阿彌陀報化異 ( 阿A 彌Di 陀Đà 報báo 化hóa 異dị )
Phật Học Đại Từ Điển
NGHĨA TIẾNG HÁN
（術語）諸佛有法報化三身。法身者，諸佛平等。其報身依因位之願行，其化身依所化之機緣，種種不同。今示彌陀報化二身，則如前記之悲華經，又如觀音授記經記彌陀之入滅，觀音勢至之補處。又如鼓音聲經記彌陀之國城父母等，是化土之化身佛也。見悲華經（宙帙三），阿彌陀鼓音聲王陀羅尼經（地帙十二），觀世音菩薩授記經（同上）。但化土有淨穢之二，阿彌陀之化土亦然。已上諸經所說者，諸淨穢之化土也。故五濁世界亦名安樂世界。更有穢惡之化土，如釋迦之於娑婆。智度論三十六曰：「當知釋迦文佛更有清淨國土如阿彌陀佛國，阿彌陀佛亦有不嚴淨國如釋迦文佛國。」無量壽經所說之身土，真報身報土也，身者光壽皆無量，土者廣大無邊際，眾者純大菩薩，淨土門之願生者，限於此佛土。但此有聖道淨土二宗之諍，聖道諸師如天台慈恩皆曰：彌陀淨土有化土報土之二相。既有無量之菩薩眾，則對於此眾者報身報土也，故觀經說佛身曰高六十萬億那由他恒河沙由旬等，是菩薩之所見也。又許凡夫聲聞之往生，說彼土有無量之人天聲聞眾，是生於化土而見化身也。非有化土則彼等未斷惑之凡夫，不得生於報土。經論之所判分明也。而此二土非別處，一於世界上，地前之凡夫見化土，地上之菩薩見報土，故佛地論言釋迦如來說佛地經時，地前之大眾，變化身居穢土而見說法，登地之菩薩，受用身居佛之淨土而見說法。如此同一處，凡聖皆同居之，故天台謂之凡聖同居土。自人天聲聞之方言之，則是必化土，於此化土聞法勤修，登於地位，得於當處感報身報土也。其化土之相說之分明者，前鼓音聲經等及觀無量壽經九品往生之經說是也。是為凡夫二乘之機感。若通教之菩薩，感見帶劣勝應身方便有餘土，別教之菩薩，感見勝應身實報土，圓教之菩薩，感見法身常寂光土，是天台觀經疏及淨名經疏所具說也。但以化土為安樂淨土，無五濁多難，則為增進佛道故願往生彼土也。然曇鸞道綽等淨宗諸師，言阿彌陀經說「眾生生者皆是阿毘跋致。」無量壽經於四十八願中立所生人之光壽二無量願，且有人天等之名者，以經說佛自會通，其諸聲聞菩薩天人，智慧神通皆為一類，形狀無異，但因順餘方，故有此等之名，彼土之眾。實為純大菩薩，是真報土也。然聖宗以此等文為攝大乘論所說四意趣中之別時意趣，而不許凡夫直成阿毘跋致之菩薩也。而淨宗則言聖淨二門固異其途，彌陀別意之弘願，不能以常規律之。
NGHĨA HÁN VIỆT
（ 術thuật 語ngữ ） 諸chư 佛Phật 有hữu 法pháp 報báo 化hóa 三Tam 身Thân 。 法Pháp 身thân 者giả 。 諸chư 佛Phật 平bình 等đẳng 。 其kỳ 報báo 身thân 依y 因nhân 位vị 之chi 願nguyện 行hành ， 其kỳ 化hóa 身thân 依y 所sở 化hóa 之chi 機cơ 緣duyên 。 種chủng 種chủng 不bất 同đồng 。 今kim 示thị 彌di 陀đà 報báo 化hóa 二nhị 身thân ， 則tắc 如như 前tiền 記ký 之chi 悲bi 華hoa 經kinh ， 又hựu 如như 觀quán 音âm 授thọ 記ký 經kinh 記ký 彌di 陀đà 之chi 入nhập 滅diệt ， 觀quán 音âm 勢thế 至chí 之chi 補bổ 處xứ 。 又hựu 如như 鼓cổ 音âm 聲thanh 經kinh 記ký 彌di 陀đà 之chi 國quốc 城thành 父phụ 母mẫu 等đẳng ， 是thị 化hóa 土thổ 之chi 化hóa 身thân 佛Phật 也dã 。 見kiến 悲bi 華hoa 經kinh （ 宙trụ 帙 三tam ） 阿A 彌Di 陀Đà 。 鼓cổ 音âm 聲thanh 王vương 陀đà 羅la 尼ni 經kinh （ 地địa 帙 十thập 二nhị ） 觀Quán 世Thế 音Âm 菩Bồ 薩Tát 。 授thọ 記ký 經kinh （ 同đồng 上thượng ） 。 但đãn 化hóa 土thổ 有hữu 淨tịnh 穢uế 之chi 二nhị 阿A 彌Di 陀Đà 。 之chi 化hóa 土thổ 亦diệc 然nhiên 。 已dĩ 上thượng 諸chư 經kinh 所sở 說thuyết 者giả ， 諸chư 淨tịnh 穢uế 之chi 化hóa 土thổ 也dã 。 故cố 五ngũ 濁trược 世thế 界giới 。 亦diệc 名danh 安An 樂Lạc 世Thế 界Giới 。 更cánh 有hữu 穢uế 惡ác 之chi 化hóa 土thổ ， 如như 釋Thích 迦Ca 之chi 於ư 娑sa 婆bà 。 智trí 度độ 論luận 三tam 十thập 六lục 曰viết ： 「 當đương 知tri 釋Thích 迦Ca 文Văn 佛Phật 。 更cánh 有hữu 清thanh 淨tịnh 。 國quốc 土độ 如như 阿A 彌Di 陀Đà 佛Phật 國quốc 。 阿A 彌Di 陀Đà 佛Phật 。 亦diệc 有hữu 不bất 嚴nghiêm 淨tịnh 國quốc 如như 釋Thích 迦Ca 文Văn 佛Phật 國quốc 。 」 無vô 量lượng 壽thọ 經kinh 所sở 說thuyết 之chi 身thân 土thổ ， 真chân 報báo 身thân 報báo 土thổ 也dã ， 身thân 者giả 光quang 壽thọ 皆giai 無vô 量lượng ， 土thổ 者giả 廣quảng 大đại 無vô 邊biên 際tế 。 眾chúng 者giả 純thuần 大đại 菩Bồ 薩Tát 淨tịnh 土độ 門môn 之chi 願nguyện 生sanh 者giả ， 限hạn 。 於ư 此thử 佛Phật 土độ 。 但đãn 此thử 有hữu 聖thánh 道Đạo 淨tịnh 土độ 二nhị 宗tông 之chi 諍tranh 聖thánh 道Đạo 諸chư 師sư 如như 天thiên 台thai 慈từ 恩ân 皆giai 曰viết ： 彌di 陀đà 淨tịnh 土độ 有hữu 化hóa 土thổ 報báo 土thổ 之chi 二nhị 相tướng 。 既ký 有hữu 無vô 量lượng 之chi 菩Bồ 薩Tát 眾chúng 。 則tắc 對đối 於ư 此thử 眾chúng 者giả 報báo 身thân 報báo 土thổ 也dã ， 故cố 觀quán 經kinh 說thuyết 佛Phật 身thân 曰viết 高cao 六lục 十thập 萬vạn 億ức 。 那na 由do 他tha 恒 河hà 沙sa 由do 旬tuần 等đẳng 是thị 菩Bồ 薩Tát 。 之chi 所sở 見kiến 也dã 。 又hựu 許hứa 凡phàm 夫phu 聲thanh 聞văn 之chi 往vãng 生sanh ， 說thuyết 彼bỉ 土độ 有hữu 無vô 量lượng 之chi 人nhân 天thiên 聲Thanh 聞Văn 眾chúng 。 是thị 生sanh 於ư 化hóa 土thổ 而nhi 見kiến 化hóa 身thân 也dã 。 非phi 有hữu 化hóa 土thổ 則tắc 彼bỉ 等đẳng 未vị 斷đoạn 惑hoặc 之chi 凡phàm 夫phu 不bất 得đắc 生sanh 於ư 報báo 土thổ 。 經kinh 論luận 之chi 所sở 判phán 分phân 明minh 也dã 。 而nhi 此thử 二nhị 土thổ 非phi 別biệt 處xứ ， 一nhất 於ư 世thế 界giới 上thượng ， 地địa 前tiền 之chi 凡phàm 夫phu 見kiến 化hóa 土thổ ， 地địa 上thượng 之chi 菩Bồ 薩Tát 見kiến 報báo 土thổ ， 故cố 佛Phật 地địa 論luận 言ngôn 釋Thích 迦Ca 如Như 來Lai 。 說thuyết 佛Phật 地địa 經kinh 時thời ， 地địa 前tiền 之chi 大đại 眾chúng ， 變biến 化hóa 身thân 居cư 穢uế 土thổ 而nhi 見kiến 說thuyết 法Pháp 登đăng 地địa 之chi 菩Bồ 薩Tát 受thọ 用dụng 身thân 居cư 佛Phật 之chi 淨tịnh 土độ 而nhi 見kiến 說thuyết 法Pháp 。 如như 此thử 同đồng 一nhất 處xứ ， 凡phàm 聖thánh 皆giai 同đồng 居cư 之chi ， 故cố 天thiên 台thai 謂vị 之chi 凡phàm 聖thánh 同đồng 居cư 土thổ 。 自tự 人nhân 天thiên 聲thanh 聞văn 之chi 方phương 言ngôn 之chi ， 則tắc 是thị 必tất 化hóa 土thổ ， 於ư 此thử 化hóa 土thổ 聞văn 法Pháp 勤cần 修tu ， 登đăng 於ư 地địa 位vị ， 得đắc 於ư 當đương 處xứ 感cảm 報báo 身thân 報báo 土thổ 也dã 。 其kỳ 化hóa 土thổ 之chi 相tướng 說thuyết 之chi 分phần 明minh 者giả ， 前tiền 鼓cổ 音âm 聲thanh 經kinh 等đẳng 及cập 觀quán 無vô 量lượng 壽thọ 經kinh 九cửu 品phẩm 往vãng 生sanh 之chi 經kinh 說thuyết 是thị 也dã 。 是thị 為vi 凡phàm 夫phu 二nhị 乘thừa 之chi 機cơ 感cảm 。 若nhược 通thông 教giáo 之chi 菩Bồ 薩Tát 感cảm 見kiến 帶đái 劣liệt 勝thắng 應ưng/ứng 身thân 方phương 便tiện 有hữu 餘dư 土thổ ， 別biệt 教giáo 之chi 菩Bồ 薩Tát 感cảm 見kiến 勝thắng 應ưng/ứng 身thân 實thật 報báo 土thổ ， 圓viên 教giáo 之chi 菩Bồ 薩Tát 感cảm 見kiến 法Pháp 身thân 常thường 寂tịch 光quang 土thổ ， 是thị 天thiên 台thai 觀quán 經kinh 疏sớ 及cập 淨tịnh 名danh 經kinh 疏sớ 所sở 具cụ 說thuyết 也dã 。 但đãn 以dĩ 化hóa 土thổ 為vi 安an 樂lạc 淨tịnh 土độ 無vô 五ngũ 濁trược 多đa 難nạn/nan ， 則tắc 為vi 增tăng 進tiến 佛Phật 道Đạo 故cố 願nguyện 往vãng 生sanh 彼bỉ 土độ 也dã 。 然nhiên 曇đàm 鸞loan 道đạo 綽xước 等đẳng 淨tịnh 宗tông 諸chư 師sư ， 言ngôn 阿A 彌Di 陀Đà 經kinh 說thuyết 眾chúng 生sanh 生sanh 者giả 。 皆giai 是thị 阿a 毘tỳ 跋bạt 致trí 。 」 無vô 量lượng 壽thọ 經kinh 於ư 四tứ 十thập 八bát 願nguyện 。 中trung 立lập 所sở 生sanh 人nhân 之chi 光quang 壽thọ 二nhị 無vô 量lượng 願nguyện ， 且thả 有hữu 人nhân 天thiên 等đẳng 之chi 名danh 者giả ， 以dĩ 經kinh 說thuyết 佛Phật 自tự 會hội 通thông 其kỳ 諸chư 聲Thanh 聞Văn 。 菩Bồ 薩Tát 天thiên 人nhân 。 智trí 慧tuệ 神thần 通thông 皆giai 為vi 一nhất 類loại ， 形hình 狀trạng 無vô 異dị 但đãn 因nhân 順thuận 餘dư 方phương 。 故cố 有hữu 此thử 等đẳng 之chi 名danh 彼bỉ 土độ 之chi 眾chúng 。 實thật 為vi 純thuần 大đại 菩Bồ 薩Tát 是thị 真chân 報báo 土thổ 也dã 。 然nhiên 聖thánh 宗tông 以dĩ 此thử 等đẳng 文văn 為vi 攝nhiếp 大Đại 乘Thừa 論luận 所sở 說thuyết 四tứ 意ý 趣thú 中trung 之chi 別biệt 時thời 意ý 趣thú ， 而nhi 不bất 許hứa 凡phàm 夫phu 直trực 成thành 阿a 毘tỳ 跋bạt 致trí 之chi 菩Bồ 薩Tát 也dã 。 而nhi 淨tịnh 宗tông 則tắc 言ngôn 聖thánh 淨tịnh 二nhị 門môn 固cố 異dị 其kỳ 途đồ ， 彌di 陀đà 別biệt 意ý 之chi 弘hoằng 願nguyện ， 不bất 能năng 以dĩ 常thường 規quy 律luật 之chi 。