TÌM LẠI CHÍNH MÌNH
Hòa thượng Thích Thánh Nghiêm
Việt dich: Thích Quang Định

TỰ DO VÀ TÔN NGHIÊM

Khi con người đã có danh lợi sẽ phát hiện ngoài những thứ đó, cuộc sống cần những thứ cần thiết khác quan trọng hơn, đó là sự tôn nghiêm và tự do. Nói đơn giản, tự do là hài lòng mãn nguyện, không bị ràng buộc; tôn nghiêm là không phải chịu sự tủi nhục, ấm ức nào.

Ngược lại, bị gò bó, ràng buộc tức mất tự do, còn tủi nhục, ấm ức, áp bức nào là mất tôn nghiêm.

Trong thời kì chiến tranh độc lập ở Mĩ, Patrick Henry từng nói “mất tự do đồng nghĩa với cái chết”, sau đó những người theo đuổi tự do đã lấy câu đó làm châm ngôn cho mình. Khi đảng thống trị sử dụng quân sự, vũ lực, chính trị, văn hóa, tôn giáo để đàn áp giai cấp bị trị khiến họ không dám nói lên ước muốn mình, không dám làm việc mình thích, đấy chính là mất tự do. Những người phạm pháp bị giam tù mất tự do vì họ sử dụng không đúng cái tự do của mình. Họ tự làm tự chịu, giam cầm những thành phần bất hảo đó để bảo vệ tự do cho số đông là điều cần thiết, nên làm.

Thông thường người ta quan niệm rằng, tự do tức thân thể không bị giam cầm, tù túng, tâm lí không bị ràng buộc ức chế; muốn làm gì, nói gì cũng được. Xưa nay, tự do mà mọi người nhắc đến đều xuất phát từ tâm lí của người đi chinh phục. Để có cơ hội phát triển tham vọng của mình, họ bành trướng cái tôi và tìm đủ mọi cách để giành lấy môi trường hoàn cảnh bên ngoài, thực ra ai cũng đều biết đấy là sự tự do không chính đáng, tự do trên cơ sở cướp mất tự do của người khác.

Vì thế vào thời đại cách mạng Pháp, bà Manon Jeanne Phlipon có câu nói nổi tiếng “Tự do, tự do, biết bao nhiêu tội ác đã nhân danh ngươi để gây bao tội ác”. Tự do nhằm thỏa mã tham vọng ngông cuồng của mình, song song với việc làm đó là hạn chế hoặc cướp mất sự tự do của người khác. Đấy cũng được gọi là tự do nhưng đó là tự do bất chính.

Tự do đích thực phải là sự tự do chung sống hài hòa giữa mình và người. Tự do phải kết hợp lợi ích cá nhân và tập thể, không được đặt tự do cá nhân lên tự do của tập thể, của xã hội. Nếu ai cũng chỉ biết tự do cá nhân sẽ làm cho xã hội đại loạn, nảy sinh nhiều vấn đề nan giải, thậm chí chiến tranh và hủy diệt. Ngày nay trên thế giới thường xảy ra chiến tranh, xung đột, mâu thuẫn do có quá nhiều người, quá nhiều thế lực lợi dụng tự do, chỉ biết tự do của cá nhân hoặc tập thể nhỏ của mình trong xã hội.

Tôn nghiêm là gì? Có người nói “tôn nghiêm của bản thân do người khác mang lại”, đây là quan niệm sai lầm! Chúng ta thường nói, phải tôn trọng chính mình trước mới được người khác tôn trọng sau.

Ý muốn nhắc nhở, chính chúng ta nếu không biết tôn trọng mình làm sao có được sự tôn trọng từ người khác? Muốn tôn trọng bản thân trước hết phải tôn trọng người khác. Tôn trọng người khác là gián tiếp tôn trọng mình. Chỉ biết yêu cầu người khác tôn trọng mình chứ không biết tôn trọng người khác, nếu bạn có được cũng chỉ là sự tôn trọng bên ngoài, trong lòng họ có thể sẽ là sự khinh bỉ.

Tôn nghiêm đích thực bao gồm cả tính tự trọng trong đó. Tôn trọng trách nhiệm bản thân, tôn trọng thân phận mình, tôn trọng người khác, xây dựng mối quan hệ hiểu biết, tôn trọng lẫn nhau. Người làm cha làm mẹ phải có hành vi cử chỉ đúng với tư cách người làm cha mẹ, không nên có tính gia trưởng, xem mình là trung tâm, là quyền uy tối cao trong nhà, muốn làm gì thì làm. Muốn được con cái tôn trọng phải biết thương yêu, chăm sóc, quan tâm nuôi dạy con cái. Khi làm được như thế bạn mới đủ tư cách để làm cha, làm mẹ, mới có sự tôn trọng thực sự của con cái, nếu không chỉ là sự tôn trọng rỗng tuếch thậm chí còn đánh mất sự tôn nghiệm của mình trong lòng con cái.

Tôn nghiêm và tự do có được từ người khác cũng có thể do mình cho người khác sự tôn nghiêm và tự do mà nên. Tự do và tôn nghiêm theo kiểu cướp mất tự do người khác, bắt người khác tôn trọng mình có thể làm được nhưng không thực, không lâu dài.

Hiện nay người muốn tự do, muốn được tôn trọng trong xã hội có quá nhiều trong khi đó lại thiếu người biết tôn trọng, biết cho người khác sự tự do vì thế xã hội ngày càng hỗn loạn.

Nếu chúng ta muốn xây dựng cõi tịnh độ, cõi thiên đường ngay trong cuộc đời này nhất định phải tìm tự do và tôn nghiêm theo cách thứ hai.