông 。 宗tông 即tức 般Bát 若Nhã 。 文văn 字tự 斷đoạn 疑nghi 為vi 用dụng 。 用dụng 即tức 解giải 脫thoát 。

尋tầm 珠châu 曰viết 。 般Bát 若Nhã 不bất 外ngoại 無vô 明minh 。 凡phàm 夫phu 迷mê 之chi 。 即tức 般Bát 若Nhã 而nhi 名danh 無vô 明minh 。 菩Bồ 薩Tát 悟ngộ 之chi 。 即tức 無vô 明minh 而nhi 成thành 真chân 智trí 。 諸chư 佛Phật 證chứng 之chi 。 即tức 無vô 明minh 而nhi 成thành 果quả 覺giác 也dã 。

○# 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。 此thử 云vân 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 。 乃nãi 究cứu 竟cánh 義nghĩa 。

集tập 解giải 云vân 。 彼bỉ 岸ngạn 即tức 是thị 道đạo 岸ngạn 。 對đối 世thế 人nhân 苦khổ 海hải 言ngôn 之chi 也dã 。 有hữu 智trí 慧tuệ 者giả 。 照chiếu 破phá 煩phiền 惱não 。 不bất 溺nịch 情tình 波ba 。 生sanh 死tử 超siêu 然nhiên 。 妙diệu 契khế 本bổn 有hữu 。 所sở 謂vị 登đăng 彼bỉ 岸ngạn 。 即tức 是thị 憑bằng 此thử 般Bát 若Nhã 之chi 妙diệu 用dụng 。 究cứu 竟cánh 諸chư 法pháp 。 之chi 實thật 相tướng 也dã 。

質chất 言ngôn 云vân 。 凡phàm 夫phu 著trước 有hữu 。 二Nhị 乘Thừa 著trước 空không 。 三tam 賢hiền 權quyền 位vị 七thất 地địa 前tiền 淺thiển 位vị 。 雖tuy 能năng 自tự 他tha 兩lưỡng 利lợi 。 而nhi 幻huyễn 化hóa 降hàng 心tâm 。 猶do 存tồn 能năng 所sở 。 不bất 能năng 消tiêu 落lạc 二nhị 邊biên 。 悉tất 為vi 理lý 智trí 未vị 圓viên 。 無vô 明minh 未vị 盡tận 。 即tức 等đẳng 覺giác 雖tuy 到đáo 岸ngạn 。 猶do 未vị 免miễn 滯trệ 於ư 彼bỉ 岸ngạn 。 惟duy 佛Phật 一nhất 位vị 。 空không 五ngũ 住trụ 。 盡tận 二nhị 死tử 。 證chứng 菩Bồ 提Đề 涅Niết 槃Bàn 。 已dĩ 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 。 而nhi 不bất 滯trệ 彼bỉ 岸ngạn 。 返phản 運vận 慈từ 航# 。 於ư 生sanh 死tử 海hải 中trung 。 濟tế 拔bạt 羣quần 生sanh 。 名danh 為vi 妙diệu 覺giác 。

○# 質chất 言ngôn 云vân 。 此thử 經Kinh 義nghĩa 理lý 精tinh 要yếu 。 復phục 能năng 統thống 攝nhiếp 八bát 部bộ 般Bát 若Nhã 。 並tịnh 該cai 五ngũ 時thời 教giáo 義nghĩa 。 如như 人nhân 身thân 具cụ 五ngũ 官quan 百bách 骸hài 。 惟duy 心tâm 能năng 管quản 轄hạt 無vô 遺di 。 故cố 喻dụ 如như 心tâm 。 又hựu 觀quán 經kinh 文văn 。 前tiền 無vô 證chứng 信tín 發phát 起khởi 序tự 文văn 。 後hậu 無vô 信tín 受thọ 奉phụng 行hành 等đẳng 語ngữ 。 亦diệc 是thị 節tiết 其kỳ 繁phồn 文văn 。 獨độc 揭yết 精tinh 要yếu 。 皆giai 取thủ 喻dụ 如như 心tâm 之chi 證chứng 。

蒙mông 求cầu 參tham 云vân 。 舊cựu 解giải 心tâm 字tự 。 作tác 證chứng 明minh 心tâm 地địa 之chi 經kinh 。 凡phàm 經kinh 皆giai 證chứng 明minh 心tâm 地địa 。 豈khởi 獨độc 此thử 經Kinh 。 且thả 經kinh 中trung 並tịnh 無vô 另# 明minh 心tâm 字tự 義nghĩa 理lý 處xứ 。 只chỉ 以dĩ 作tác 喻dụ 為vi 確xác 當đương 。

鉢bát 柄bính 云vân 。 心tâm 字tự 若nhược 作tác 喻dụ 說thuyết 。 則tắc 般Bát 若Nhã 無vô 處xứ 安an 立lập 。 心tâm 是thị 諸chư 佛Phật 之chi 性tánh 體thể 。 即tức 般Bát 若Nhã 心tâm 。 非phi 肉nhục 團đoàn 粗thô 淺thiển 之chi 謂vị 。 上thượng 該cai 果quả 海hải 。 具cụ 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 之chi 體thể 。 下hạ 徹triệt 因nhân 源nguyên 。 具cụ 三tam 界giới 二nhị 十thập 五ngũ 有hữu 。 世thế 間gian 出xuất 世thế 間gian 之chi 相tướng 用dụng 。

彚# 解giải 云vân 。 心tâm 是thị 般Bát 若Nhã 之chi 體thể 。 般Bát 若Nhã 是thị 心tâm 之chi 用dụng 。 彼bỉ 岸ngạn 是thị 般Bát 若Nhã 心tâm 中trung 所sở 詣nghệ 之chi 實thật 際tế 境cảnh 。

○# 紫tử 栢# 云vân 。 此thử 經Kinh 是thị 大đại 部bộ 之chi 綱cương 骨cốt 。 如như 人nhân 心tâm 藏tạng 為vi 主chủ 為vi 要yếu 。 乃nãi 統thống 極cực 之chi 本bổn 也dã 。 經kinh 訓huấn 常thường 。 又hựu 訓huấn 路lộ 。 常thường 則tắc 天thiên 魔ma 外ngoại 道đạo 。 不bất 能năng 阻trở 壞hoại 。 路lộ 則tắc 凡phàm 聖thánh 皆giai 所sở 共cộng 由do 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 經kinh 具cụ 貫quán 攝nhiếp 常thường 法pháp 四tứ 義nghĩa 。 謂vị 貫quán 串xuyến 所sở 應ưng 說thuyết 義nghĩa 。 攝nhiếp 持trì 所sở 化hóa 羣quần 機cơ 。 常thường 則tắc 千thiên 聖thánh 不bất 易dị 。 法pháp 則tắc 眾chúng 生sanh 共cộng 軌quỹ 。 又hựu 經kinh 者giả 徑kính 也dã 。 修tu 行hành 直trực 徑kính 。 古cổ 云vân 不bất 踐tiễn 階giai 梯thê 。 徑kính 登đăng 佛Phật 地địa 。

提đề 綱cương 。 經kinh 無vô 序tự 分phần/phân 及cập 流lưu 通thông 分phần/phân 。 不bất 列liệt 問vấn 答đáp 。 起khởi 止chỉ 皆giai 是thị 佛Phật 語ngữ 。 首thủ 四tứ 句cú 為vi 一nhất 經kinh 之chi 綱cương 。 是thị 世Thế 尊Tôn 將tương 明minh 般Bát 若Nhã 。 特đặc 舉cử 大Đại 士Sĩ 自tự 行hành 化hóa 他tha 之chi 功công 行hành 以dĩ 為vi 標tiêu 準chuẩn 也dã 。 色sắc 不bất 異dị 空không 四tứ 句cú 。 明minh 空không 理lý 即tức 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 。 是thị 諸chư 法pháp 空không 相tướng 四tứ 句cú 。 顯hiển 空không 體thể 即tức 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 是thị 故cố 空không 中trung 。 至chí 無vô 智trí 亦diệc 無vô 得đắc 。 是thị 明minh 空không 體thể 之chi 離ly 諸chư 相tướng 。 正chánh 見kiến 般Bát 若Nhã 之chi 深thâm 。 以dĩ 無vô 所sở 得đắc 。 下hạ 至chí 三tam 菩Bồ 提Đề 。 是thị 舉cử 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 之chi 行hạnh 。 以dĩ 明minh 般Bát 若Nhã 之chi 能năng 度độ 苦khổ 厄ách 也dã 。 故cố 知tri 般Bát 若Nhã 下hạ 。 是thị 極cực 贊tán 般Bát 若Nhã 功công 用dụng 妙diệu 密mật 。 而nhi 末mạt 乃nãi 說thuyết 密mật 咒chú 以dĩ 結kết 之chi 。

○# 正chánh 解giải 云vân 。 此thử 經Kinh 為vi 大đại 藏tạng 之chi 總tổng 鑰thược 。 眾chúng 生sanh 之chi 指chỉ 南nam 。 文văn 僅cận 二nhị 百bách 六lục 十thập 字tự 。 能năng 攝nhiếp 如Như 來Lai 一nhất 代đại 時thời 教giáo 。 葢# 三tam 藏tạng 所sở 詮thuyên 。 雖tuy 浩hạo 渺# 難nạn/nan 窮cùng 。 然nhiên 究cứu 其kỳ 指chỉ 歸quy 。 不bất 越việt 三tam 觀quán 法Pháp 門môn 。 為vi 成thành 佛Phật 度độ 生sanh 之chi 本bổn 。 此thử 經Kinh 色sắc 不bất 異dị 空không 句cú 。 是thị 破phá 凡phàm 夫phu 有hữu 見kiến 。 正chánh 明minh 空không 觀quán 義nghĩa 。 空không 不bất 異dị 色sắc 句cú 。 是thị 破phá 二Nhị 乘Thừa 偏thiên 空không 。 兼kiêm 凡phàm 外ngoại 斷đoạn 空không 。 正chánh 明minh 假giả 觀quán 義nghĩa 。 色sắc 即tức 是thị 空không 。 空không 即tức 是thị 色sắc 二nhị 句cú 。 是thị 融dung 權quyền 淺thiển 菩Bồ 薩Tát 邊biên 見kiến 。 正chánh 明minh 中trung 觀quán 義nghĩa 。 是thị 故cố 空không 中trung 無vô 色sắc 。 至chí 乃nãi 至chí 無vô 意ý 識thức 界giới 。 攝nhiếp 盡tận 世thế 間gian 六lục 趣thú 眾chúng 生sanh 。 一nhất 切thiết 染nhiễm 垢cấu 色sắc 心tâm 諸chư 法pháp 無vô 遺di 。 無vô 無vô 明minh 。 至chí 無vô 智trí 亦diệc 無vô 得đắc 。 攝nhiếp 盡tận 出xuất 世thế 間gian 三tam 乘thừa 賢hiền 聖thánh 。 一nhất 切thiết 修tu 斷đoạn 法Pháp 門môn 無vô 遺di 。 以dĩ 無vô 所sở 得đắc 故cố 。 至chí 三Tam 藐Miệu 三Tam 菩Bồ 提Đề 。 是thị 證chứng 二nhị 轉chuyển 依y 果quả 。 究cứu 竟cánh 成thành 佛Phật 。 辭từ 廉liêm 義nghĩa 富phú 。 旨chỉ 約ước 理lý 該cai 。

觀Quán 自Tự 在Tại 菩Bồ 薩Tát 。

是thị 示thị 能năng 觀quán 之chi 人nhân 。

○# 觀quán 。 即tức 下hạ 照chiếu 見kiến 。 自tự 在tại 。 即tức 心tâm 無vô 罣quái 礙ngại 。

疏sớ/sơ 云vân 。 謂vị 於ư 理lý 事sự 無vô 閡ngại 之chi 境cảnh 。 觀quán 達đạt 自tự 在tại 。 故cố 立lập 此thử 名danh 。 又hựu 觀quán 機cơ 往vãng 救cứu 。 自tự 在tại 無vô 閡ngại 。 故cố 以dĩ 為vi 名danh 。 前tiền 釋thích 就tựu 智trí 。 後hậu 釋thích 就tựu 悲bi 。

淺thiển 說thuyết 云vân 。 自tự 其kỳ 聞văn 聲thanh 赴phó 感cảm 之chi 用dụng 而nhi 言ngôn 。 稱xưng 觀quán 世thế 音âm 。 自tự 其kỳ 不bất 見kiến 一nhất 法pháp 。 之chi 體thể 而nhi 言ngôn 。 曰viết 觀quán 自tự 在tại 。

義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 自tự 在tại 者giả 。 無vô 畏úy 義nghĩa 。 又hựu 離ly 苦khổ 得đắc 樂lạc 義nghĩa 。 觀quán 成thành 而nhi 解giải 脫thoát 也dã 。 一nhất 則tắc 觀quán 理lý 自tự 在tại 。 真chân 俗tục 中trung 三tam 諦đế 圓viên 照chiếu 。 不bất 縱túng/tung 不bất 橫hoạnh/hoành 。 此thử 就tựu 自tự 行hành 說thuyết 。 一nhất 則tắc 觀quán 機cơ 自tự 在tại 。 世thế 出xuất 世thế 十thập 界giới 等đẳng 化hóa 。 無vô 前tiền 無vô 後hậu 。 此thử 就tựu 利lợi 他tha 說thuyết 。

疏sớ/sơ 云vân 。 菩bồ 。 謂vị 菩Bồ 提Đề 。 此thử 謂vị 之chi 覺giác 。 薩tát 者giả 。 薩tát 埵đóa 。 此thử 曰viết 眾chúng 生sanh 。 謂vị 此thử 人nhân 以dĩ 智trí 上thượng 求cầu 菩Bồ 提Đề 。 用dụng 悲bi 下hạ 救cứu 眾chúng 生sanh 也dã 。

大đại 論luận 云vân 。 佛Phật 道Đạo 成thành 眾chúng 生sanh 。 謂vị 自tự 行hành 修tu 諸chư 佛Phật 道Đạo 。 化hóa 他tha 成thành 就tựu 眾chúng 生sanh 也dã 。

義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 菩Bồ 薩Tát 二nhị 字tự 。 華hoa 言ngôn 覺giác 有hữu 情tình 。 謂vị 能năng 以dĩ 此thử 自tự 在tại 觀quán 智trí 。 自tự 覺giác 。 而nhi 并tinh 覺giác 一nhất 切thiết 有hữu 情tình 眾chúng 生sanh 也dã 。

(# 初sơ 標tiêu 觀quán 行hành )# 。 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 時thời 。

是thị 標tiêu 所sở 修tu 之chi 法Pháp 。

○# 行hành 者giả 。 功công 行hành 也dã 。 亦diệc 修tu 行hành 也dã 。 深thâm 者giả 。 窮cùng 微vi 極cực 妙diệu 。 徹triệt 骨cốt 徹triệt 髓tủy 處xứ 也dã 。

疏sớ/sơ 云vân 。 般Bát 若Nhã 妙diệu 行hạnh 有hữu 二nhị 種chủng 。 一nhất 淺thiển 即tức 人nhân 空không 般Bát 若Nhã 。 二nhị 深thâm 即tức 法pháp 空không 般Bát 若Nhã 。 今kim 簡giản 淺thiển 異dị 深thâm 。 故cố 云vân 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 。

宗tông 泐# 云vân 。 觀quán 自tự 在tại 者giả 。 能năng 修tu 般Bát 若Nhã 之chi 菩Bồ 薩Tát 也dã 。 菩Bồ 薩Tát 用dụng 般Bát 若Nhã 觀quán 慧tuệ 。 照chiếu 了liễu 自tự 心tâm 清thanh 淨tịnh 。 圓viên 融dung 無vô 礙ngại 。 此thử 自tự 行hành 也dã 。 復phục 念niệm 世thế 間gian 受thọ 苦khổ 眾chúng 生sanh 。 令linh 其kỳ 修tu 習tập 此thử 法pháp 。 改cải 過quá 遷thiên 善thiện 。 離ly 苦khổ 得đắc 樂lạc 。 無vô 不bất 自tự 在tại 。 此thử 利lợi 他tha 也dã 。 深thâm 般Bát 若Nhã 者giả 。 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 非phi 初sơ 心tâm 淺thiển 智trí 者giả 所sở 觀quán 也dã 。

質chất 言ngôn 云vân 。 行hành 字tự 。 即tức 聞văn 思tư 修tu 之chi 修tu 慧tuệ 。 般Bát 若Nhã 。 兼kiêm 實thật 相tướng 觀quán 照chiếu 。 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。 即tức 是thị 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 。 謂vị 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 。 契khế 合hợp 實thật 相tướng 。 乃nãi 全toàn 體thể 究cứu 竟cánh 之chi 義nghĩa 所sở 謂vị 入nhập 三tam 摩ma 地địa 也dã 。 當đương 斯tư 之chi 時thời 。 方phương 是thị 甚thậm 深thâm 。

(# 二nhị 標tiêu 斷đoạn 惑hoặc )# 。 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 。

是thị 觀quán 中trung 智trí 境cảnh 。

○# 照chiếu 者giả 。 般Bát 若Nhã 之chi 靈linh 光quang 。 體thể 也dã 。 見kiến 者giả 。 無vô 相tướng 之chi 慧tuệ 眼nhãn 。 用dụng 也dã 。 即tức 上thượng 文văn 所sở 云vân 觀quán 也dã 。 五ngũ 蘊uẩn 者giả 。 即tức 下hạ 文văn 所sở 云vân 色sắc 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 也dã 。 照chiếu 見kiến 乃nãi 能năng 觀quán 之chi 智trí 。 五ngũ 蘊uẩn 是thị 所sở 觀quán 之chi 境cảnh 。 蘊uẩn 。 謂vị 積tích 聚tụ 。 空không 。 謂vị 真chân 空không 。 色sắc 。 謂vị 幻huyễn 色sắc 。 受thọ 。 謂vị 領lãnh 納nạp 。 想tưởng 。 謂vị 妄vọng 想tưởng 。 行hành 。 謂vị 遷thiên 流lưu 造tạo 作tác 。 識thức 。 謂vị 明minh 了liễu 分phân 別biệt 。

宗tông 泐# 云vân 。 識thức 。 即tức 心tâm 王vương 。 受thọ 想tưởng 行hành 。 是thị 心tâm 所sở 也dã 。 色sắc 。 獨độc 是thị 色sắc 。 餘dư 四tứ 皆giai 心tâm 。

義nghĩa 句cú 詮thuyên 云vân 。 凡phàm 人nhân 一nhất 身thân 。 不bất 出xuất 色sắc 心tâm 二nhị 法pháp 。 色sắc 蘊uẩn 惟duy 一nhất 。 心tâm 蘊uẩn 有hữu 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 四tứ 種chủng 。 以dĩ 其kỳ 能năng 積tích 聚tụ 有hữu 為vi 。 葢# 覆phú 真chân 性tánh 。 故cố 名danh 五ngũ 蘊uẩn 眾chúng 生sanh 。 受thọ 生sanh 死tử 苦khổ 。 俱câu 從tùng 此thử 五ngũ 蘊uẩn 法pháp 。 不bất 得đắc 解giải 脫thoát 來lai 。 此thử 菩Bồ 薩Tát 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 。 證chứng 知tri 色sắc 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 。 各các 無vô 自tự 性tánh 。 徹triệt 底để 是thị 箇cá 真chân 空không 也dã 。 下hạ 文văn 無vô 五ngũ 蘊uẩn 等đẳng 。 是thị 言ngôn 空không 中trung 無vô 相tướng 。 此thử 皆giai 空không 。 是thị 言ngôn 五ngũ 蘊uẩn 無vô 自tự 性tánh 也dã 。

質chất 言ngôn 云vân 。 空không 字tự 有hữu 二nhị 義nghĩa 。 一nhất 者giả 真chân 空không 義nghĩa 。 顯hiển 五ngũ 蘊uẩn 惟duy 一nhất 真chân 心tâm 故cố 。 如như 依y 金kim 造tạo 器khí 。 器khí 器khí 皆giai 金kim 也dã 。 二nhị 者giả 空không 無vô 義nghĩa 。 顯hiển 五ngũ 蘊uẩn 畢tất 竟cánh 非phi 有hữu 故cố 。 如như 器khí 雖tuy 金kim 造tạo 。 金kim 本bổn 非phi 器khí 也dã 。 然nhiên 此thử 處xứ 只chỉ 渾hồn 標tiêu 。 重trọng/trùng 真chân 空không 邊biên 至chí 後hậu 空không 中trung 無vô 色sắc 。 空không 無vô 之chi 義nghĩa 始thỉ 顯hiển 。

(# 三tam 標tiêu 證chứng 真chân )# 。 度độ 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 。

是thị 觀quán 成thành 利lợi 益ích 。

○# 度độ 。 謂vị 度độ 脫thoát 也dã 。 度độ 字tự 根căn 空không 字tự 來lai 。 逼bức 迫bách 為vi 苦khổ 。 被bị 困khốn 為vi 厄ách 。

疏sớ/sơ 云vân 。 謂vị 證chứng 見kiến 真chân 空không 。 苦khổ 惱não 斯tư 盡tận 。 常thường 得đắc 遠viễn 離ly 。 分phân 段đoạn 變biến 易dị 二nhị 種chủng 生sanh 死tử 。 證chứng 菩Bồ 提Đề 涅Niết 槃Bàn 。 究cứu 竟cánh 樂nhạo/nhạc/lạc 果quả 。

宗tông 泐# 云vân 。 苦khổ 厄ách 者giả 。 三tam 苦khổ 。 八bát 苦khổ 。 世thế 間gian 諸chư 苦khổ 也dã 。 菩Bồ 薩Tát 照chiếu 五ngũ 蘊uẩn 空không 寂tịch 。 離ly 生sanh 死tử 海hải 。 復phục 憫mẫn 在tại 迷mê 眾chúng 生sanh 。 顛điên 倒đảo 妄vọng 想tưởng 。 受thọ 諸chư 苦khổ 惱não 。 故cố 說thuyết 此thử 般Bát 若Nhã 法Pháp 門môn 。 令linh 其kỳ 修tu 習tập 。 皆giai 得đắc 解giải 脫thoát 也dã 。

紫tử 栢# 云vân 。 五ngũ 蘊uẩn 為vi 萬vạn 苦khổ 根căn 株chu 。 千thiên 殃ương 之chi 本bổn 。 眾chúng 生sanh 未vị 能năng 空không 此thử 。 故cố 縈oanh 纏triền 苦khổ 厄ách 。 如như 蠶tằm 作tác 繭kiển 。 於ư 百bách 沸phí 湯thang 中trung 。 頭đầu 出xuất 頭đầu 沒một 。 絲ti 無vô 斷đoạn 日nhật 。 菩Bồ 薩Tát 既ký 斷đoạn 蘊uẩn 絲ti 。 故cố 得đắc 空không 色sắc 兩lưỡng 融dung 。 智trí 悲bi 並tịnh 運vận 。 若nhược 事sự 若nhược 理lý 。 圓viên 融dung 洞đỗng 徹triệt 。 一nhất 無vô 隔cách 閡ngại 。 故cố 稱xưng 自tự 在tại 。

義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 度độ 苦khổ 句cú 。 顯hiển 觀quán 成thành 破phá 障chướng 。 即tức 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 義nghĩa 。

△# 此thử 四tứ 句cú 。 為vi 一nhất 經kinh 之chi 綱cương 。 佛Phật 要yếu 與dữ 舍Xá 利Lợi 子Tử 。 說thuyết 深thâm 般Bát 若Nhã 。 教giáo 之chi 發phát 大Đại 乘Thừa 心tâm 。 悲bi 智trí 俱câu 修tu 。 而nhi 證chứng 無vô 上thượng 菩Bồ 提Đề 之chi 果quả 。 特đặc 舉cử 箇cá 能năng 行hành 之chi 菩Bồ 薩Tát 為vi 證chứng 據cứ 。 欲dục 其kỳ 照chiếu 樣# 而nhi 行hành 也dã 。 這giá 菩Bồ 薩Tát 所sở 行hành 之chi 般Bát 若Nhã 。 不bất 是thị 二Nhị 乘Thừa 所sở 證chứng 人nhân 空không 般Bát 若Nhã 。 乃nãi 徹triệt 骨cốt 徹triệt 髓tủy 。 一nhất 切thiết 法pháp 空không 。 空không 見kiến 亦diệc 空không 。 之chi 深thâm 般Bát 若Nhã 。 此thử 深thâm 般Bát 若Nhã 。 他tha 人nhân 不bất 能năng 到đáo 。 惟duy 菩Bồ 薩Tát 終chung 日nhật 在tại 裏lý 面diện 行hành 履lý 。 直trực 到đáo 究cứu 竟cánh 實thật 相tướng 田điền 地địa 。 這giá 箇cá 時thời 節tiết 。 真chân 照chiếu 現hiện 前tiền 。 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 之chi 法pháp 。 本bổn 來lai 清thanh 淨tịnh 。 常thường 住trụ 一nhất 心tâm 。 原nguyên 是thị 如Như 來Lai 藏tạng 。 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 之chi 真chân 空không 。 葢# 凡phàm 夫phu 無vô 智trí 。 為vi 五ngũ 蘊uẩn 所sở 縛phược 。 二Nhị 乘Thừa 智trí 淺thiển 。 為vi 斷đoạn 空không 所sở 縛phược 。 深thâm 般Bát 若Nhã 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 。 本bổn 來lai 自tự 空không 。 即tức 五ngũ 蘊uẩn 離ly 五ngũ 蘊uẩn 。 不bất 必tất 屏bính 除trừ 五ngũ 蘊uẩn 而nhi 後hậu 見kiến 其kỳ 空không 也dã 。 這giá 五ngũ 蘊uẩn 就tựu 是thị 苦khổ 。 五ngũ 蘊uẩn 既ký 空không 誰thùy 為vi 苦khổ 者giả 。 誰thùy 為vi 受thọ 者giả 。 故cố 不bất 動động 此thử 岸ngạn 而nhi 躋tễ 彼bỉ 岸ngạn 。 方phương 知tri 苦khổ 即tức 法Pháp 身thân 。 障chướng 即tức 般Bát 若Nhã 。 厄ách 即tức 解giải 脫thoát 。 豈khởi 非phi 大đại 自tự 在tại 境cảnh 界giới 乎hồ 。 葢# 般Bát 若Nhã 既ký 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 。 則tắc 大đại 悟ngộ 大đại 徹triệt 。 妙diệu 理lý 現hiện 前tiền 。 隨tùy 一nhất 切thiết 時thời 。 無vô 非phi 此thử 深thâm 般Bát 若Nhã 之chi 運vận 用dụng 。 由do 是thị 得đắc 身thân 自tự 在tại 。 心tâm 自tự 在tại 。 法pháp 自tự 在tại 。 自tự 利lợi 利lợi 他tha 。 世thế 出xuất 世thế 法Pháp 。 無vô 往vãng 不bất 是thị 一nhất 大đại 自tự 在tại 道Đạo 場Tràng 。 而nhi 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 。 無vô 不bất 盡tận 度độ 矣hĩ 。 菩Bồ 薩Tát 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 之chi 功công 用dụng 若nhược 此thử 。 學học 般Bát 若Nhã 者giả 。 可khả 不bất 以dĩ 之chi 為vi 準chuẩn 的đích 乎hồ 。

○# 尋tầm 珠châu 云vân 。 照chiếu 見kiến 句cú 。 望vọng 上thượng 。 則tắc 釋thích 出xuất 般Bát 若Nhã 。 望vọng 下hạ 。 則tắc 生sanh 起khởi 空không 中trung 無vô 諸chư 法pháp 及cập 大đại 明minh 等đẳng 文văn 。 度độ 苦khổ 句cú 。 生sanh 起khởi 無vô 恐khủng 怖bố 。 離ly 顛điên 倒đảo 。 及cập 能năng 除trừ 二nhị 句cú 文văn 。 一nhất 經kinh 大đại 旨chỉ 。 總tổng 此thử 二nhị 句cú 括quát 盡tận 。

舍Xá 利Lợi 子Tử 。

舊cựu 說thuyết 云vân 。 舍Xá 利Lợi 弗Phất 母mẫu 。 聰thông 慧tuệ 頴dĩnh 脫thoát 。 其kỳ 眼nhãn 如như 鶖thu 鳥điểu 。 轉chuyển 動động 明minh 徹triệt 。 故cố 母mẫu 因nhân 鳥điểu 立lập 名danh 。 子tử 由do 母mẫu 彰chương 字tự 。 舍xá 利lợi 是thị 鳥điểu 名danh 。 此thử 翻phiên 為vi 鶖thu 鷺lộ 。 梵Phạn 語ngữ 弗phất 。 此thử 云vân 子tử 。 是thị 彼bỉ 之chi 子tử 。 連liên 母mẫu 為vi 號hiệu 也dã 。

義nghĩa 句cú 詮thuyên 云vân 。 舍Xá 利Lợi 子Tử 於ư 千thiên 二nhị 百bách 聲Thanh 聞Văn 中trung 。 智trí 慧tuệ 第đệ 一nhất 。 惟duy 是thị 菩Bồ 薩Tát 大đại 悲bi 行hành 智trí 。 智trí 遂toại 深thâm 廣quảng 。 尊tôn 者giả 雖tuy 智trí 。 猶do 缺khuyết 悲bi 心tâm 。 智trí 因nhân 淺thiển 少thiểu 。 今kim 欲dục 發phát 起khởi 二Nhị 乘Thừa 人nhân 入nhập 菩Bồ 薩Tát 深thâm 智trí 。 佛Phật 故cố 特đặc 呼hô 其kỳ 名danh 而nhi 告cáo 之chi 。

色sắc 不bất 異dị 空không 。

此thử 句cú 是thị 破phá 凡phàm 夫phu 有hữu 見kiến 。 正chánh 明minh 空không 觀quán 義nghĩa 。

空không 不bất 異dị 色sắc 。

此thử 句cú 是thị 破phá 二Nhị 乘Thừa 偏thiên 空không 。 兼kiêm 凡phàm 外ngoại 斷đoạn 空không 。 正chánh 明minh 假giả 觀quán 義nghĩa 。

色sắc 即tức 是thị 空không 。 空không 即tức 是thị 色sắc 。

此thử 二nhị 句cú 是thị 融dung 權quyền 淺thiển 菩Bồ 薩Tát 邊biên 見kiến 。 正chánh 明minh 中trung 觀quán 義nghĩa 。

○# 玄huyền 鏡kính 云vân 。 色sắc 是thị 法pháp 相tướng 之chi 首thủ 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 初sơ 故cố 。 諸chư 經kinh 凡phàm 欲dục 說thuyết 空không 義nghĩa 。 皆giai 先tiên 約ước 色sắc 。 如như 大đại 般Bát 若Nhã 從tùng 色sắc 以dĩ 上thượng 。 種chủng 智trí 已dĩ 還hoàn 。 八bát 十thập 餘dư 科khoa 。 皆giai 將tương 色sắc 例lệ 也dã 。

宗tông 泐# 云vân 。 色sắc 即tức 四tứ 大đại 幻huyễn 色sắc 。 空không 乃nãi 般Bát 若Nhã 真chân 空không 。 眾chúng 生sanh 由do 迷mê 真chân 空không 而nhi 受thọ 幻huyễn 色sắc 。 如như 水thủy 之chi 成thành 氷băng 也dã 。 菩Bồ 薩Tát 修tu 般Bát 若Nhã 觀quán 慧tuệ 。 照chiếu 了liễu 幻huyễn 色sắc 。 即tức 是thị 真chân 空không 。 其kỳ 猶do 融dung 氷băng 為vi 水thủy 也dã 。 然nhiên 色sắc 之chi 與dữ 空không 。 其kỳ 體thể 無vô 殊thù 。 如như 氷băng 不bất 異dị 水thủy 。 水thủy 不bất 異dị 氷băng 。 復phục 恐khủng 鈍độn 根căn 眾chúng 生sanh 不bất 了liễu 。 猶do 存tồn 色sắc 空không 二nhị 見kiến 。 當đương 知tri 氷băng 即tức 是thị 水thủy 。 水thủy 即tức 是thị 氷băng 。 若nhược 受thọ 。 若nhược 想tưởng 。 若nhược 行hành 。 若nhược 識thức 。 莫mạc 不bất 皆giai 然nhiên 。 此thử 乃nãi 一nhất 經kinh 之chi 要yếu 。 般Bát 若Nhã 之chi 心tâm 也dã 。

文văn 句cú 云vân 。 色sắc 不bất 異dị 空không 者giả 。 明minh 色sắc 乃nãi 幻huyễn 化hóa 所sở 為vi 。 必tất 不bất 礙ngại 空không 。 若nhược 礙ngại 於ư 空không 。 即tức 是thị 實thật 色sắc 。 非phi 幻huyễn 化hóa 矣hĩ 。 空không 不bất 異dị 色sắc 者giả 。 明minh 空không 乃nãi 一nhất 真chân 顯hiển 露lộ 。 必tất 不bất 妨phương 色sắc 。 若nhược 礙ngại 於ư 色sắc 。 即tức 是thị 斷đoạn 空không 。 非phi 真chân 空không 矣hĩ 。 此thử 言ngôn 色sắc 空không 不bất 相tương 礙ngại 也dã 。

色sắc 即tức 是thị 空không 者giả 。 明minh 色sắc 非phi 滅diệt 空không 也dã 。 空không 即tức 是thị 色sắc 者giả 。 明minh 不bất 可khả 以dĩ 空không 取thủ 於ư 空không 也dã 。 此thử 言ngôn 色sắc 空không 無vô 二nhị 也dã 。 真chân 空không 如như 大đại 圓viên 鏡kính 。 應ứng 物vật 現hiện 形hình 。 鏡kính 中trung 初sơ 無vô 其kỳ 物vật 。 故cố 曰viết 真chân 空không 。 未vị 嘗thường 不bất 有hữu 。 即tức 有hữu 辨biện 空không 。 幻huyễn 色sắc 如như 泡bào 影ảnh 電điện 雲vân 。 當đương 其kỳ 出xuất 現hiện 。 何hà 嘗thường 無vô 像tượng 。 一nhất 剎sát 那na 頃khoảnh 。 變biến 滅diệt 歸quy 空không 。 故cố 曰viết 幻huyễn 有hữu 未vị 始thỉ 不bất 空không 。 即tức 空không 明minh 有hữu 。 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 等đẳng 。 具cụ 云vân 受thọ 不bất 異dị 空không 。 空không 不bất 異dị 受thọ 。 受thọ 即tức 是thị 空không 。 空không 即tức 是thị 受thọ 。 准chuẩn 此thử 例lệ 解giải 。

受thọ 想tưởng 行hành 識thức 。 亦diệc 復phục 如như 是thị 。

先tiên 言ngôn 色sắc 空không 。 次thứ 言ngôn 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 者giả 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 法pháp 。 生sanh 則tắc 先tiên 從tùng 識thức 起khởi 。 滅diệt 則tắc 先tiên 從tùng 色sắc 除trừ 。 經kinh 準chuẩn 滅diệt 門môn 。 明minh 智trí 起khởi 惑hoặc 亡vong 。 色sắc 隱ẩn 空không 顯hiển 。 故cố 先tiên 以dĩ 色sắc 明minh 。 受thọ 等đẳng 例lệ 知tri 。

正chánh 解giải 云vân 。 此thử 四tứ 蘊uẩn 本bổn 是thị 一nhất 心tâm 。 約ước 有hữu 四tứ 種chủng 功công 能năng 差sai 別biệt 。 故cố 開khai 而nhi 為vi 四tứ 。 亦diệc 復phục 如như 是thị 者giả 。 亦diệc 例lệ 上thượng 色sắc 蘊uẩn 。 復phục 作tác 如như 是thị 觀quán 也dã 。

蒙mông 求cầu 參tham 曰viết 。 五ngũ 蘊uẩn 只chỉ 是thị 色sắc 心tâm 二nhị 者giả 。 佛Phật 與dữ 愚ngu 心tâm 者giả 開khai 出xuất 五ngũ 蘊uẩn 。 色sắc 以dĩ 質chất 礙ngại 為vi 性tánh 。 染nhiễm 污ô 為vi 義nghĩa 。 是thị 眾chúng 生sanh 堅kiên 固cố 。 妄vọng 想tưởng 所sở 成thành 。 受thọ 以dĩ 領lãnh 納nạp 為vi 性tánh 。 苦khổ 藥dược 平bình 等đẳng 為vi 義nghĩa 。 是thị 眾chúng 生sanh 虗hư 明minh 妄vọng 想tưởng 所sở 成thành 。 想tưởng 以dĩ 思tư 慮lự 為vi 性tánh 。 緣duyên 念niệm 三tam 世thế 為vi 義nghĩa 。 是thị 眾chúng 生sanh 融dung 通thông 妄vọng 想tưởng 所sở 成thành 。 行hành 以dĩ 遷thiên 流lưu 為vi 性tánh 。 次thứ 第đệ 改cải 變biến 為vi 義nghĩa 。 是thị 眾chúng 生sanh 幽u 隱ẩn 妄vọng 想tưởng 所sở 成thành 。 識thức 以dĩ 含hàm 藏tạng 執chấp 持trì 為vi 性tánh 。 了liễu 別biệt 境cảnh 界giới 為vi 義nghĩa 。 是thị 眾chúng 生sanh 顛điên 倒đảo 。 細tế 微vi 精tinh 想tưởng 所sở 成thành 。

○# 色sắc 即tức 十thập 一nhất 色sắc 法pháp 。 不bất 出xuất 依y 正chánh 二nhị 報báo 。 一nhất 是thị 五ngũ 根căn 四tứ 大đại 。 有hữu 形hình 可khả 見kiến 。 名danh 為vi 根căn 身thân 世thế 界giới 。 又hựu 名danh 眾chúng 生sanh 有hữu 情tình 世thế 界giới 。 正chánh 報báo 也dã 。 在tại 阿a 賴lại 耶da 識thức 。 為vi 親thân 相tương/tướng 分phần/phân 。 一nhất 是thị 外ngoại 境cảnh 。 凡phàm 在tại 十thập 界giới 內nội 有hữu 形hình 可khả 見kiến 。 有hữu 相tương/tướng 可khả 名danh 者giả 。 名danh 為vi 器khí 世thế 界giới 。 依y 報báo 也dã 。 在tại 阿a 賴lại 耶da 識thức 。 為vi 疎sơ 相tương/tướng 分phần/phân 。 凡phàm 夫phu 為vi 五ngũ 蘊uẩn 所sở 覆phú 。 執chấp 色sắc 為vi 真chân 色sắc 。 著trước 常thường 見kiến 而nhi 迷mê 空không 。 是thị 色sắc 與dữ 空không 異dị 。 二Nhị 乘Thừa 離ly 五ngũ 蘊uẩn 而nhi 觀quán 空không 。 著trước 斷đoạn 見kiến 而nhi 滅diệt 色sắc 。 是thị 空không 與dữ 色sắc 異dị 。 菩Bồ 薩Tát 去khứ 凡phàm 夫phu 之chi 我ngã 相tương/tướng 。 除trừ 二Nhị 乘Thừa 之chi 偏thiên 空không 。 知tri 幻huyễn 色sắc 非phi 色sắc 。 真chân 空không 不bất 空không 。 而nhi 明minh 其kỳ 不bất 異dị 。 舍xá 空không 別biệt 無vô 色sắc 。 而nhi 色sắc 即tức 空không 。 舍xá 色sắc 別biệt 無vô 空không 。 而nhi 空không 即tức 色sắc 。 而nhi 明minh 其kỳ 即tức 是thị 。

△# 觀Quán 自Tự 在Tại 菩Bồ 薩Tát 。 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 。 這giá 不bất 是thị 蘊uẩn 自tự 為vi 蘊uẩn 。 空không 自tự 為vi 空không 。 兩lưỡng 件# 而nhi 有hữu 異dị 的đích 。 乃nãi 一nhất 體thể 而nhi 即tức 是thị 的đích 。 色sắc 是thị 法pháp 相tướng 之chi 首thủ 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 初sơ 。 故cố 欲dục 釋thích 空không 。 先tiên 舉cử 色sắc 。 一nhất 則tắc 以dĩ 色sắc 是thị 堅kiên 固cố 妄vọng 想tưởng 。 凝ngưng 結kết 而nhi 成thành 。 是thị 眾chúng 生sanh 最tối 易dị 執chấp 著trước 處xứ 。 二nhị 則tắc 與dữ 空không 體thể 相tướng 敵địch 對đối 角giác 立lập 。 是thị 最tối 難nạn/nan 和hòa 會hội 處xứ 。 若nhược 於ư 此thử 勘khám 破phá 。 則tắc 其kỳ 餘dư 四tứ 蘊uẩn 。 瓦ngõa 解giải 氷băng 消tiêu 。 所sở 謂vị 一nhất 根căn 既ký 返phản 源nguyên 。 六lục 根căn 成thành 解giải 脫thoát 也dã 。

○# 凡phàm 外ngoại 二Nhị 乘Thừa 。 看khán 色sắc 空không 作tác 兩lưỡng 樣# 。 色sắc 是thị 生sanh 。 空không 是thị 滅diệt 。 色sắc 是thị 垢cấu 。 空không 是thị 淨tịnh 。 色sắc 是thị 增tăng 。 空không 是thị 減giảm 。 異dị 見kiến 競cạnh 生sanh 。 於ư 是thị 生sanh 出xuất 向hướng 背bối/bội 取thủ 舍xá 。 分phần/phân 出xuất 凡phàm 聖thánh 迷mê 悟ngộ 來lai 。 故cố 說thuyết 箇cá 不bất 異dị 。 以dĩ 破phá 色sắc 空không 之chi 異dị 見kiến 。 權quyền 淺thiển 菩Bồ 薩Tát 雖tuy 已dĩ 知tri 色sắc 空không 之chi 不bất 異dị 矣hĩ 。 猶do 未vị 免miễn 看khán 色sắc 空không 作tác 兩lưỡng 件# 。 色sắc 是thị 事sự 。 空không 是thị 理lý 。 色sắc 是thị 相tương/tướng 。 空không 是thị 性tánh 。 色sắc 是thị 用dụng 。 空không 是thị 體thể 。 二nhị 見kiến 恆hằng 存tồn 。 於ư 是thị 費phí 幾kỷ 許hứa 融dung 通thông 攝nhiếp 入nhập 。 用dụng 幾kỷ 許hứa 會hội 合hợp 銷tiêu 歸quy 。 理lý 體thể 未vị 得đắc 圓viên 融dung 。 照chiếu 用dụng 不bất 得đắc 泯mẫn 絕tuyệt 。 故cố 說thuyết 箇cá 即tức 是thị 。 以dĩ 破phá 色sắc 空không 之chi 二nhị 見kiến 。

○# 凡phàm 外ngoại 小Tiểu 乘Thừa 認nhận 色sắc 為vi 實thật 有hữu 。 異dị 於ư 空không 之chi 虗hư 無vô 。 遂toại 見kiến 色sắc 能năng 障chướng 空không 。 而nhi 空không 為vi 色sắc 礙ngại 。 菩Bồ 薩Tát 見kiến 一nhất 切thiết 色sắc 是thị 幻huyễn 色sắc 。 俱câu 無vô 自tự 性tánh 。 此thử 無vô 性tánh 之chi 色sắc 。 即tức 是thị 無vô 我ngã 空không 理lý 。 初sơ 不bất 見kiến 有hữu 絲ti 毫hào 可khả 以dĩ 點điểm 染nhiễm 得đắc 空không 。 亦diệc 不bất 見kiến 有hữu 。 絲ti 毫hào 可khả 以dĩ 夾giáp 雜tạp 得đắc 空không 。 色sắc 相tướng 與dữ 空không 相tướng 。 初sơ 無vô 差sai 別biệt 。 是thị 不bất 異dị 空không 的đích 。 此thử 句cú 是thị 即tức 俗tục 明minh 真chân 之chi 空không 觀quán 。 顯hiển 真Chân 諦Đế 也dã 。 二Nhị 乘Thừa 與dữ 初sơ 心tâm 菩Bồ 薩Tát 。 見kiến 空không 為vi 斷đoạn 滅diệt 。 異dị 於ư 色sắc 之chi 染nhiễm 污ô 。 遂toại 致trí 滅diệt 色sắc 歸quy 空không 。 而nhi 色sắc 為vi 空không 礙ngại 。 菩Bồ 薩Tát 見kiến 自tự 性tánh 空không 為vi 真chân 空không 。 周chu 遍biến 法Pháp 界Giới 。 此thử 無vô 我ngã 空không 理lý 。 徧biến 在tại 一nhất 切thiết 色sắc 中trung 。 不bất 見kiến 空không 外ngoại 有hữu 箇cá 染nhiễm 污ô 的đích 色sắc 相tướng 。 不bất 見kiến 空không 中trung 有hữu 可khả 斷đoạn 滅diệt 的đích 色sắc 相tướng 。 空không 體thể 與dữ 色sắc 體thể 。 了liễu 無vô 變biến 動động 。 是thị 不bất 異dị 色sắc 的đích 。 此thử 句cú 是thị 從tùng 體thể 起khởi 用dụng 之chi 假giả 觀quán 。 顯hiển 俗tục 諦đế 也dã 。

識thức 得đắc 色sắc 空không 不bất 異dị 。 則tắc 不bất 受thọ 一nhất 法pháp 。 不bất 捨xả 一nhất 法pháp 。 便tiện 不bất 墮đọa 凡phàm 小tiểu 境cảnh 界giới 。 然nhiên 即tức 俗tục 明minh 真chân 。 從tùng 體thể 起khởi 用dụng 。 權quyền 淺thiển 菩Bồ 薩Tát 。 未vị 免miễn 分phân 作tác 兩lưỡng 件# 。 或hoặc 融dung 或hoặc 分phần/phân 。 或hoặc 照chiếu 或hoặc 遮già 。 終chung 不bất 能năng 到đáo 。 平bình 等đẳng 普phổ 融dung 。 一nhất 相tướng 一nhất 味vị 田điền 地địa 。 故cố 又hựu 以dĩ 一nhất 體thể 不bất 二nhị 絕tuyệt 待đãi 之chi 即tức 以dĩ 中trung 之chi 。

不bất 異dị 空không 之chi 色sắc 。 非phi 待đãi 會hội 色sắc 歸quy 空không 也dã 。 全toàn 色sắc 即tức 空không 。 所sở 稱xưng 全toàn 事sự 即tức 理lý 。 無vô 有hữu 少thiểu 許hứa 。 理lý 性tánh 而nhi 不bất 在tại 此thử 事sự 中trung 。 不bất 異dị 色sắc 之chi 空không 。 非phi 待đãi 從tùng 空không 現hiện 色sắc 也dã 。 全toàn 空không 即tức 色sắc 。 所sở 稱xưng 全toàn 理lý 即tức 事sự 。 無vô 有hữu 少thiểu 許hứa 事sự 相tướng 。 而nhi 不bất 在tại 此thử 理lý 中trung 。 既ký 了liễu 色sắc 即tức 是thị 空không 。 正chánh 照chiếu 時thời 不bất 妨phương 有hữu 遮già 。 既ký 了liễu 空không 即tức 是thị 色sắc 。 正chánh 遮già 時thời 不bất 妨phương 有hữu 照chiếu 。 遮già 照chiếu 不bất 二nhị 。 是thị 名danh 中Trung 道Đạo 。 禪thiền 那na 第đệ 一nhất 妙diệu 觀quán 。 顯hiển 第Đệ 一Nhất 義Nghĩa 諦Đế 也dã 。 (# 亦diệc 名danh 中trung 諦đế )# 色sắc 蘊uẩn 既ký 破phá 。 其kỳ 餘dư 四tứ 蘊uẩn 。 亦diệc 如như 是thị 不bất 異dị 的đích 。 亦diệc 如như 是thị 即tức 是thị 的đích 。 所sở 謂vị 五ngũ 蘊uẩn 。 皆giai 空không 者giả 如như 此thử 。 不bất 離ly 五ngũ 蘊uẩn 而nhi 空không 五ngũ 蘊uẩn 。 非phi 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 之chi 大đại 菩Bồ 薩Tát 。 能năng 如như 是thị 乎hồ 。

舍Xá 利Lợi 子Tử 是thị 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。

即tức 是thị 真Chân 如Như 自tự 相tương/tướng 也dã 。

疏sớ/sơ 云vân 。 謂vị 蘊uẩn 等đẳng 非phi 一nhất 。 故cố 云vân 諸chư 法pháp 。 顯hiển 此thử 空không 寂tịch 。 故cố 云vân 空không 相tướng 。

宗tông 泐# 云vân 。 空không 相tướng 者giả 。 真chân 空không 實thật 相tướng 也dã 。 菩Bồ 薩Tát 復phục 告cáo 舍Xá 利Lợi 子Tử 云vân 。 既ký 了liễu 諸chư 法pháp 。 當đương 體thể 即tức 是thị 真chân 空không 實thật 相tướng 。 實thật 相tướng 之chi 體thể 本bổn 無vô 生sanh 滅diệt 。 既ký 無vô 生sanh 滅diệt 。 豈khởi 有hữu 垢cấu 淨tịnh 。 既ký 無vô 垢cấu 淨tịnh 。 豈khởi 有hữu 增tăng 減giảm 乎hồ 。

會hội 要yếu 云vân 。 真chân 空không 相tướng 。 即tức 以dĩ 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 等đẳng 為vi 相tương/tướng 。

紫tử 栢# 云vân 。 此thử 空không 相tướng 。 照chiếu 見kiến 五ngũ 蘊uẩn 之chi 空không 也dã 。

廣quảng 承thừa 云vân 。 是thị 諸chư 法pháp 者giả 。 略lược 則tắc 指chỉ 上thượng 五ngũ 蘊uẩn 。 廣quảng 則tắc 十thập 界giới 法pháp 也dã 。 空không 相tướng 者giả 。 實thật 相tướng 也dã 。 經Kinh 云vân 。 無vô 相tướng 不bất 相tướng 。 名danh 為vi 實thật 相tướng 。 又hựu 云vân 觀quán 一nhất 切thiết 法pháp 空không 如như 實thật 相tướng 。 即tức 此thử 意ý 。

不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 不bất 垢cấu 不bất 淨tịnh 。 不bất 增tăng 不bất 減giảm 。

句cú 詮thuyên 云vân 。 上thượng 文văn 說thuyết 蘊uẩn 即tức 是thị 空không 。 其kỳ 實thật 不bất 獨độc 五ngũ 蘊uẩn 。 一nhất 切thiết 諸chư 法pháp 。 都đô 是thị 即tức 空không 的đích 。 諸chư 法pháp 色sắc 相tướng 。 人nhân 人nhân 能năng 知tri 。 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 可khả 還hoàn 知tri 否phủ/bĩ 。 在tại 凡phàm 夫phu 法pháp 上thượng 看khán 來lai 。 似tự 乎hồ 緣duyên 至chí 即tức 生sanh 。 緣duyên 散tán 即tức 滅diệt 。 不bất 知tri 此thử 以dĩ 諸chư 法pháp 。 色sắc 相tướng 言ngôn 也dã 。 若nhược 是thị 諸chư 法pháp 空không 相tướng 不bất 然nhiên 。 諸chư 法pháp 從tùng 緣duyên 而nhi 生sanh 。 緣duyên 生sanh 無vô 性tánh 。 其kỳ 實thật 法pháp 本bổn 無vô 生sanh 。 諸chư 法pháp 緣duyên 離ly 則tắc 滅diệt 。 滅diệt 惟duy 緣duyên 滅diệt 。 其kỳ 實thật 法pháp 本bổn 無vô 滅diệt 。 是thị 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 的đích 。

在tại 聲Thanh 聞Văn 緣Duyên 覺Giác 。 法pháp 上thượng 看khán 來lai 。 似tự 乎hồ 有hữu 垢cấu 可khả 去khứ 。 有hữu 淨tịnh 可khả 修tu 。 不bất 知tri 此thử 以dĩ 諸chư 法pháp 。 假giả 相tương/tướng 言ngôn 也dã 。 若nhược 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 則tắc 雖tuy 在tại 有hữu 漏lậu 色sắc 中trung 。 而nhi 空không 體thể 不bất 染nhiễm 。 雖tuy 在tại 無vô 漏lậu 色sắc 內nội 。 而nhi 空không 體thể 如như 故cố 。 是thị 不bất 垢cấu 不bất 淨tịnh 的đích 。

在tại 菩Bồ 薩Tát 法pháp 上thượng 看khán 來lai 。 萬vạn 德đức 俱câu 圓viên 似tự 增tăng 。 惑hoặc 障chướng 俱câu 盡tận 似tự 減giảm 。 不bất 知tri 此thử 以dĩ 諸chư 法pháp 。 修tu 相tương/tướng 言ngôn 也dã 。 若nhược 是thị 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 從tùng 來lai 修tu 證chứng 不bất 到đáo 。 德đức 滿mãn 不bất 增tăng 。 本bổn 來lai 變biến 壞hoại 不bất 得đắc 。 障chướng 盡tận 非phi 減giảm 。 是thị 不bất 增tăng 不bất 減giảm 的đích 。

則tắc 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 即tức 是thị 般Bát 若Nhã 實thật 相tướng 。 即tức 所sở 謂vị 常thường 住trụ 不bất 動động 。 無vô 有hữu 變biến 壞hoại 之chi 真Chân 如Như 心tâm 也dã 。 即tức 所sở 謂vị 清thanh 淨tịnh 本bổn 然nhiên 。 周chu 遍biến 法Pháp 界Giới 。 之chi 如Như 來Lai 藏tạng 也dã 。 即tức 所sở 謂vị 是thị 法Pháp 平bình 等đẳng 。 無vô 有hữu 高cao 下hạ 。 之chi 正Chánh 等Đẳng 正Chánh 覺Giác 也dã 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 若nhược 約ước 直trực 明minh 空không 體thể 釋thích 之chi 。 十thập 界giới 五ngũ 蘊uẩn 。 通thông 名danh 諸chư 法pháp 。 從tùng 本bổn 以dĩ 來lai 。 常thường 自tự 寂tịch 滅diệt 。 強cường/cưỡng 名danh 實thật 相tướng 。 實thật 相tướng 無vô 相tướng 。 故cố 曰viết 空không 相tướng 。 以dĩ 生sanh 滅diệt 垢cấu 淨tịnh 增tăng 減giảm 求cầu 之chi 。 皆giai 不bất 可khả 得đắc 。 不bất 生sanh 故cố 無vô 生sanh 死tử 相tướng 。 不bất 滅diệt 故cố 無vô 涅Niết 槃Bàn 相tướng 。 不bất 垢cấu 故cố 無vô 煩phiền 惱não 相tương/tướng 。 不bất 淨tịnh 故cố 無vô 菩Bồ 提Đề 相tướng 。 不bất 增tăng 故cố 無vô 結kết 業nghiệp 相tương/tướng 。 不bất 減giảm 故cố 無vô 解giải 脫thoát 相tướng 。

△# 義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 上thượng 文văn 已dĩ 說thuyết 明minh 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 。 隱ẩn 然nhiên 顯hiển 出xuất 一nhất 箇cá 真chân 空không 相tướng 貌mạo 。 恐khủng 人nhân 不bất 能năng 領lãnh 略lược 。 認nhận 作tác 觀quán 照chiếu 工công 夫phu 邊biên 事sự 。 信tín 不bất 及cập 實thật 相tướng 本bổn 然nhiên 。 所sở 以dĩ 就tựu 諸chư 法pháp 中trung 指chỉ 出xuất 空không 相tướng 來lai 。 使sử 知tri 本bổn 來lai 實thật 相tướng 。 原nguyên 是thị 如như 此thử 。 若nhược 此thử 空không 相tướng 。 不bất 能năng 時thời 時thời 現hiện 前tiền 。 照chiếu 起khởi 即tức 生sanh 。 照chiếu 過quá 則tắc 滅diệt 。 照chiếu 明minh 則tắc 淨tịnh 。 照chiếu 亡vong 則tắc 垢cấu 。 照chiếu 現hiện 即tức 增tăng 。 照chiếu 絕tuyệt 則tắc 減giảm 。 只chỉ 管quản 道đạo 即tức 色sắc 即tức 空không 。 總tổng 是thị 光quang 影ảnh 邊biên 事sự 。 算toán 不bất 得đắc 真chân 智trí 照chiếu 。 故cố 特đặc 明minh 之chi 。

○# 尋tầm 珠châu 云vân 。 此thử 就tựu 空không 釋thích 體thể 也dã 。 廣quảng 明minh 五ngũ 蘊uẩn 本bổn 空không 。 空không 即tức 實thật 相tướng 。 以dĩ 六lục 不bất 字tự 就tựu 此thử 本bổn 空không 釋thích 出xuất 其kỳ 體thể 。 是thị 者giả 。 直trực 指chỉ 之chi 詞từ 。 諸chư 法pháp 。 涵# 下hạ 入nhập 。 處xử 。 界giới 。 諦đế 。 緣duyên 。 度độ 等đẳng 也dã 。 空không 相tướng 乃nãi 真chân 空không 妙diệu 相tướng 。 是thị 靈linh 明minh 絕tuyệt 待đãi 。 本bổn 來lai 無vô 物vật 之chi 真chân 空không 。 即tức 諸chư 法pháp 之chi 自tự 性tánh 也dã 。

○# 附phụ 正chánh 解giải 。 諸chư 法pháp 當đương 情tình 。 故cố 有hữu 生sanh 有hữu 滅diệt 。 凡phàm 夫phu 見kiến 得đắc 根căn 身thân 。 有hữu 生sanh 老lão 病bệnh 死tử 。 塵trần 界giới 有hữu 成thành 住trụ 壞hoại 空không 。 識thức 心tâm 有hữu 生sanh 住trụ 異dị 滅diệt 。 惟duy 此thử 真chân 空không 之chi 體thể 。 本bổn 來lai 寂tịch 靜tĩnh 。 究cứu 竟cánh 堅kiên 固cố 。 故cố 云vân 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 此thử 示thị 真Chân 諦Đế 。

躭đam 空không 厭yếm 有hữu 。 故cố 分phần/phân 染nhiễm 淨tịnh 。 二Nhị 乘Thừa 見kiến 得đắc 三tam 界giới 內nội 流lưu 轉chuyển 門môn 。 及cập 苦khổ 集tập 二nhị 諦đế 是thị 垢cấu 相tương/tướng 。 三tam 界giới 外ngoại 還hoàn 滅diệt 門môn 。 及cập 滅diệt 道đạo 二nhị 諦đế 是thị 淨tịnh 相tương/tướng 。 由do 是thị 避tị 五ngũ 濁trược 惡ác 境cảnh 。 趨xu 無vô 為vi 偏thiên 空không 。 惟duy 此thử 真chân 空không 妙diệu 有hữu 之chi 中trung 。 十thập 界giới 平bình 等đẳng 。 故cố 云vân 不bất 垢cấu 不bất 淨tịnh 。 此thử 示thị 俗tục 諦đế 。

二nhị 邊biên 對đối 待đãi 。 故cố 有hữu 增tăng 有hữu 減giảm 。 菩Bồ 薩Tát 修tu 斷đoạn 。 所sở 謂vị 布bố 施thí 度độ 慳san 貪tham 。 智trí 慧tuệ 度độ 愚ngu 痴si 等đẳng 。 因nhân 見kiến 得đắc 真chân 理lý 漸tiệm 圓viên 。 惑hoặc 障chướng 漸tiệm 消tiêu 。 惟duy 此thử 真chân 空không 妙diệu 有hữu 之chi 體thể 。 凡phàm 聖thánh 渾hồn 融dung 。 真chân 妄vọng 俱câu 泯mẫn 。 故cố 曰viết 不bất 增tăng 不bất 減giảm 。 此thử 示thị 中trung 諦đế 。 而nhi 科khoa 為vi 觀quán 境cảnh 。 於ư 理lý 未vị 恊# 。 存tồn 參tham 。

○# 正chánh 解giải 云vân 。 前tiền 節tiết 三tam 觀quán 。 是thị 示thị 真chân 見kiến 破phá 妄vọng 見kiến 。 此thử 節tiết 三tam 諦đế 。 是thị 示thị 真chân 相tương 破phá 妄vọng 相tương/tướng 。

是thị 故cố 空không 中trung 。

是thị 故cố 。 承thừa 上thượng 文văn 而nhi 言ngôn 。 空không 中trung 者giả 。 是thị 前tiền 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 等đẳng 真chân 空không 之chi 中trung 也dã 。 彼bỉ 真chân 空không 之chi 中trung 。 無vô 五ngũ 蘊uẩn 以dĩ 下hạ 等đẳng 諸chư 法pháp 。 明minh 真chân 空không 離ly 相tương/tướng 也dã 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 此thử 結kết 上thượng 起khởi 下hạ 。 廣quảng 明minh 般Bát 若Nhã 真chân 空không 。 無vô 世thế 間gian 出xuất 世thế 間gian 諸chư 法pháp 也dã 。 結kết 上thượng 者giả 。 此thử 中trung 無vô 字tự 。 根căn 上thượng 六lục 不bất 字tự 來lai 。 起khởi 下hạ 者giả 。 是thị 故cố 空không 中trung 四tứ 字tự 。 一nhất 氣khí 貫quán 到đáo 無vô 智trí 無vô 得đắc 句cú 。 正chánh 根căn 上thượng 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 等đẳng 之chi 真chân 空không 說thuyết 。 故cố 著trước 是thị 故cố 二nhị 字tự 。

集tập 解giải 云vân 。 空không 。 無vô 極cực 也dã 。 空không 中trung 。 無vô 極cực 而nhi 太thái 極cực 也dã 。

無vô 色sắc 。 無vô 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 。

此thử 空không 五ngũ 蘊uẩn 也dã 。

○# 宗tông 泐# 云vân 。 此thử 真chân 空không 實thật 相tướng 之chi 中trung 。 既ký 不bất 可khả 以dĩ 生sanh 滅diệt 垢cấu 淨tịnh 增tăng 減giảm 求cầu 之chi 。 故cố 總tổng 結kết 云vân 。 無vô 色sắc 。 無vô 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 等đẳng 。

集tập 解giải 云vân 。 空không 。 即tức 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 之chi 真chân 體thể 。 真chân 體thể 中trung 何hà 來lai 有hữu 色sắc 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 。 等đẳng 之chi 名danh 相tướng 耶da 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 前tiền 照chiếu 五ngũ 蘊uẩn 空không 。 就tựu 人nhân 而nhi 言ngôn 。 此thử 云vân 空không 無vô 五ngũ 蘊uẩn 。 就tựu 性tánh 而nhi 言ngôn 。

賢hiền 首thủ 云vân 。 無vô 色sắc 等đẳng 無vô 字tự 。 指chỉ 與dữ 空không 義nghĩa 相tương 違vi 說thuyết 。 理lý 實thật 。 皆giai 悉tất 不bất 壞hoại 色sắc 等đẳng 。 以dĩ 自tự 性tánh 空không 。 不bất 待đãi 壞hoại 故cố 。 下hạ 並tịnh 準chuẩn 知tri 。

無vô 眼nhãn 耳nhĩ 鼻tị 舌thiệt 身thân 意ý 。 無vô 色sắc 聲thanh 香hương 味vị 觸xúc 法pháp 。

既ký 無vô 五ngũ 蘊uẩn 。 亦diệc 無vô 六lục 根căn 六lục 塵trần 。 此thử 空không 十thập 二nhị 入nhập 也dã 。

文văn 句cú 云vân 。 眼nhãn 耳nhĩ 鼻tị 舌thiệt 身thân 意ý 。 謂vị 之chi 六lục 根căn 。 猶do 草thảo 木mộc 之chi 有hữu 根căn 也dã 。

眼nhãn 見kiến 為vi 色sắc 塵trần 。 耳nhĩ 聞văn 為vi 聲thanh 塵trần 。 鼻tị 嗅khứu 為vi 香hương 塵trần 。 舌thiệt 嘗thường 為vi 味vị 塵trần 。 身thân 染nhiễm 為vi 觸xúc 塵trần 。 意ý 著trước 為vi 法pháp 塵trần 。 是thị 為vi 六lục 塵trần 。 如như 塵trần 沙sa 之chi 障chướng 蔽tế 也dã 。 以dĩ 其kỳ 污ô 人nhân 之chi 淨tịnh 心tâm 。 故cố 曰viết 塵trần 。

塵trần 根căn 和hòa 合hợp 為vi 十thập 二nhị 處xứ 。 處xử 猶do 所sở 也dã 。 言ngôn 各các 有hữu 所sở 在tại 也dã 。

佛Phật 海hải 云vân 。 舊cựu 云vân 十thập 二nhị 入nhập 。 言ngôn 六lục 根căn 六lục 塵trần 。 互hỗ 相tương 涉thiệp 入nhập 。 新tân 云vân 十thập 二nhị 處xứ 。 言ngôn 內nội 根căn 外ngoại 塵trần 。 各các 有hữu 處xứ 所sở 。 行hành 者giả 日nhật 用dụng 。 照chiếu 此thử 根căn 塵trần 。 體thể 即tức 般Bát 若Nhã 。 頓đốn 空không 圓viên 覺giác 。 故cố 言ngôn 無vô 也dã 。

無vô 眼nhãn 界giới 。 乃nãi 至chí 無vô 意ý 識thức 界giới 。

既ký 無vô 十thập 二nhị 入nhập 。 亦diệc 無vô 十thập 八bát 界giới 。 十thập 八bát 界giới 者giả 。 六lục 根căn 。 六lục 塵trần 。 六lục 識thức 也dã 。 舉cử 首thủ 末mạt 二nhị 界giới 。 超siêu 略lược 中trung 間gian 十thập 六lục 。 故cố 用dụng 乃nãi 至chí 二nhị 字tự 。 省tỉnh 文văn 耳nhĩ 。

文văn 句cú 云vân 。 從tùng 見kiến 為vi 眼nhãn 識thức 。 從tùng 聞văn 為vi 耳nhĩ 識thức 。 從tùng 臭xú 為vi 鼻tị 識thức 。 從tùng 嘗thường 為vi 舌thiệt 識thức 。 從tùng 染nhiễm 為vi 聲thanh 識thức 。 從tùng 分phân 別biệt 為vi 意ý 識thức 。 謂vị 之chi 六lục 識thức 。 識thức 。 謂vị 妄vọng 生sanh 辨biện 根căn 。 昏hôn 翳ế 真chân 智trí 也dã 。 界giới 。 謂vị 限hạn 域vực 也dã 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 六lục 識thức 分phân 別biệt 六lục 塵trần 。 執chấp 妄vọng 成thành 差sai 。 各các 有hữu 界giới 限hạn 。 名danh 十thập 八bát 界giới 。 雖tuy 三tam 六lục 並tịnh 舉cử 。 重trọng/trùng 在tại 六lục 識thức 。 六lục 識thức 本bổn 惟duy 一nhất 識thức 。 但đãn 隨tùy 見kiến 聞văn 覺giác 知tri 。 六lục 用dụng 不bất 同đồng 。 如như 一nhất 猿viên 猴hầu 。 應ưng 於ư 六lục 窗song 。 遂toại 名danh 六lục 識thức 界giới 。

楞lăng 伽già 經kinh 。 謂vị 人nhân 有hữu 八bát 識thức 。 眼nhãn 耳nhĩ 鼻tị 舌thiệt 身thân 。 為vi 前tiền 五ngũ 識thức 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 受thọ 。 是thị 此thử 五ngũ 識thức 功công 能năng 。 意ý 識thức 為vi 第đệ 六lục 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 想tưởng 。 是thị 此thử 意ý 識thức 功công 能năng 。 七thất 識thức 八bát 識thức 有hữu 名danh 字tự 而nhi 無vô 體thể 質chất 。 即tức 寄ký 在tại 六lục 種chủng 內nội 。 葢# 七thất 為vi 傳truyền 送tống 識thức 。 即tức 是thị 意ý 根căn 。 乃nãi 此thử 心tâm 之chi 動động 。 而nhi 遷thiên 流lưu 不bất 住trụ 者giả 。 五ngũ 蘊uẩn 中trung 之chi 行hành 。 是thị 其kỳ 功công 能năng 。 八bát 為vi 含hàm 藏tạng 識thức 。 五ngũ 蘊uẩn 中trung 識thức 字tự 。 下hạ 文văn 十thập 二nhị 緣duyên 中trung 識thức 字tự 。 俱câu 屬thuộc 此thử 識thức 。 即tức 是thị 六lục 種chủng 識thức 的đích 根căn 本bổn 。 所sở 謂vị 本bổn 以dĩ 一nhất 精tinh 明minh 。 分phân 成thành 六lục 和hòa 合hợp 也dã 。

○# 宗tông 泐# 云vân 。 如như 上thượng 三tam 科khoa 。 不bất 出xuất 色sắc 心tâm 二nhị 法pháp 。 為vi 迷mê 心tâm 重trọng/trùng 者giả 。 說thuyết 為vi 五ngũ 蘊uẩn 。 為vi 迷mê 色sắc 重trọng/trùng 者giả 。 說thuyết 為vi 十thập 二nhị 入nhập 。 為vi 心tâm 色sắc 俱câu 迷mê 者giả 。 說thuyết 為vi 十thập 八bát 界giới 。 修tu 學học 之chi 人nhân 。 隨tùy 其kỳ 根căn 器khí 。 但đãn 修tu 一nhất 科khoa 。 即tức 得đắc 悟ngộ 入nhập 。

○# 正chánh 解giải 云vân 。 以dĩ 上thượng 三tam 節tiết 。 明minh 無vô 蘊uẩn 處xứ 界giới 法pháp 。 是thị 斷đoạn 凡phàm 情tình 。

無vô 無vô 明minh 。 亦diệc 無vô 無vô 明minh 盡tận 。 乃nãi 至chí 無vô 老lão 死tử 。 亦diệc 無vô 老lão 死tử 盡tận 。

此thử 空không 十Thập 二Nhị 因Nhân 緣Duyên 也dã 。 無vô 明minh 緣duyên 行hành 。 行hành 緣duyên 識thức 。 識thức 緣duyên 名danh 色sắc 。 名danh 色sắc 緣duyên 六lục 入nhập 。 六lục 入nhập 緣duyên 觸xúc 。 觸xúc 緣duyên 受thọ 。 受thọ 緣duyên 愛ái 。 愛ái 緣duyên 取thủ 。 取thủ 緣duyên 有hữu 。 有hữu 緣duyên 生sanh 。 生sanh 緣duyên 老lão 死tử 。 憂ưu 悲bi 苦khổ 惱não 。 亦diệc 名danh 十thập 二nhị 支chi 。 互hỗ 相tương 繇# 籍tịch 。 名danh 緣duyên 。 支chi 派phái 分phân 別biệt 。 名danh 支chi 。 亦diệc 舉cử 首thủ 末mạt 而nhi 略lược 其kỳ 中trung 。 故cố 亦diệc 云vân 乃nãi 至chí 。 始thỉ 無vô 明minh 。 終chung 老lão 死tử 。 因nhân 緣duyên 生sanh 也dã 。 次thứ 第đệ 而nhi 生sanh 。 即tức 一nhất 大đại 苦khổ 蘊uẩn 生sanh 。 釋thích 典điển 名danh 為vi 順thuận 觀quán 流lưu 轉chuyển 門môn 是thị 也dã 。 無vô 明minh 盡tận 至chí 老lão 死tử 盡tận 。 因nhân 緣duyên 滅diệt 也dã 。 以dĩ 次thứ 而nhi 滅diệt 。 即tức 一nhất 大đại 苦khổ 蘊uẩn 滅diệt 。 釋thích 典điển 名danh 為vi 逆nghịch 觀quán 還hoàn 滅diệt 門môn 是thị 也dã 。 滅diệt 即tức 是thị 盡tận 。

宗tông 泐# 云vân 。 此thử 十Thập 二Nhị 因Nhân 緣Duyên 。 該cai 三tam 世thế 因nhân 果quả 。 展triển 轉chuyển 因nhân 依y 。 一nhất 念niệm 無vô 明minh 心tâm 。 鼓cổ 動động 真Chân 如Như 海hải 。 生sanh 死tử 漩tuyền 澓phục 。 如như 輪luân 旋toàn 轉chuyển 。 一nhất 切thiết 眾chúng 生sanh 。 迷mê 而nhi 不bất 知tri 。 此thử 本bổn 緣Duyên 覺Giác 人nhân 所sở 觀quán 之chi 境cảnh 。 大Đại 乘Thừa 般Bát 若Nhã 。 洞đỗng 徹triệt 真chân 空không 。 純thuần 一nhất 大đại 光quang 明minh 藏tạng 。 安an 有hữu 所sở 謂vị 。 流lưu 轉chuyển 還hoàn 滅diệt 。 種chủng 種chủng 差sai 別biệt 次thứ 第đệ 耶da 。 故cố 曰viết 無vô 。 曰viết 盡tận 也dã 。

按án 義nghĩa 詮thuyên 尋tầm 珠châu 等đẳng 說thuyết 。 性tánh 智trí 本bổn 明minh 。 妙diệu 湛trạm 瑩oánh 淨tịnh 。 由do 妄vọng 念niệm 瞥miết 起khởi 。 俄nga 成thành 晦hối 昧muội 。 故cố 名danh 無vô 明minh 。 從tùng 此thử 遷thiên 流lưu 不bất 住trụ 。 見kiến 之chi 行hành 事sự 。 造tạo 種chủng 種chủng 業nghiệp 。 故cố 緣duyên 行hành 識thức 者giả 。 因nhân 行hành 而nhi 起khởi 業nghiệp 識thức 。 了liễu 別biệt 境cảnh 界giới 為vi 來lai 生sanh 種chủng 子tử 。 由do 此thử 三tam 支chi 為vi 根căn 本bổn 。 引dẫn 起khởi 後hậu 九cửu 支chi 成thành 三tam 世thế 之chi 緣duyên 。 無vô 明minh 與dữ 行hành 二nhị 支chi 。 為vi 過quá 去khứ 之chi 因nhân 。 而nhi 識thức 又hựu 為vi 現hiện 在tại 果quả 之chi 托thác 始thỉ 。 幻huyễn 形hình 方phương 謝tạ 。 神thần 識thức 即tức 馳trì 。 投đầu 托thác 母mẫu 胎thai 。 具cụ 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 等đẳng 名danh 。 及cập 形hình 質chất 之chi 色sắc 。 故cố 曰viết 識thức 緣duyên 名danh 色sắc 。 既ký 有hữu 名danh 色sắc 。 胎thai 中trung 遂toại 具cụ 六lục 根căn 。 有hữu 入nhập 塵trần 之chi 用dụng 。 故cố 曰viết 名danh 色sắc 緣duyên 六lục 入nhập 。 既ký 有hữu 六lục 入nhập 。 出xuất 胎thai 便tiện 與dữ 六lục 塵trần 相tương 交giao 接tiếp 。 故cố 緣duyên 觸xúc 。 既ký 有hữu 覺giác 觸xúc 。 便tiện 有hữu 苦khổ 樂lạc 在tại 心tâm 下hạ 領lãnh 略lược 。 故cố 緣duyên 受thọ 。 已dĩ 上thượng 五ngũ 支chi 。 乃nãi 現hiện 在tại 所sở 受thọ 果quả 也dã 。 心tâm 既ký 領lãnh 受thọ 。 便tiện 貪tham 種chủng 種chủng 勝thắng 妙diệu 。 資tư 具cụ 及cập 婬dâm 欲dục 等đẳng 事sự 。 故cố 緣duyên 愛ái 。 既ký 有hữu 貪tham 愛ái 。 便tiện 馳trì 求cầu 不bất 息tức 。 於ư 境cảnh 生sanh 取thủ 著trước 心tâm 。 故cố 緣duyên 取thủ 。 由do 愛ái 而nhi 取thủ 。 著trước 意ý 馳trì 求cầu 。 便tiện 造tạo 種chủng 種chủng 三tam 有hữu 之chi 業nghiệp 。 故cố 曰viết 取thủ 緣duyên 有hữu 。 此thử 三tam 支chi 乃nãi 現hiện 世thế 所sở 作tác 之chi 因nhân 也dã 。 由do 諸chư 有hữu 結kết 為vi 三tam 界giới 生sanh 因nhân 。 來lai 世thế 復phục 於ư 四tứ 生sanh 六lục 道đạo 中trung 受thọ 生sanh 。 既ký 有hữu 生sanh 。 則tắc 必tất 有hữu 老lão 有hữu 死tử 。 由do 此thử 輪luân 迴hồi 無vô 了liễu 期kỳ 矣hĩ 。 此thử 二nhị 支chi 。 乃nãi 來lai 世thế 當đương 受thọ 之chi 果quả 也dã 。

上thượng 文văn 蘊uẩn 入nhập 處xứ 界giới 橫hoạnh/hoành 說thuyết 。 乃nãi 一nhất 時thời 具cụ 足túc 的đích 。 是thị 說thuyết 十Thập 二Nhị 緣Duyên 的đích 本bổn 質chất 。 此thử 十thập 二nhị 緣duyên 竪thụ 說thuyết 。 乃nãi 三tam 世thế 相tương/tướng 因nhân 的đích 。 是thị 說thuyết 蘊uẩn 界giới 等đẳng 的đích 因nhân 果quả 。 名danh 為vi 流lưu 轉chuyển 門môn 。 知tri 流lưu 轉chuyển 起khởi 自tự 無vô 明minh 。 當đương 從tùng 無vô 明minh 滅diệt 起khởi 。 直trực 至chí 老lão 死tử 相tướng 因nhân 俱câu 滅diệt 。 名danh 還hoàn 滅diệt 門môn 。 這giá 流lưu 轉chuyển 門môn 。 是thị 緣Duyên 覺Giác 觀quán 空không 的đích 悟ngộ 因nhân 。 這giá 還hoàn 滅diệt 門môn 。 是thị 緣Duyên 覺Giác 證chứng 空không 的đích 修tu 因nhân 。 此thử 亦diệc 是thị 從tùng 悟ngộ 入nhập 修tu 。 方phương 便tiện 之chi 法Pháp 。 空không 中trung 則tắc 無vô 此thử 法pháp 也dã 。

○# 緣Duyên 覺Giác 乘thừa 則tắc 從tùng 此thử 悟ngộ 道đạo 。 超siêu 出xuất 三tam 界giới 。

無vô 苦Khổ 集Tập 滅Diệt 道Đạo 。

此thử 觀quán 四Tứ 諦Đế 清thanh 淨tịnh 也dã 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 苦khổ 以dĩ 逼bức 迫bách 為vi 相tương/tướng 。 廣quảng 如như 八bát 苦khổ 。 略lược 如như 三tam 苦khổ 等đẳng 。 即tức 生sanh 死tử 也dã 。 是thị 苦khổ 果quả 。 集tập 以dĩ 招chiêu 感cảm 為vi 相tương/tướng 。 廣quảng 如như 八bát 萬vạn 四tứ 千thiên 亂loạn 想tưởng 。 略lược 如như 見kiến 思tư 。 即tức 惑hoặc 業nghiệp 也dã 。 是thị 苦khổ 因nhân 。 此thử 二nhị 者giả 世thế 間gian 法pháp 也dã 。 滅diệt 以dĩ 可khả 證chứng 為vi 相tương/tướng 。 即tức 有Hữu 餘Dư 涅Niết 槃Bàn 也dã 。 是thị 樂nhạo/nhạc/lạc 果quả 。 道đạo 以dĩ 可khả 修tu 為vi 相tương/tướng 。 即tức 三Tam 十Thập 七Thất 助Trợ 道Đạo 品Phẩm 。 是thị 樂nhạo/nhạc/lạc 因nhân 。 此thử 二nhị 者giả 出xuất 世thế 間gian 法Pháp 也dã 。 說thuyết 此thử 四Tứ 諦Đế 。 而nhi 先tiên 果quả 後hậu 因nhân 者giả 。 欲dục 令linh 眾chúng 生sanh 。 知tri 苦khổ 而nhi 斷đoạn 集tập 。 慕mộ 滅diệt 而nhi 修tu 道Đạo 。 始thỉ 可khả 離ly 苦khổ 得đắc 樂lạc 也dã 。 此thử 本bổn 聲Thanh 聞Văn 小Tiểu 乘Thừa 人nhân 所sở 觀quán 之chi 境cảnh 。 真chân 空không 中trung 亦diệc 無vô 苦khổ 樂lạc 。 亦diệc 無vô 因nhân 果quả 。 安an 有hữu 四Tứ 諦Đế 。

以dĩ 上thượng 緣duyên 諦đế 境cảnh 中trung 。 流lưu 轉chuyển 苦khổ 集tập 。 俱câu 是thị 垢cấu 相tương/tướng 。 還hoàn 滅diệt 。 滅diệt 道đạo 。 但đãn 是thị 淨tịnh 相tương/tướng 。 空không 中trung 垢cấu 淨tịnh 兩lưỡng 忘vong 。 以dĩ 故cố 一nhất 切thiết 無vô 有hữu 。

義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 緣Duyên 覺Giác 比tỉ 聲Thanh 聞Văn 人nhân 根căn 器khí 較giảo 高cao 。 一nhất 悟ngộ 緣duyên 生sanh 。 便tiện 知tri 空không 理lý 。 一nhất 悟ngộ 流lưu 轉chuyển 。 便tiện 知tri 還hoàn 滅diệt 。 不bất 必tất 以dĩ 苦khổ 悚tủng 之chi 。 以dĩ 滅diệt 忻hãn 之chi 。 中trung 下hạ 根căn 。 則tắc 須tu 說thuyết 苦khổ 方phương 畏úy 。 說thuyết 滅diệt 方phương 忻hãn 。 說thuyết 集tập 方phương 厭yếm 。 說thuyết 道Đạo 方phương 修tu 。 故cố 佛Phật 與dữ 聲Thanh 聞Văn 人nhân 說thuyết 四Tứ 諦Đế 法pháp 。 比tỉ 緣duyên 生sanh 法pháp 更cánh 說thuyết 得đắc 簡giản 確xác 詳tường 切thiết 。 此thử 方phương 便tiện 中trung 之chi 方phương 便tiện 也dã 。 諦đế 者giả 。 審thẩm 實thật 之chi 義nghĩa 。

○# 聲Thanh 聞Văn 乘thừa 則tắc 從tùng 此thử 起khởi 悟ngộ 。 超siêu 出xuất 三tam 界giới 。

無vô 智trí 亦diệc 無vô 得đắc 。

此thử 智trí 得đắc 俱câu 無vô 也dã 。 此thử 句cú 總tổng 結kết 上thượng 文văn 。 以dĩ 起khởi 下hạ 文văn 。

正chánh 解giải 云vân 。 智trí 為vi 六Lục 度Độ 之chi 主chủ 。 即tức 能năng 證chứng 之chi 智trí 也dã 。 得đắc 即tức 二nhị 空không 所sở 顯hiển 真Chân 如Như 。 此thử 所sở 證chứng 之chi 理lý 也dã 。 然nhiên 能năng 證chứng 所sở 證chứng 。 即tức 是thị 對đối 待đãi 增tăng 損tổn 之chi 法pháp 。 而nhi 有hữu 邊biên 見kiến 。 非phi 大Đại 乘Thừa 教giáo 。 故cố 在tại 所sở 當đương 遣khiển 。

宗tông 泐# 云vân 。 智trí 者giả 。 般Bát 若Nhã 之chi 智trí 也dã 。 大Đại 乘Thừa 菩Bồ 薩Tát 。 以dĩ 智trí 照chiếu 境cảnh 。 既ký 無vô 五ngũ 蘊uẩn 及cập 四Tứ 諦Đế 諸chư 法pháp 。 即tức 是thị 人nhân 法pháp 皆giai 空không 。 境cảnh 智trí 俱câu 泯mẫn 。 如như 病bệnh 去khứ 藥dược 忘vong 。 故cố 云vân 無vô 智trí 亦diệc 無vô 得đắc 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 乃nãi 智trí 圓viên 照chiếu 之chi 妙diệu 心tâm 。 即tức 是thị 般Bát 若Nhã 。 得đắc 乃nãi 所sở 證chứng 寂tịch 滅diệt 之chi 理lý 境cảnh 。 即tức 是thị 彼bỉ 岸ngạn 。 初sơ 心tâm 菩Bồ 薩Tát 慧tuệ 淺thiển 。 有hữu 照chiếu 可khả 用dụng 。 有hữu 理lý 可khả 得đắc 。 般Bát 若Nhã 真chân 空không 。 乃nãi 二nhị 空không 所sở 顯hiển 。 空không 見kiến 亦diệc 空không 。 所sở 照chiếu 之chi 境cảnh 既ký 忘vong 。 能năng 照chiếu 之chi 智trí 亦diệc 寂tịch 。 境cảnh 智trí 能năng 所sở 俱câu 無vô 。 則tắc 真chân 空không 實thật 相tướng 。 歸quy 於ư 無vô 所sở 得đắc 而nhi 已dĩ 。 有hữu 法pháp 可khả 得đắc 。 則tắc 有hữu 增tăng 減giảm 。 無vô 可khả 得đắc 。 又hựu 有hữu 何hà 德đức 可khả 增tăng 。 何hà 妄vọng 可khả 減giảm 乎hồ 。 所sở 謂vị 般Bát 若Nhã 。 即tức 非phi 般Bát 若Nhã 。 實thật 相tướng 即tức 是thị 非phi 相tướng 。 此thử 其kỳ 所sở 以dĩ 為vi 深thâm 般Bát 若Nhã 乎hồ 。

淺thiển 說thuyết 云vân 。 心tâm 體thể 本bổn 明minh 。 智trí 不bất 外ngoại 假giả 。 心tâm 體thể 本bổn 足túc 。 得đắc 不bất 外ngoại 求cầu 。 無vô 智trí 斯tư 無vô 不bất 智trí 。 無vô 得đắc 斯tư 無vô 不bất 得đắc 。 空không 中trung 者giả 。 既ký 無vô 五ngũ 蘊uẩn 而nhi 淨tịnh 羣quần 業nghiệp 。 無vô 根căn 塵trần 而nhi 絕tuyệt 外ngoại 緣duyên 。 無vô 知tri 見kiến 煩phiền 惱não 而nhi 息tức 內nội 障chướng 。 生sanh 死tử 不bất 繫hệ 。 迷mê 悟ngộ 兩lưỡng 忘vong 。 究cứu 竟cánh 不bất 過quá 還hoàn 其kỳ 本bổn 來lai 。 止chỉ 於ư 自tự 在tại 。 固cố 非phi 有hữu 加gia 益ích 者giả 。 故cố 終chung 之chi 以dĩ 無vô 得đắc 云vân 。

○# 正chánh 解giải 云vân 。 已dĩ 上thượng 三tam 節tiết 明minh 無vô 緣Duyên 覺Giác 。 聲Thanh 聞Văn 。 菩Bồ 薩Tát 。 諸chư 法pháp 。 是thị 斷đoạn 聖thánh 解giải 。 合hợp 前tiền 三tam 節tiết 。 總tổng 為vi 斷đoạn 惑hoặc 。 總tổng 是thị 釋thích 五ngũ 蘊uẩn 皆giai 空không 。

集tập 解giải 云vân 。 自tự 初Sơ 地Địa 至chí 大Đại 乘Thừa 。 皆giai 當đương 了liễu 此thử 蘊uẩn 空không 法pháp 以dĩ 復phục 真chân 體thể 。

△# 上thượng 文văn 雖tuy 云vân 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 。 不bất 垢cấu 不bất 淨tịnh 。 不bất 增tăng 不bất 減giảm 。 只chỉ 是thị 顯hiển 真chân 空không 自tự 相tương/tướng 。 而nhi 未vị 明minh 真chân 空không 無vô 相tướng 。 若nhược 不bất 一nhất 一nhất 深thâm 明minh 。 則tắc 智trí 照chiếu 不bất 得đắc 泯mẫn 絕tuyệt 。 實thật 相tướng 非phi 相tướng 不bất 得đắc 現hiện 前tiền 。 所sở 以dĩ 歷lịch 歷lịch 推thôi 之chi 。 直trực 到đáo 無vô 智trí 無vô 得đắc 。 然nhiên 後hậu 深thâm 般Bát 若Nhã 無vô 遺di 蘊uẩn 。 而nhi 彼bỉ 岸ngạn 始thỉ 得đắc 究cứu 竟cánh 也dã 。 生sanh 滅diệt 垢cấu 淨tịnh 增tăng 減giảm 在tại 諸chư 法pháp 上thượng 見kiến 。 人nhân 若nhược 未vị 見kiến 空không 相tướng 。 則tắc 見kiến 有hữu 一nhất 切thiết 諸chư 法pháp 。 及cập 乎hồ 既ký 見kiến 空không 相tướng 。 真chân 常thường 性tánh 中trung 。 求cầu 於ư 去khứ 來lai 。 生sanh 死tử 迷mê 悟ngộ 。 了liễu 不bất 可khả 得đắc 。 是thị 故cố 一nhất 分phần/phân 法pháp 相tướng 。 俱câu 無vô 所sở 有hữu 。 但đãn 上thượng 根căn 人nhân 。 一nhất 聞văn 蘊uẩn 空không 。 一nhất 了liễu 即tức 一nhất 切thiết 了liễu 。 中trung 下hạ 人nhân 與dữ 他tha 說thuyết 色sắc 。 不bất 知tri 色sắc 蘊uẩn 是thị 何hà 相tướng 狀trạng 。 與dữ 他tha 說thuyết 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 。 不bất 知tri 四tứ 蘊uẩn 如như 何hà 區khu 分phần/phân 。 於ư 是thị 佛Phật 將tương 五ngũ 蘊uẩn 的đích 根căn 蒂# 處xứ 所sở 界giới 分phần/phân 。 詳tường 開khai 出xuất 來lai 。 眼nhãn 耳nhĩ 鼻tị 舌thiệt 身thân 意ý 為vi 六lục 根căn 。 是thị 五ngũ 蘊uẩn 的đích 根căn 蒂# 。 色sắc 聲thanh 香hương 味vị 觸xúc 法pháp 為vi 六lục 塵trần 。 合hợp 六lục 根căn 為vi 十thập 二nhị 處xứ 。 是thị 五ngũ 蘊uẩn 的đích 處xứ 所sở 。 眼nhãn 識thức 耳nhĩ 識thức 鼻tị 識thức 舌thiệt 識thức 身thân 識thức 意ý 識thức 為vi 六lục 識thức 。 并tinh 前tiền 十thập 二nhị 處xứ 為vi 十thập 八bát 界giới 。 是thị 五ngũ 蘊uẩn 的đích 界giới 分phần/phân 。 五ngũ 蘊uẩn 只chỉ 是thị 色sắc 心tâm 二nhị 字tự 。 眼nhãn 耳nhĩ 鼻tị 舌thiệt 身thân 。 色sắc 聲thanh 香hương 味vị 觸xúc 為vi 色sắc 法pháp 。 意ý 為vi 心tâm 法pháp 。 以dĩ 心tâm 中trung 之chi 意ý 分phân 別biệt 五ngũ 塵trần 而nhi 生sanh 法pháp 相tướng 。 法pháp 乃nãi 心tâm 色sắc 各các 半bán 者giả 也dã 。 又hựu 於ư 識thức 字tự 內nội 。 分phân 別biệt 出xuất 受thọ 想tưởng 行hành 三tam 字tự 的đích 界giới 分phần/phân 來lai 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 受thọ 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 想tưởng 。 五ngũ 蘊uẩn 之chi 行hành 。 皆giai 識thức 為vi 之chi 。 其kỳ 功công 能năng 各các 有hữu 分phần/phân 屬thuộc 。 已dĩ 見kiến 前tiền 註chú 。

緣Duyên 覺Giác 法Pháp 。 聲Thanh 聞Văn 法Pháp 。 菩Bồ 薩Tát 法pháp 。 皆giai 對đối 治trị 蘊uẩn 入nhập 處xứ 界giới 歸quy 空không 之chi 法pháp 。 蘊uẩn 入nhập 處xứ 界giới 種chủng 種chủng 名danh 色sắc 。 皆giai 惟duy 依y 妄vọng 念niệm 而nhi 有hữu 。 真chân 性tánh 中trung 本bổn 無vô 有hữu 念niệm 。 誰thùy 辨biện 根căn 塵trần 。 所sở 以dĩ 菩Bồ 薩Tát 。 既ký 識thức 真chân 空không 面diện 目mục 。 便tiện 知tri 空không 中trung 諸chư 法pháp 相tướng 。 一nhất 切thiết 俱câu 離ly 。 蘊uẩn 界giới 處xứ 入nhập 。 流lưu 轉chuyển 苦khổ 集tập 。 此thử 就tựu 世thế 間gian 諸chư 法pháp 。 推thôi 廣quảng 言ngôn 之chi 。 以dĩ 見kiến 真chân 空không 中trung 之chi 。 無vô 所sở 得đắc 也dã 。 還hoàn 滅diệt 。 滅diệt 道đạo 。 智trí 得đắc 俱câu 無vô 。 此thử 就tựu 出xuất 世thế 間gian 諸chư 法pháp 。 推thôi 深thâm 言ngôn 之chi 。 以dĩ 見kiến 真chân 空không 中trung 之chi 。 無vô 所sở 得đắc 也dã 。 智trí 照chiếu 若nhược 不bất 到đáo 這giá 裏lý 。 如như 何hà 得đắc 凡phàm 聖thánh 情tình 忘vong 。 心tâm 識thức 路lộ 絕tuyệt 。 只chỉ 是thị 空không 中trung 卻khước 也dã 不bất 容dung 易dị 到đáo 。 果quả 然nhiên 到đáo 這giá 裏lý 。 則tắc 色sắc 不bất 異dị 空không 。 直trực 至chí 無vô 智trí 無vô 得đắc 。 只chỉ 作tác 一nhất 句cú 看khán 。 如như 大đại 海hải 印ấn 。 一nhất 時thời 現hiện 前tiền 。 不bất 然nhiên 一nhất 落lạc 落lạc 在tại 階giai 級cấp 心tâm 量lượng 裏lý 。 一nhất 句cú 是thị 一nhất 箇cá 位vị 次thứ 。 則tắc 真chân 空không 實thật 相tướng 圓viên 頓đốn 之chi 理lý 。 如như 何hà 融dung 會hội 。

以dĩ 無vô 所sở 得đắc 故cố 。

承thừa 上thượng 無vô 得đắc 而nhi 言ngôn 。

清thanh 涼lương 曰viết 。 無vô 所sở 得đắc 即tức 般Bát 若Nhã 相tương/tướng 。 由do 得đắc 般Bát 若Nhã 無vô 得đắc 智trí 慧tuệ 也dã 。

記ký 云vân 。 前tiền 云vân 無vô 智trí 亦diệc 無vô 得đắc 。 故cố 今kim 躡niếp 為vi 因nhân 行hành 由do 是thị 而nhi 得đắc 果quả 。 前tiền 明minh 所sở 離ly 是thị 斷đoạn 惑hoặc 。 今kim 明minh 所sở 得đắc 是thị 證chứng 果Quả 也dã 。

尋tầm 珠châu 曰viết 。 無vô 所sở 得đắc 雖tuy 近cận 疊điệp 無vô 得đắc 二nhị 字tự 。 亦diệc 即tức 遠viễn 束thúc 前tiền 七thất 空không 字tự 。 六lục 不bất 字tự 。 十thập 三tam 箇cá 無vô 字tự 來lai 。 以dĩ 生sanh 下hạ 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 皆giai 用dụng 之chi 為vi 因nhân 也dã 。

釋thích 要yếu 云vân 。 空không 中trung 無vô 蘊uẩn 界giới 以dĩ 至chí 無vô 智trí 得đắc 者giả 。 豈khởi 俟sĩ 融dung 絕tuyệt 而nhi 後hậu 無vô 哉tai 。 良lương 以dĩ 本bổn 無vô 所sở 得đắc 故cố 也dã 。 本bổn 無vô 所sở 得đắc 。 名danh 之chi 為vi 諦đế 。 了liễu 此thử 無vô 得đắc 。 名danh 之chi 為vi 觀quán 。 此thử 即tức 所sở 謂vị 深thâm 般Bát 若Nhã 也dã 。 以dĩ 無vô 所sở 得đắc 句cú 。 當đương 連liên 上thượng 段đoạn 看khán 。

賢hiền 首thủ 曰viết 。 以dĩ 者giả 。 由do 也dã 。 故cố 者giả 。 因nhân 也dã 。 由do 前tiền 無vô 所sở 得đắc 為vi 因nhân 。 令linh 後hậu 有hữu 得đắc 也dã 。

菩Bồ 提Đề 薩Tát 埵Đóa 。 依y 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 故cố 。 心tâm 無vô 罣quái 礙ngại 。 (# 行hành 成thành )# 。 無vô 罣quái 礙ngại 故cố 。 無vô 有hữu 恐khủng 怖bố 。 (# 斷đoạn 障chướng )# 。 遠viễn 離ly 顛điên 倒đảo 夢mộng 想tưởng 。 究Cứu 竟Cánh 涅Niết 槃Bàn 。 (# 得đắc 果quả )# 。

此thử 明minh 菩Bồ 薩Tát 證chứng 理lý 果quả 。

宗tông 泐# 云vân 。 菩Bồ 提Đề 薩Tát 埵Đóa 。 能năng 依y 之chi 人nhân 也dã 。 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。 所sở 依y 之chi 法pháp 也dã 。 菩Bồ 薩Tát 依y 此thử 般Bát 若Nhã 修tu 證chứng 。 功công 成thành 理lý 顯hiển 。 故cố 得đắc 心tâm 無vô 業nghiệp 縛phược 。 因nhân 無vô 業nghiệp 縛phược 。 故cố 無vô 生sanh 死tử 恐khủng 怖bố 。 既ký 無vô 生sanh 死tử 恐khủng 怖bố 。 則tắc 無vô 顛điên 倒đảo 煩phiền 惱não 。 三tam 障chướng 既ký 空không 。 三tam 德đức 乃nãi 顯hiển 。 故cố 云vân 究Cứu 竟Cánh 涅Niết 槃Bàn 。 梵Phạn 語ngữ 摩ma 訶ha 般bát 涅Niết 槃Bàn 。 華hoa 言ngôn 大đại 滅diệt 度độ 。 大đại 即tức 法Pháp 身thân 。 滅diệt 即tức 解giải 脫thoát 。 度độ 即tức 般Bát 若Nhã 。 此thử 之chi 三tam 德đức 。 非phi 別biệt 有hữu 也dã 。 即tức 三tam 障chướng 是thị 。 迷mê 即tức 三tam 障chướng 。 悟ngộ 即tức 三tam 德đức 。 所sở 謂vị 生sanh 死tử 即tức 法Pháp 身thân 。 煩phiền 惱não 即tức 般Bát 若Nhã 。 結kết 業nghiệp 即tức 解giải 脫thoát 也dã 。 然nhiên 雖tuy 障chướng 即tức 是thị 德đức 。 若nhược 非phi 般Bát 若Nhã 之chi 功công 德đức 不bất 能năng 顯hiển 。 譬thí 如như 磨ma 鏡kính 。 垢cấu 盡tận 明minh 現hiện 也dã 。

賢hiền 首thủ 疏sớ/sơ 云vân 。 心tâm 無vô 罣quái 礙ngại 。 行hành 成thành 也dã 。 離ly 罣quái 離ly 倒đảo 等đẳng 。 斷đoạn 障chướng 也dã 。 究Cứu 竟Cánh 涅Niết 槃Bàn 。 得đắc 果quả 也dã 。 涅Niết 槃Bàn 。 此thử 云vân 圓viên 寂tịch 。 德đức 無vô 不bất 備bị 稱xưng 圓viên 。 障chướng 無vô 不bất 盡tận 稱xưng 寂tịch 。 一nhất 得đắc 永vĩnh 得đắc 曰viết 究cứu 竟cánh 。 無vô 罣quái 礙ngại 。 是thị 惑hoặc 不bất 礙ngại 心tâm 。 境cảnh 不bất 礙ngại 智trí 。

蒙mông 求cầu 云vân 。 罣quái 者giả 。 有hữu 所sở 繫hệ 縛phược 。 如như 罥quyến 之chi 罣quái 。 礙ngại 者giả 。 有hữu 所sở 挽vãn 礙ngại 。 如như 石thạch 之chi 阻trở 。 失thất 真chân 曰viết 顛điên 。 逐trục 妄vọng 曰viết 倒đảo 。 夢mộng 乃nãi 想tưởng 之chi 果quả 。 想tưởng 乃nãi 夢mộng 之chi 因nhân 。

義nghĩa 句cú 詮thuyên 曰viết 。 不bất 到đáo 智trí 得đắc 俱câu 無vô 田điền 地địa 。 心tâm 中trung 罣quái 礙ngại 不bất 能năng 全toàn 空không 。 心tâm 礙ngại 未vị 空không 。 雖tuy 能năng 斷đoạn 惡ác 修tu 善thiện 。 不bất 能năng 無vô 恐khủng 怖bố 。 根căn 塵trần 脫thoát 不bất 盡tận 也dã 。 雖tuy 觀quán 空không 入nhập 定định 。 不bất 能năng 無vô 夢mộng 想tưởng 。 種chủng 識thức 消tiêu 不bất 盡tận 也dã 。 無vô 恐khủng 怖bố 夢mộng 想tưởng 。 根căn 無vô 罣quái 礙ngại 來lai 。 無vô 罣quái 礙ngại 。 根căn 無vô 所sở 得đắc 之chi 深thâm 般Bát 若Nhã 來lai 。 如như 此thử 。 涅Niết 槃Bàn 方phương 得đắc 究cứu 竟cánh 。

三tam 世thế 諸chư 佛Phật 。 依y 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 故cố 。 得đắc 阿A 耨Nậu 多Đa 羅La 三Tam 藐Miệu 三Tam 菩Bồ 提Đề 。

此thử 明minh 諸chư 佛Phật 證chứng 智trí 果quả 。 言ngôn 非phi 惟duy 菩Bồ 薩Tát 如như 是thị 修tu 證chứng 。 而nhi 一nhất 切thiết 諸chư 佛Phật 。 莫mạc 不bất 皆giai 修tu 般Bát 若Nhã 。 得đắc 成thành 正chánh 覺giác 也dã 。 三tam 世thế 。 謂vị 過quá 去khứ 未vị 來lai 現hiện 在tại 。 阿A 耨Nậu 多Đa 羅La 三Tam 藐Miệu 三Tam 菩Bồ 提Đề 。 華hoa 言ngôn 無Vô 上Thượng 正Chánh 等Đẳng 正Chánh 覺Giác 。 佛Phật 果Quả 之chi 極cực 稱xưng 也dã 。

疏sớ/sơ 云vân 。 覺giác 有hữu 二nhị 義nghĩa 。 正chánh 覺giác 是thị 如như 理lý 智trí 。 正chánh 觀quán 真Chân 諦Đế 。 等đẳng 覺giác 即tức 如như 量lượng 智trí 。 徧biến 觀quán 俗tục 諦đế 。 皆giai 至chí 極cực 無vô 邊biên 。 故cố 云vân 無vô 上thượng 。

記ký 云vân 。 如như 理lý 智trí 觀quán 真chân 。 非phi 行hành 理lý 外ngoại 。 故cố 云vân 正chánh 覺giác 。 如như 量lượng 智trí 觀quán 俗tục 。 如như 彼bỉ 性tánh 相tướng 。 徧biến 觀quán 察sát 故cố 。 故cố 云vân 等đẳng 覺giác 。 得đắc 一Nhất 切Thiết 種Chủng 智Trí 。 過quá 彼bỉ 小Tiểu 乘Thừa 下hạ 位vị 。 故cố 無vô 有hữu 上thượng 。

會hội 要yếu 云vân 。 正chánh 覺giác 超siêu 邪tà 。 徧biến 覺giác 超siêu 小tiểu 。 三tam 覺giác 道đạo 圓viên 。 亦diệc 超siêu 十Thập 地Địa 。 皆giai 無vô 上thượng 也dã 。

廣quảng 承thừa 云vân 。 無vô 上thượng 者giả 。 真chân 性tánh 菩Bồ 提Đề 。 正chánh 者giả 。 實thật 智trí 菩Bồ 提Đề 。 徧biến 者giả 。 方phương 便tiện 菩Bồ 提Đề 。 三tam 覺giác 圓viên 融dung 名danh 為vi 正chánh 覺giác 。 諸chư 佛Phật 依y 三tam 般Bát 若Nhã 。 證chứng 三tam 菩Bồ 提Đề 。 次thứ 第đệ 可khả 知tri 。

蒙mông 求cầu 云vân 。 得đắc 不bất 是thị 從tùng 外ngoại 取thủ 得đắc 。 亦diệc 不bất 是thị 原nguyên 無vô 而nhi 今kim 始thỉ 有hữu 得đắc 之chi 得đắc 。 只chỉ 是thị 自tự 有hữu 自tự 證chứng 。 返phản 本bổn 還hoàn 源nguyên 。 得đắc 無vô 所sở 得đắc 之chi 得đắc 也dã 。

○# 釋thích 要yếu 云vân 。 無vô 罣quái 礙ngại 。 則tắc 結kết 業nghiệp 即tức 解giải 脫thoát 。 究cứu 竟cánh 方phương 便tiện 淨tịnh 涅Niết 槃Bàn 。 無vô 恐khủng 怖bố 。 則tắc 苦khổ 果quả 即tức 法Pháp 身thân 。 究cứu 竟cánh 性tánh 淨tịnh 涅Niết 槃Bàn 。 遠viễn 離ly 顛điên 倒đảo 夢mộng 想tưởng 。 則tắc 煩phiền 惑hoặc 即tức 智trí 明minh 。 究cứu 竟cánh 圓viên 淨tịnh 涅Niết 槃Bàn 。

依y 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 得đắc 真chân 性tánh 菩Bồ 提Đề 。 依y 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 。 得đắc 實thật 智trí 菩Bồ 提Đề 。 依y 文văn 字tự 般Bát 若Nhã 。 得đắc 方phương 便tiện 菩Bồ 提Đề 。 菩Bồ 提Đề 是thị 如như 如như 智trí 。 智trí 必tất 冥minh 理lý 。 涅Niết 槃Bàn 是thị 如như 如như 理lý 。 理lý 必tất 契khế 智trí 。 故cố 影ảnh 略lược 而nhi 互hỗ 言ngôn 之chi 。

正chánh 解giải 云vân 。 此thử 明minh 諸chư 佛Phật 亦diệc 依y 三tam 觀quán 般Bát 若Nhã 。 盡tận 五ngũ 住trụ 煩phiền 惱não 。 得đắc 無vô 上thượng 菩Bồ 提Đề 。 諸chư 佛Phật 不bất 言ngôn 斷đoạn 苦khổ 因nhân 者giả 。 以dĩ 初sơ 證chứng 涅Niết 槃Bàn 時thời 。 諸chư 苦khổ 久cửu 遠viễn 已dĩ 斷đoạn 。 菩Bồ 薩Tát 始thỉ 證chứng 涅Niết 槃Bàn 。 故cố 必tất 表biểu 其kỳ 斷đoạn 因nhân 。

△# 此thử 二nhị 段đoạn 。 正chánh 舉cử 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 之chi 行hạnh 。 顯hiển 般Bát 若Nhã 之chi 法pháp 。 能năng 度độ 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 也dã 。

○# 上thượng 文văn 從tùng 空không 中trung 無vô 色sắc 說thuyết 起khởi 。

直trực 推thôi 到đáo 智trí 得đắc 俱câu 無vô 。 正chánh 見kiến 真chân 空không 中trung 。 一nhất 無vô 所sở 得đắc 。 這giá 無vô 得đắc 。 是thị 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 的đích 骨cốt 裏lý 印ấn 。 亦diệc 即tức 是thị 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 的đích 骨cốt 裏lý 印ấn 。 所sở 以dĩ 提đề 出xuất 一nhất 句cú 。 作tác 下hạ 文văn 空không 觀quán 的đích 結kết 底để 。 作tác 下hạ 文văn 證chứng 果Quả 的đích 根căn 蒂# 。 言ngôn 惟duy 此thử 真chân 空không 之chi 理lý 。 原nguyên 是thị 一nhất 無vô 所sở 得đắc 的đích 。 所sở 以dĩ 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 。 皆giai 依y 此thử 真chân 空không 之chi 智trí 。 照chiếu 見kiến 到đáo 一nhất 無vô 所sở 得đắc 處xứ 。 而nhi 能năng 得đắc 真chân 空không 之chi 理lý 。 證chứng 涅Niết 槃Bàn 菩Bồ 提Đề 二nhị 果quả 也dã 。 由do 以dĩ 無vô 所sở 得đắc 為vi 因nhân 。 故cố 能năng 有hữu 所sở 得đắc 。

色sắc 空không 生sanh 滅diệt 。 垢cấu 淨tịnh 增tăng 減giảm 。 蘊uẩn 界giới 處xứ 入nhập 。 緣duyên 諦đế 智trí 得đắc 。 種chủng 種chủng 都đô 是thị 罣quái 礙ngại 人nhân 心tâm 的đích 法pháp 相tướng 。 惟duy 般Bát 若Nhã 照chiếu 見kiến 真chân 空không 。 到đáo 無vô 所sở 得đắc 處xứ 。 則tắc 蕩đãng 然nhiên 一nhất 無vô 罣quái 礙ngại 。 心tâm 中trung 求cầu 業nghiệp 性tánh 。 如như 芥giới 子tử 許hứa 不bất 可khả 得đắc 。 境cảnh 上thượng 極cực 大đại 的đích 恐khủng 怖bố 。 心tâm 上thượng 無vô 端đoan 的đích 顛điên 倒đảo 。 皆giai 從tùng 一nhất 絲ti 一nhất 層tằng 之chi 罣quái 礙ngại 而nhi 起khởi 。 心tâm 中trung 既ký 無vô 罣quái 礙ngại 。 則tắc 業nghiệp 性tánh 都đô 忘vong 。 安an 有hữu 一nhất 法pháp 與dữ 我ngã 為vi 緣duyên 為vi 對đối 。 無vô 罣quái 礙ngại 三tam 字tự 。 是thị 真chân 中trung 現hiện 前tiền 光quang 景cảnh 。 到đáo 得đắc 真chân 空không 現hiện 前tiền 。 便tiện 是thị 圓viên 頓đốn 法Pháp 門môn 。 更cánh 不bất 用dụng 別biệt 樣# 修tu 為vi 漸tiệm 次thứ 。 所sở 以dĩ 又hựu 疊điệp 一nhất 句cú 。 無vô 罣quái 礙ngại 故cố 。 便tiện 直trực 接tiếp 箇cá 。 無vô 有hữu 恐khủng 怖bố 。 他tha 色sắc 蘊uẩn 已dĩ 空không 。 不bất 見kiến 有hữu 心tâm 外ngoại 之chi 色sắc 。 恐khủng 怖bố 箇cá 甚thậm 麼ma 。 受thọ 想tưởng 行hành 識thức 。 的đích 心tâm 蘊uẩn 已dĩ 空không 。 不bất 見kiến 有hữu 心tâm 內nội 之chi 心tâm 。 有hữu 甚thậm 夢mộng 想tưởng 顛điên 倒đảo 。 直trực 下hạ 便tiện 到đáo 涅Niết 槃Bàn 究cứu 竟cánh 田điền 地địa 。 只chỉ 是thị 依y 這giá 無vô 所sở 得đắc 的đích 深thâm 般Bát 若Nhã 耳nhĩ 。 不bất 特đặc 菩Bồ 薩Tát 為vi 然nhiên 。 就tựu 是thị 三tam 世thế 一nhất 切thiết 諸chư 佛Phật 。 他tha 五ngũ 住trụ 地địa 無vô 明minh 俱câu 盡tận 。 正chánh 覺giác 已dĩ 到đáo 無vô 上thượng 田điền 地địa 。 一nhất 切thiết 種chủng 。 無vô 功công 用dụng 智trí 圓viên 滿mãn 一nhất 切thiết 法pháp 。 皆giai 是thị 佛Phật 法Pháp 。 等đẳng 覺giác 已dĩ 到đáo 無vô 上thượng 田điền 地địa 。 又hựu 非phi 菩Bồ 薩Tát 可khả 比tỉ 。 而nhi 究cứu 其kỳ 本bổn 根căn 。 亦diệc 只chỉ 依y 此thử 無vô 所sở 得đắc 的đích 。 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 。 並tịnh 無vô 別biệt 法pháp 。 所sở 謂vị 以dĩ 無vô 。 所sở 得đắc 而nhi 得đắc 。 得đắc 歸quy 無vô 得đắc 也dã 。 德đức 備bị 塵trần 沙sa 曰viết 涅niết 。 體thể 絕tuyệt 相tương/tướng 累lũy/lụy/luy 曰viết 槃bàn 。 無vô 有hữu 少thiểu 法pháp 可khả 得đắc 。 是thị 無Vô 餘Dư 涅Niết 槃Bàn 。 色sắc 即tức 空không 處xứ 是thị 正chánh 等đẳng 。 不bất 生sanh 滅diệt 處xứ 是thị 正chánh 覺giác 。 無vô 所sở 得đắc 處xứ 是thị 。 無Vô 上Thượng 正Chánh 等Đẳng 正Chánh 覺Giác 。 法pháp 既ký 如như 是thị 。 人nhân 人nhân 有hữu 分phần/phân 。 何hà 故cố 不bất 得đắc 受thọ 用dụng 。 只chỉ 為vì 無vô 智trí 慧tuệ 。 不bất 能năng 照chiếu 見kiến 到đáo 無vô 所sở 得đắc 處xứ 。 何hà 以dĩ 不bất 能năng 。 到đáo 無vô 所sở 得đắc 處xứ 。 只chỉ 為vì 不bất 能năng 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 。 所sở 以dĩ 說thuyết 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 。 向hướng 無vô 依y 處xứ 著trước 兩lưỡng 箇cá 依y 字tự 。 要yếu 人nhân 識thức 得đắc 把bả 柄bính 。 全toàn 在tại 這giá 裏lý 。 前tiền 邊biên 從tùng 色sắc 即tức 空không 。 說thuyết 到đáo 無vô 智trí 得đắc 。 可khả 謂vị 鴛uyên 鴦ương 繡tú 出xuất 從tùng 君quân 看khán 。 兩lưỡng 箇cá 依y 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。 已dĩ 是thị 手thủ 把bả 金kim 針châm 度độ 與dữ 人nhân 。

故cố 知tri 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。

疏sớ/sơ 云vân 。 言ngôn 故cố 知tri 者giả 牒điệp 前tiền 起khởi 後hậu 也dã 。

尋tầm 珠châu 云vân 。 故cố 字tự 承thừa 上thượng 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 依y 之chi 證chứng 果Quả 來lai 。

是thị 大đại 神thần 咒chú 。 是thị 大đại 明minh 咒chú 。 是thị 無vô 上thượng 咒chú 。 是thị 無vô 等đẳng 等đẳng 咒chú 。

疏sớ/sơ 云vân 。 歎thán 其kỳ 勝thắng 能năng 。 略lược 敘tự 四tứ 德đức 。 然nhiên 有hữu 三tam 釋thích 。 若nhược 就tựu 法pháp 釋thích 。 除trừ 障chướng 不bất 虗hư 名danh 神thần 。 智trí 鑒giám 無vô 昧muội 名danh 明minh 。 更cánh 無vô 加gia 過quá 名danh 無vô 上thượng 。 獨độc 絕tuyệt 無vô 倫luân 名danh 無vô 等đẳng 。 就tựu 功công 德đức 釋thích 。 能năng 破phá 煩phiền 惱não 。 能năng 破phá 無vô 明minh 。 令linh 因nhân 行hành 滿mãn 。 令linh 果quả 德đức 圓viên 。 就tựu 位vị 釋thích 。 過quá 凡phàm 。 越việt 小tiểu 。 超siêu 因nhân 。 齊tề 果quả 。

義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 無vô 等đẳng 。 謂vị 無vô 儔trù 例lệ 。 重trọng/trùng 言ngôn 等đẳng 者giả 。 謂vị 無vô 等đẳng 而nhi 又hựu 能năng 等đẳng 物vật 。 不bất 與dữ 諸chư 法pháp 為vi 侶lữ 。 而nhi 法pháp 法pháp 全toàn 該cai 。 平bình 等đẳng 不bất 二nhị 。 正chánh 應ưng 三tam 藐miệu 二nhị 字tự 。

六lục 觀quán 氏thị 云vân 。 所sở 言ngôn 咒chú 者giả 。 非phi 別biệt 有hữu 咒chú 。 即tức 此thử 般Bát 若Nhã 便tiện 是thị 。 然nhiên 既ký 曰viết 般Bát 若Nhã 而nhi 又hựu 名danh 咒chú 者giả 。 極cực 言ngôn 神thần 速tốc 之chi 效hiệu 也dã 。

廣quảng 承thừa 云vân 。 方phương 便tiện 般Bát 若Nhã 。 是thị 大đại 神thần 咒chú 。 觀quán 照chiếu 般Bát 若Nhã 。 是thị 大đại 明minh 咒chú 。 實thật 相tướng 般Bát 若Nhã 。 是thị 無vô 上thượng 咒chú 。 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 不bất 生sanh 不bất 滅diệt 等đẳng 。 是thị 無vô 等đẳng 等đẳng 咒chú 。

紫tử 栢# 云vân 。 此thử 無vô 得đắc 之chi 光quang 。 菩Bồ 薩Tát 依y 之chi 而nhi 得đắc 無vô 礙ngại 。 諸chư 佛Phật 亦diệc 依y 。 而nhi 得đắc 菩Bồ 提Đề 。 大đại 哉tai 心tâm 光quang 。 智trí 不bất 可khả 知tri 。 識thức 不bất 可khả 識thức 。 陰âm 陽dương 不bất 能năng 籠lung 罩# 。 有hữu 無vô 不bất 能năng 形hình 容dung 。 破phá 障chướng 除trừ 昏hôn 。 凡phàm 聖thánh 無vô 與dữ 等đẳng 者giả 。 謂vị 之chi 大đại 神thần 大đại 明minh 。 無vô 上thượng 等đẳng 等đẳng 咒chú 。 不bất 亦diệc 宜nghi 乎hồ 。

能năng 除trừ 一nhất 切thiết 苦khổ 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 。

文văn 句cú 云vân 。 能năng 除trừ 一nhất 切thiết 苦khổ 。 即tức 度độ 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 。 非phi 證chứng 真chân 空không 者giả 不bất 能năng 也dã 。 恐khủng 眾chúng 生sanh 信tín 心tâm 不phủ 及cập 。 又hựu 申thân 言ngôn 之chi 。 而nhi 決quyết 定định 告cáo 以dĩ 真chân 實thật 不bất 虗hư 。 慈từ 憫mẫn 有hữu 情tình 。 為vi 何hà 如như 哉tai 。

宗tông 泐# 云vân 。 此thử 結kết 般Bát 若Nhã 功công 用dụng 廣quảng 大đại 。 除trừ 苦khổ 得đắc 樂lạc 。 決quyết 定định 無vô 疑nghi 。 令linh 諸chư 眾chúng 生sanh 。 信tín 受thọ 奉phụng 行hành 也dã 。 苦khổ 謂vị 三tam 苦khổ 八bát 苦khổ 一nhất 切thiết 苦khổ 也dã 。

會hội 要yếu 云vân 。 三tam 受thọ 能năng 生sanh 三tam 苦khổ 。 苦khổ 體thể 即tức 三tam 界giới 色sắc 心tâm 。 一nhất 苦khổ 受thọ 。 能năng 生sanh 苦khổ 苦khổ 。 此thử 惟duy 欲dục 界giới 。

二nhị 樂nhạo/nhạc/lạc 受thọ 。 能năng 生sanh 壞hoại 苦khổ 。 此thử 通thông 欲dục 色sắc 二nhị 界giới 。

三tam 捨xả 受thọ 。 能năng 生sanh 行hành 苦khổ 。 此thử 通thông 無vô 色sắc 界giới 。

八bát 苦khổ 者giả 。 一nhất 生sanh 苦khổ 。 二nhị 老lão 苦khổ 。 三tam 病bệnh 苦khổ 。 四tứ 死tử 苦khổ 。 五ngũ 愛ái 別biệt 離ly 苦khổ 。 六lục 怨oán 憎tăng 會hội 苦khổ 。 七thất 求cầu 不bất 得đắc 苦khổ 。 總tổng 舉cử 前tiền 七thất 。 方phương 成thành 第đệ 八bát 五ngũ 陰ấm 盛thịnh 苦khổ 。 亦diệc 名danh 五ngũ 取thủ 蘊uẩn 苦khổ 。

若nhược 三tam 八bát 相tương/tướng 攝nhiếp 。 苦khổ 苦khổ 攝nhiếp 八bát 苦khổ 中trung 五ngũ 。 謂vị 生sanh 死tử 老lão 病bệnh 怨oán 憎tăng 會hội 。 順thuận 苦khổ 受thọ 法pháp 。

壞hoại 苦khổ 攝nhiếp 八bát 苦khổ 中trung 二nhị 。 求cầu 不bất 得đắc 愛ái 別biệt 離ly 。 順thuận 樂nhạo/nhạc/lạc 受thọ 法pháp 。

行hành 苦khổ 攝nhiếp 一nhất 。 即tức 五ngũ 取thủ 蘊uẩn 苦khổ 。 順thuận 捨xả 受thọ 法pháp 。

疏sớ/sơ 鈔sao 曰viết 。 大đại 經Kinh 云vân 。 苦khổ 有hữu 無vô 量lượng 相tướng 。 非phi 聲Thanh 聞Văn 緣Duyên 覺Giác 所sở 知tri 。 以dĩ 二Nhị 乘Thừa 雖tuy 知tri 苦khổ 相tương/tướng 。 不bất 知tri 無vô 量lượng 相tương/tướng 。 故cố 瑜du 伽già 說thuyết 苦khổ 有hữu 一nhất 百bách 二nhị 十thập 。 即tức 四tứ 十thập 四tứ 論luận 增tăng 數số 明minh 之chi 。

賢hiền 首thủ 曰viết 。 除trừ 苦khổ 決quyết 定định 。 故cố 云vân 真chân 實thật 不bất 虗hư 。

義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 一nhất 切thiết 世thế 間gian 。 修tu 行hành 功công 修tu 德đức 除trừ 苦khổ 之chi 法pháp 。 總tổng 是thị 權quyền 巧xảo 方phương 便tiện 。 不bất 是thị 真chân 實thật 究cứu 竟cánh 法Pháp 門môn 。 惟duy 此thử 般Bát 若Nhã 力lực 用dụng 。 乃nãi 能năng 究cứu 竟cánh 離ly 苦khổ 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 也dã 。 欲dục 度độ 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 者giả 。 可khả 不bất 從tùng 此thử 法Pháp 門môn 入nhập 乎hồ 。 舊cựu 解giải 大đại 神thần 大đại 明minh 。 即tức 將tương 掃tảo 蕩đãng 煩phiền 惱não 窟quật 穴huyệt 。 降hàng 伏phục 生sanh 死tử 魔ma 軍quân 。 轉chuyển 凡phàm 入nhập 聖thánh 等đẳng 語ngữ 入nhập 講giảng 。 似tự 侵xâm 度độ 苦khổ 厄ách 意ý 。 至chí 度độ 苦khổ 句cú 。 便tiện 似tự 重trọng/trùng 複phức 無vô 味vị 。 大đại 神thần 大đại 明minh 。 只chỉ 照chiếu 無vô 智trí 得đắc 以dĩ 前tiền 。 虗hư 虗hư 論luận 理lý 。 而nhi 以dĩ 涅Niết 槃Bàn 菩Bồ 提Đề 二nhị 段đoạn 。 入nhập 度độ 苦khổ 內nội 講giảng 。 較giảo 清thanh 楚sở 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 。 緊khẩn 接tiếp 度độ 苦khổ 說thuyết 。

集tập 解giải 云vân 。 此thử 經Kinh 歸quy 到đáo 除trừ 一nhất 切thiết 苦khổ 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 。 只chỉ 是thị 不bất 落lạc 生sanh 滅diệt 境cảnh 。 得đắc 箇cá 實thật 落lạc 受thọ 用dụng 耳nhĩ 。

○# 義nghĩa 詮thuyên 云vân 。 是thị 大đại 神thần 咒chú 四tứ 句cú 。 根căn 色sắc 不bất 異dị 空không 。 至chí 無vô 智trí 無vô 得đắc 。 就tựu 意ý 義nghĩa 深thâm 廣quảng 處xứ 說thuyết 。 以dĩ 勸khuyến 人nhân 之chi 修tu 持trì 。 能năng 除trừ 一nhất 切thiết 苦khổ 二nhị 句cú 。 根căn 涅Niết 槃Bàn 菩Bồ 提Đề 二nhị 段đoạn 用dụng 功công 切thiết 近cận 處xứ 說thuyết 。 以dĩ 勸khuyến 人nhân 之chi 信tín 受thọ 。

○# 文văn 句cú 云vân 。 此thử 段đoạn 讚tán 歎thán 般Bát 若Nhã 真chân 空không 之chi 勝thắng 。 是thị 急cấp 切thiết 勸khuyến 勉miễn 之chi 辭từ 。

△# 承thừa 上thượng 文văn 言ngôn 。 諸chư 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 。 皆giai 依y 此thử 般Bát 若Nhã 而nhi 證chứng 極cực 果quả 。 故cố 知tri 此thử 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多đa 。 不bất 是thị 語ngữ 言ngôn 文văn 字tự 可khả 求cầu 。 不bất 是thị 思tư 量lượng 分phân 別biệt 可khả 及cập 。 單đơn 以dĩ 經kinh 言ngôn 。 未vị 足túc 以dĩ 形hình 其kỳ 神thần 妙diệu 光quang 明minh 。 未vị 足túc 以dĩ 顯hiển 其kỳ 高cao 上thượng 等đẳng 徧biến 。 佛Phật 法Pháp 中trung 機cơ 用dụng 之chi 最tối 秘bí 密mật 最tối 靈linh 應ưng 者giả 。 莫mạc 如như 咒chú 。 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。 其kỳ 即tức 咒chú 而nhi 已dĩ 矣hĩ 。 咒chú 乃nãi 佛Phật 說thuyết 密mật 語ngữ 。 即tức 第Đệ 一Nhất 義Nghĩa 。 有hữu 轉chuyển 變biến 罔võng 測trắc 之chi 力lực 。 人nhân 莫mạc 知tri 其kỳ 機cơ 。 物vật 莫mạc 知tri 其kỳ 故cố 。 故cố 以dĩ 之chi 讚tán 般Bát 若Nhã 也dã 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 以dĩ 上thượng 。 承thừa 前tiền 文văn 顯hiển 說thuyết 般Bát 若Nhã 。 而nhi 結kết 讚tán 為vi 密mật 。 說thuyết 咒chú 以dĩ 下hạ 。 承thừa 本bổn 文văn 顯hiển 中trung 具cụ 密mật 。 而nhi 正chánh 說thuyết 密mật 咒chú 以dĩ 通thông 結kết 之chi 。 大đại 神thần 四tứ 句cú 約ước 體thể 讚tán 密mật 。 能năng 除trừ 二nhị 句cú 。 約ước 用dụng 讚tán 密mật 。

故cố 說thuyết 般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多đa 咒chú 。 即tức 說thuyết 咒chú 曰viết 。

揭yết 諦đế 。 揭yết 諦đế 。 波ba 羅la 揭yết 諦đế 。 波ba 羅la 僧tăng 揭yết 諦đế 。 菩bồ 提đề 。 薩tát 婆bà 訶ha 。

△# 承thừa 上thượng 文văn 言ngôn 。 惟duy 般Bát 若Nhã 有hữu 如như 是thị 功công 用dụng 。 則tắc 般Bát 若Nhã 即tức 咒chú 矣hĩ 。 然nhiên 不bất 說thuyết 咒chú 。 不bất 能năng 顯hiển 般Bát 若Nhã 離ly 言ngôn 絕tuyệt 相tương/tướng 之chi 妙diệu 。 故cố 既ký 說thuyết 經Kinh 以dĩ 示thị 其kỳ 修tu 。 又hựu 說thuyết 咒chú 以dĩ 顯hiển 其kỳ 妙diệu 。 他tha 處xứ 經kinh 是thị 經Kinh 。 咒chú 是thị 咒chú 。 經kinh 顯hiển 咒chú 密mật 。 故cố 經kinh 有hữu 經kinh 名danh 。 咒chú 有hữu 咒chú 名danh 。 今kim 則tắc 般Bát 若Nhã 即tức 咒chú 。 即tức 顯hiển 即tức 密mật 。 咒chú 即tức 般Bát 若Nhã 。 即tức 密mật 即tức 顯hiển 。 經kinh 名danh 即tức 是thị 咒chú 名danh 。 不bất 分phân 顯hiển 密mật 二nhị 義nghĩa 也dã 。 咒chú 是thị 諸chư 佛Phật 秘bí 語ngữ 。 非phi 因nhân 位vị 所sở 解giải 。 但đãn 當đương 誦tụng 持trì 。 除trừ 障chướng 增tăng 福phước 。 不bất 可khả 強cường/cưỡng 釋thích 。 若nhược 欲dục 強cường/cưỡng 釋thích 。 姑cô 就tựu 舊cựu 義nghĩa 略lược 解giải 之chi 。 揭yết 。 去khứ 也dã 。 度độ 也dã 。 諦đế 。 真chân 實thật 不bất 虗hư 也dã 。 即tức 深thâm 慧tuệ 功công 能năng 。 謂vị 去khứ 一nhất 切thiết 業nghiệp 障chướng 。 度độ 一nhất 切thiết 苦khổ 厄ách 。 而nhi 歸quy 真chân 實thật 也dã 。 重trọng/trùng 言ngôn 揭yết 諦đế 者giả 。 自tự 度độ 度độ 他tha 也dã 。 波ba 羅la 羯yết 諦đế 者giả 。 波ba 羅la 此thử 云vân 彼bỉ 岸ngạn 。 即tức 度độ 所sở 處xử 也dã 。 波ba 羅la 僧Tăng 羯yết 諦đế 者giả 。 僧Tăng 。 謂vị 總tổng 也dã 。 眾chúng 也dã 。 溥phổ 也dã 。 即tức 謂vị 自tự 度độ 度độ 他tha 。 總tổng 到đáo 彼bỉ 岸ngạn 也dã 。 言ngôn 菩Bồ 提Đề 者giả 。 到đáo 何hà 等đẳng 彼bỉ 岸ngạn 。 謂vị 大đại 菩Bồ 提Đề 處xứ 也dã 。 言ngôn 薩tát 婆bà 訶ha 者giả 。 此thử 云vân 速tốc 疾tật 。 以dĩ 此thử 般Bát 若Nhã 而nhi 得đắc 菩Bồ 提Đề 。 乃nãi 迅tấn 速tốc 而nhi 無vô 阻trở 滯trệ 也dã 。

○# 尋tầm 珠châu 云vân 。 法pháp 華hoa 疏sớ/sơ 云vân 。 說thuyết 咒chú 之chi 義nghĩa 。 諸chư 師sư 或hoặc 說thuyết 鬼quỷ 神thần 王vương 名danh 。 稱xưng 其kỳ 王vương 名danh 。 則tắc 部bộ 落lạc 敬kính 主chủ 。 故cố 能năng 降hàng 伏phục 一nhất 切thiết 鬼quỷ 魅mị 。 此thử 世thế 界giới 悉tất 壇đàn 。 或hoặc 云vân 。 咒chú 如như 軍quân 中trung 密mật 號hiệu 。 唱xướng 號hiệu 相tương 應ứng 。 無vô 所sở 呵ha 問vấn 。 此thử 為vi 人nhân 悉tất 壇đàn 。 或hoặc 云vân 咒chú 者giả 。 密mật 默mặc 治trị 惡ác 。 惡ác 自tự 休hưu 息tức 。 餘dư 無vô 識thức 者giả 。 此thử 對đối 治trị 悉tất 壇đàn 。 或hoặc 云vân 咒chú 如như 軍quân 中trung 密mật 令linh 。 惟duy 秉bỉnh 帥súy 者giả 知tri 。 餘dư 皆giai 莫mạc 測trắc 。 喻dụ 咒chú 惟duy 佛Phật 知tri 。 餘dư 位vị 莫mạc 解giải 。 此thử 第đệ 一nhất 悉tất 壇đàn 。 又hựu 咒chú 者giả 。 願nguyện 也dã 。 如như 蜾# 蠃# 之chi 祝chúc 螟minh 蛉linh 。 願nguyện 其kỳ 類loại 我ngã 。 佛Phật 菩Bồ 薩Tát 願nguyện 諸chư 眾chúng 生sanh 。 悉tất 如như 我ngã 之chi 得đắc 成thành 正chánh 覺giác 也dã 。

孤cô 山sơn 曰viết 。 深thâm 求cầu 其kỳ 致trí 。 亦diệc 只chỉ 是thị 密mật 說thuyết 此thử 般Bát 若Nhã 無vô 所sở 得đắc 心tâm 耳nhĩ 。 與dữ 諸chư 法pháp 空không 相tướng 。 無vô 智trí 無vô 得đắc 相tương 應ứng 。 人nhân 能năng 以dĩ 心tâm 特đặc 。 勿vật 以dĩ 口khẩu 持trì 。 專chuyên 一nhất 持trì 。 不bất 雜tạp 念niệm 特đặc 。 勿vật 忘vong 勿vật 助trợ 。 持trì 到đáo 無vô 所sở 得đắc 田điền 地địa 。 默mặc 契khế 此thử 蘊uẩn 空không 般Bát 若Nhã 。 無vô 所sở 得đắc 心tâm 。 是thị 則tắc 令linh 人nhân 生sanh 大đại 智trí 慧tuệ 。 無vô 得đắc 而nhi 得đắc 。 祕bí 密mật 之chi 道đạo 。 莫mạc 加gia 於ư 此thử 。 持trì 咒chú 者giả 應ưng 如như 是thị 。 行hành 深thâm 般Bát 若Nhã 者giả 。 亦diệc 復phục 如như 是thị 。

般Bát 若Nhã 波Ba 羅La 蜜Mật 多Đa 。 心Tâm 經Kinh 彚# 纂Toản (# 終Chung )#