阿毘達磨 ( 阿a 毘tỳ 達đạt 磨ma )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（術語）Abhidharma，又作阿鼻達磨。論部之總名。舊稱阿毘曇。譯曰大法，無比法。大法，無比法，乃真智之尊稱，凡論部為發生其真智者，故附以大法，無比法之名。新稱阿毘達磨。譯曰對法。對法者智慧之別名。以智慧對觀諸法真之理義。蓋論部問答決擇諸法事理使人之智慧發達。智慧為對觀真理者，故轉指論部對觀真理者，即謂之阿毘達磨。出三藏記十曰：「阿毘曇者，秦言大法也。」大乘義章一曰：「阿毘曇者，此方正翻，名無比法。阿，謂無也。毘，謂比也。曇，謂法也。」西域記三曰：「阿毘達磨藏，或曰阿毘曇藏，略也。」玄應音義十七曰：「阿毘曇，或言阿毘達磨，或云阿鼻達磨，皆梵音轉也。此譯云勝法，或言無比法，以詮慧故。或云向法，以因向果故。或名對法，以智對境故。」起信論疏曰：「今譯為對法，謂阿毘是能對智，達磨是所對境法，謂以正智。妙盡法源，簡擇法相，分明指掌，如對面見，故云對法。」
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 術thuật 語ngữ ） Abhidharma ， 又hựu 作tác 阿A 鼻Tỳ 達đạt 磨ma 。 論luận 部bộ 之chi 總tổng 名danh 。 舊cựu 稱xưng 阿A 毘Tỳ 曇Đàm 。 譯dịch 曰viết 大đại 法pháp ， 無vô 比tỉ 法pháp 。 大đại 法pháp ， 無vô 比tỉ 法pháp ， 乃nãi 真chân 智trí 之chi 尊tôn 稱xưng ， 凡phàm 論luận 部bộ 為vì 發phát 生sanh 其kỳ 真chân 智trí 者giả ， 故cố 附phụ 以dĩ 大đại 法pháp ， 無vô 比tỉ 法pháp 之chi 名danh 。 新tân 稱xưng 阿a 毘tỳ 達đạt 磨ma 。 譯dịch 曰viết 對đối 法pháp 。 對đối 法pháp 者giả 智trí 慧tuệ 之chi 別biệt 名danh 。 以dĩ 智trí 慧tuệ 對đối 觀quán 諸chư 法pháp 真chân 之chi 理lý 義nghĩa 。 蓋cái 論luận 部bộ 問vấn 答đáp 決quyết 擇trạch 諸chư 法pháp 事sự 理lý 使sử 人nhân 之chi 智trí 慧tuệ 發phát 達đạt 。 智trí 慧tuệ 為vi 對đối 觀quán 真chân 理lý 者giả ， 故cố 轉chuyển 指chỉ 論luận 部bộ 對đối 觀quán 真chân 理lý 者giả ， 即tức 謂vị 之chi 阿a 毘tỳ 達đạt 磨ma 。 出xuất 三Tam 藏Tạng 記ký 十thập 曰viết 阿A 毘Tỳ 曇Đàm 。 者giả ， 秦tần 言ngôn 大đại 法pháp 也dã 。 大Đại 乘Thừa 義nghĩa 章chương 一nhất 曰viết 阿A 毘Tỳ 曇Đàm 。 者giả ， 此thử 方phương 正chánh 翻phiên 名danh 無vô 比tỉ 法pháp 。 阿a ， 謂vị 無vô 也dã 。 毘tỳ ， 謂vị 比tỉ 也dã 。 曇đàm ， 謂vị 法pháp 也dã 。 」 西tây 域vực 記ký 三tam 曰viết ： 「 阿a 毘tỳ 達đạt 磨ma 藏tạng ， 或hoặc 曰viết 阿A 毘Tỳ 曇Đàm 藏tạng 略lược 也dã 。 」 玄huyền 應ưng/ứng 音âm 義nghĩa 十thập 七thất 曰viết 。 阿A 毘Tỳ 曇Đàm 。 或hoặc 言ngôn 阿a 毘tỳ 達đạt 磨ma ， 或hoặc 云vân 阿A 鼻Tỳ 達đạt 磨ma ， 皆giai 梵Phạm 音âm 轉chuyển 也dã 。 此thử 譯dịch 云vân 勝thắng 法Pháp 或hoặc 言ngôn 無vô 比tỉ 法pháp ， 以dĩ 詮thuyên 慧tuệ 故cố 。 或hoặc 云vân 向hướng 法pháp ， 以dĩ 因nhân 向hướng 果quả 故cố 。 或hoặc 名danh 對đối 法pháp ， 以dĩ 智trí 對đối 境cảnh 故cố 。 」 起khởi 信tín 論luận 疏sớ 曰viết ： 「 今kim 譯dịch 為vi 對đối 法pháp ， 謂vị 阿a 毘tỳ 是thị 能năng 對đối 智trí ， 達đạt 磨ma 是thị 所sở 對đối 境cảnh 法pháp ， 謂vị 以dĩ 正chánh 智trí 。 妙diệu 盡tận 法pháp 源nguyên ， 簡giản 擇trạch 法pháp 相tướng 分phân 明minh 指chỉ 掌chưởng ， 如như 對đối 面diện 見kiến ， 故cố 云vân 對đối 法pháp 。 」 。