ÁN ĐẠT LA PHẢI

Phật Quang Đại Từ Điển

(案達羅派) Pāli: Andhakà. Danh xưng của Bộ phái Phật giáo. Căn cứ địa của phái này là khu vực Án-đạt-la (Phạm: Andhra, Pāli: Andha) thuộc nam Ấn Độ. Còn gọi là Án-đà-la. Theo ngài Phật Âm (Phạm: Budhaghowa) trong Luận sự chú (Pāli: Kathà-vatthuppakaraịa – aỉỉhakathà) thì phái Án-đạt-la gồm có bốn bộ là Đông Sơn Trụ Bộ (Pāli: Pubbaseliyà), Tây Sơn Trụ Bộ (Pāli: Aparaseliya), Vương Sơn Trụ Bộ (Pāli: Ràjagiriyà) và Nghĩa Thành Bộ (Pāli: Siddhathikà), đều là những bộ phái uất hiện ở đời sau. Thời ngài Phật Âm trở về trước, danh từ Án-đạt-la không được sử dụng, tuy nhiên, trong các sách có liên quan đến bộ phái, đối với bốn bộ phái thuộc Án-đạt-la, thì Đảo-sử (Pāli: Dìpavaôsa V) nói, trong hai trăm năm kể từ khi đức Phật nhập diệt, sau khi giáo đoàn nguyên thủy đã chia thành mười bảy bộ phái rồi, thì từ trong sáu bộ sản sinh bốn bộ nữa là: Vương Sơn Trụ Bộ, Nghĩa Thành Bộ, Đông Sơn Trụ Bộ và Tây Sơn Trụ Bộ (Nam truyền Đại thống sử Mahàvaôsa V cũng nói thế). Ngài Thanh Biện (Phạm: Bhavya), trong thuyết thứ hai của Dị bộ tông tinh thích (tiếng Tây Tạng: Sde-pa tha-dad-par byed-pa dan rnam-par-bzad-pa), cũng từ trong tám bộ của Đại chúng bộ nêu lên bốn bộ là Đông Sơn Trụ Bộ (Tạng:Zar-gyi ri-bo-pa), Tây Sơn Trụ Bộ (Tạng:Nub-gyi ri-bo-pa), Vương Sơn Trụ Bộ (Tạng: Rgyal-po ri-bopa), và Nghĩa Thành Bộ (Tạng: Don-grubpa).

Cứ theo luận Dị Bộ Tông Luân của Thế Hữu chép, thì sau Phật nhập diệt đúng hai trăm năm, trong Đại chúng bộ có Đại thiên ở núi Chế đa, tranh luận với chư tăng Đại chúng bộ về năm việc (Ngũ sự), dẫn đến xích mích mà chia thành Chế Đa Sơn Bộ, Tây Sơn Trụ Bộ và Bắc Sơn Trụ Bộ (tương đương với Đông Sơn Trụ Bộ trong Đảo Sử). Về vấn đề này, trong Chú Thích Luận Sự 2-1 đến 5, Phật Âm bảo Dư-sở-dụ là chủ trương của Đông Sơn Trụ Bộ và Tây Sơn Trụ Bộ, vô tri, do dự, tha linh nhập là chủ trương của Đông Sơn Trụ Bộ, Đạo nhân thanh cố khởi là chủ trương chung của Đông Sơn Trụ Bộ, đại khái vẫn hợp. Thế Hữu chưa nói đến Vương Sơn Trụ Bộ và Nghĩa Thành Bộ, mà hai bộ này chỉ thấy ghi trong Đảo Sử, cứ đó mà suy thì biết hai bộ này về sau mới từ Tây Sơn Trụ Bộ và Đông Sơn Trụ Bộ phân hóa ra, Đảo Sử còn nói đến một bộ nữa là Hậu Vương Sơn Trụ Bộ (Pāli: Apara – ràjagirikà, Đại thống sử gọi là Kim Cương Bộ Vàjiriyà) từ Vương Sơn Trụ Bộ thuộc sáu bộ Đại chúng phân hóa ra ở thời kì phân phái sau. [X. Kết Tập Phân Phái Sử Khảo, Tiểu thừa Phật giáo tư tưởng luận; Ấn Độ Phật giáo cố hữu danh từ từ điển; N. Dutt: Aspects of Mahàyàna Buddhism; J. Thomas: The History of Buddhist Thought; G.DMalalasekera: Dictionary ofPāli proper Names].