LUẬN CHƯỞNG TRUNG
Bồ-tát Trần-na tạo luận
Tam tạng pháp sư Nghĩa Tịnh dịch
Nguyên Hồng dịch tiếng Việt
Luận nói: Bảo rằng trong 3 cõi chỉ có giả danh, thật không có ngoại cảnh vì do vọng chấp. Nay muốn làm cửa ngõ cho những người chưa chứng chân quyết định lựa chọn tự tính các pháp khiến không hiểu điên đảo nên tạo luận này.
Tụng nói:
Nơi dây thấy là rắn,
Thấy dây biết cảnh không.
Nếu khi rõ các phần,
Biết như rắn là sai.
Luận nói: Như ở nơi không xa lắm không rõ ràng thấy sợi dây giống như con rắn. Chưa hiểu rõ tự tính sai biệt, bị hoặc loạn nên chấp cho là rắn. Sau khi hiểu rõ pháp sai biệt kia rồi, biết do chấp cuồng loạn sinh, nên chỉ là sự hiểu biết sai lầm không có sự thật. Lại nữa ở nơi cái dây khi quan sát kỹ các phần sai biệt thì tự thể của cái dây cũng không thể có được. Biết như vậy rồi thì sự hiểu là cái dây cũng giống như sự hiểu con rắn là chỉ có vọng thức, như ở nơi cái dây có hoặc loạn thức, cũng ở nơi sợi dây kia các phần biết là tướng vay mượn không có được thật thể. Cho nên cái tâm duyên sợi dây và các phần của nó có tướng trạng gì đều chỉ là vọng thức.
Tụng nói:
Có các việc giả thiết,
Khi quán rõ tự tính,
Từ cái khác: giả danh,
Cho đến cảnh thế tục.
Luận nói: Như nơi các phần của sợi dây khi phân tích quan sát riêng rẽ biết không có thật thể chỉ là vọng tâm. Như vậy nên biết tất cả các pháp chỉ là giả danh. Như cái bình, cái áo các vật nhờ bùn đất, vải sợi mà thành. Cho đến ngôn thuyết, thức sở hành, cảnh chưa đến phá hoại, thì gọi là cái bình v.v… Nói từ cái khác, nghĩa là từ nơi ngôn thuyết của thế tục mà có, chứ chẳng phải nơi thắng nghĩa.
Tụng nói:
Vì vô phần, phi kiến,
Chí cực đồng phi hữu.
Chỉ do tâm hoặc loạn,
Người trí không nên chấp.
Luận nói: Nếu lại chấp cho rằng các việc giả hữu đến cực vi thì không thể phân tích. Lại nữa không phương phần là thật hữu, là như hoa đốm giữa hư không và sừng thỏ v.v… vì không thể thấy nên không có sức có thể sinh duyên thức kia, nên chỗ chấp cực vi chắc chắn chẳng phải thật hữu. Vì vậy phải nói không thể thấy nhân, do nó không thể an lập cực vi thành thật hữu. Sở dĩ vì sao? Do có sự sai biệt về phương phần, giống như hiện thấy cái bình, cái áo các vật. Đông Tây Nam Bắc v.v… vì có phương phần khác biệt đây đều hiện hữu, chi phần có thể được. Nếu nói cực vi là hiện hữu, thì ắt phải có phương phần, vì tính khác biệt cho nên phải chấp nhận có Đông Tây Nam Bắc. Chi phần phân biệt nên thật, cực vi này lý không thành tựu, cũng không phải một thể mà do nhiều phần hợp thành. Thấy sự khác biệt nên một thật cực vi chắc chắn không thể có được. Như vậy phải bỏ cái lý luận cực vi. Cho nên người trí hiểu biết 3 cõi đều là vọng tình. Muồn cầu diệu lý không nên chấp là thật.
Tụng nói:
Vì vọng hữu phi thật,
Với chỗ thấy chẳng đồng.
Do tướng cảnh hư vọng,
Năng duyên cũng phi hữu.
Luận nói: Nếu nói ngã cũng như việc cái bình cái áo kia, chấp nhận nó có tự tính là không thể được, đều là sở phân biệt của vọng thức. Nhưng cái loạn thức duyên tướng trạng kia là thật có. Quán thành Càn-thát-bà và người ảo hóa v.v… thức đó là có. Giả sử có cái thức này cũng chẳng phải thật, cho nên không tương ưng với việc sở kiến. Thức hoặc loạn này đối với cảnh sở duyên hiểu là có tính. Tự tính của việc kia đã rõ là phi hữu. Cảnh đã là không, vọng thức năng duyên cũng chẳng phải thật có, làm sao khiến cái vọng thức kia có được? Nhưng trong thế gian chưa từng thấy chủng tử không có khả năng sinh, mà có mầm được sinh ra. Do đó những thí dụ ảo hóa, thành Càn-thát-bà v.v… ông nói là không thành đạo lý.
Tụng nói:
Đây đều là giả thiết,
Khéo hiểu có thể biết.
Người trí dứt phiền não,
Dễ như trừ sợ rắn.
Luận nói: Như nói 3 cõi chỉ có giả danh. Cái bình v.v… đã khiển trừ cái biết thô thiển. Biết từ danh ngôn mà có việc đó. Người giỏi quan sát đã có thể biết rồi tức ở nơi sợi dây trừ bỏ cái sợ con rắn. Lại thẩm xét tư duy rồi sự sai biệt đối với chỗ vọng chấp sợi dây cũng không. Như vậy khi quán tất cả pháp năng sinh lìa nhiễm dễ mau chóng trừ bỏ lưới phiền não và các nghiệp quả tự sẽ đoạn diệt.
Tụng nói:
Người trí quán việc tục,
Phải theo tục mà làm.
Muốn cầu dứt phiền não,
Phải rõ chân thắng nghĩa.
Giống như người đời đối với các việc tục như cái bình cái áo v.v… cho là thật có gọi là cái bình cái áo v.v… Người trí cũng vậy, phải thuận theo thế gian mà nói. Biết chẳng phải thật có. Nếu ưa quan sát tội lỗi phiền não, cầu giải thoát thì phải ở trong chân thắng nghĩa suy tìm khắp giáp, như lý tác ý. Đối với các cảnh và vọng thức năng duyên, phiền não trói buộc không sinh trưởng nữa./.
HẾT